سردردهای خوشه‌ای که با الگوها یا خوشه های چرخهای اتفاق می‌افتد، یکی از دردناک‌ترین انواع سردرد می‌باشد. سردرد خوشه‌ای با درد شدیدی که در داخل یا اطراف یک چشم یا یک طرف سر ایجاد می‌کند، معمولاً نیمه شب‌ها شما را از خواب بیدار می‌کند .
حملات مکرر سردرد که با عنوان دوره‌های خوشه‌ای سردرد شناخته میشود، می‌تواند از چند هفته تا چند ماه ادامه داشته باشد و معمولاً بعد از آن یک دوره بهبودی موقتی وجود دارد که سردردها متوقف میشود. در طی این دوره که می‌تواند تا چند ماه و گاهی اوقات تا چند سال ادامه داشته باشد، هیچ سردردی برای بیمار اتفاق نمی‌افتد.
سردرد خوشه ای می تواند به اندازه ای شدید باشد که توانایی انجام کار های روزانه و فعالیت های کاری و یا درسی را از فرد بگیرد. اغلب این سردرد به عنوان بدترین نوع سردرد شناخته می شود.
با بالاتر رفتن سن، فاصله بین بروز دوره های خوشه ای بیشتر می شود و از یک سن خاص به بالا ممکن است دیگر شما به سردرد خوشه ای دچار نشوید.
جهت تعیین قرار ملاقات با متخصص درد برای درمان سردرد، با کلینیک درد پروفسور سیروس مومن زاده تماس بگیرید و وقت ملاقات رزرو کیند یا جهت ویزیت آنلاین روی اینجا کلیک کنید و تله ویزیت شوید
خوشبختانه سردرد خوشه‌ای عارضه نادری است و جان بیمار را تهدید نمی‌کند. درمان این عارضه می‌تواند موجب کاهش دوره و شدت سردردها شود. علاوه بر آن، داروهایی برای کاهش تعداد حملات سردردهای خوشه‌ای وجود دارد. بسیاری از علائم سردرد خوشه ای با سایر انواع سر درد مشابه است (مانند سردردهای تنشی، میگرن، سردرد هورمونی و سردرد پشت سر و گردن) برای انجام دادن تشخیص صحیح لازم است که اقدامات زیر انجام شود.
علل سردرد خوشه ای چه چیزهایی هستند؟
کارشناسان هنوز در مورد علل سردرد خوشه ای مطمئن نیستند. این سردردها ارثی هستند اما هنوز مشخص نیست که چرا برخی از افراد به این بیماری دچار می شوند و برخی دیگر از مواجه با این سردرد در امان خواهند ماند.
علت دقیق سردردهای خوشه‌ای ناشناخته است، اما الگوی وقوع این سردردها نشان می‌دهد که اختلال در ساعت بیولوژیکی بدن (هیپوتالاموس) می‌تواند در بروز آن نقش داشته باشد.
سردرد خوشه‌ای برخلاف میگرن و سردرد تنشی ، معمولاً ارتباطی با عوامل تحریک کننده مانند غذاها، تغییرات هورمونی یا استرس ندارد.
سایر محرک‌های احتمالی برای سردرد خوشه‌ای شامل بعضی از داروها از جمله نیتروگلیسرین می‌باشد. این دارو برای درمان بیماری‌های قلبی استفاده میشود.
علائم سردرد خوشه ای چه چیزهایی هستند؟
علامت اصلی سردرد خوشه ای، درد شدید، عمیق و متمرکز (شبیه به روشن کردن یک شعله در سر) در یک طرف سر می باشد. درد تا شقیقه ها و چشم ها نیز گسترش می یابد. ممکن است چشم شما قرمز شده، آبریزش و پف داشته باشد. ممکن است پلک ها سنگین شوند و شما با آبریزش و یا گرفتگی بینی (سوراخ مخالف طرفی از سر که درد می کند) مواجه شوید.
معمولا درد به سرعت شدید می شود. سردرد خوشه ای در مدت ۵ تا ۱۰ دقیقه بعد از شروع شدن سر درد شدید می شود و می تواند ۳۰ دقیقه و یا حتی مدت زمانی بیشتر به همین شدت طول بکشد.
معمولا سردرد خوشه ای هر روز سر یک ساعت مشخص بروز می کند. البته ممکن است در هر زمان دیگری نیز رخ بدهد. حتی احتمال دارد که در طول روز با یک تا ۸ دفعه سردرد خوشه ای مواجه شوید.
حملات سردرد خوشه‌ای معمولاً خیلی سریع و بدون مقدمه اتفاق می‌افتد. هر چند ممکن است ابتدا نوعی حالت تهوع یا سرگردانی شبیه به سردردهای میگرنی در شما ایجاد شود. شایع‌ترین نشانه‌ها و علائم یک سردرد خوشه‌ای عبارت است از:
-
درد شدید و آزار دهنده که معمولاً در داخل یا اطراف یک چشم متمرکز شده است، اما ممکن است به سایر قسمت‌های سر، صورت، گردن و شانه‌ها نیز کشیده شود.
-
سردرد یک طرفه
-
بی‌قراری و تشویش
-
ریزش شدید اشک
-
قرمزی چشم در یک طرف سر
-
گرفتگی یا آبریزش بینی در یک طرف سر
-
عرق شدید در پیشانی یا صورت
-
رنگ‌پریدگی یا برافروختگی صورت
-
ورم اطراف چشم در یک طرف سر
-
افتادگی پلک
افراد مبتلا به سردردهای خوشه‌ای برخلاف افرادی که به سردردهای میگرنی دچار می‌شوند، با بی‌قراری به اطراف خود قدم می‌زنند یا می‌نشینند و مرتب به عقب و جلو حرکت می‌کنند. بعضی از علائم سردرد عصبی و میگرن از جمله حساسیت به نور و صدا ممکن است در سردرد خوشه‌ای هم اتفاق بیفتد که البته فقط در یک طرف سر خواهد بود.
مشخصات دوره سردردهای خوشه‌ای
دوره سردردهای خوشه‌ای مزمن می‌تواند تا بیش از یک سال ادامه داشته باشد و دوره بدون درد هم ممکن است حتی کمتر از یک ماه باشد.
در طی دوره سردردهای خوشه‌ای:
-
سردرد معمولاً هر روز و گاهی چند بار در یک روز اتفاق می‌افتد.
-
هر حمله سردرد می‌تواند از 15 دقیقه تا 3 ساعت طول بکشد.
-
سردردها غالباً در یک ساعت خاصی در هر روز اتفاق می‌افتد.
-
اغلب سردردها در هنگام شب و معمولاً یک تا دو ساعت بعد از خوابیدن اتفاق می‌افتد.
تشخیص سردرد خوشه ای چگونه است؟
تشخیص سردرد خوشه‌ای بر اساس شرح حال و توصیفات شما از سردردها از جمله موقعیت و شدت سردردها و علائم همراه با آن انجام میشود.
پزشک شما سعی می‌کند با استفاده از روش‌های خاصی به نوع و علت سردرد شما پی ببرد. مهم‌ترین روش‌های مورد استفاده برای تشخیص این عارضه شامل موارد زیر است.
آزمایشات نورولوژیکی
پزشک شما می‌تواند با انجام یک آزمایش نورولوژیکی، نشانه‌های فیزیکی مربوط به یک سردرد خوشه‌ای را شناسایی کند. برای این منظور پزشک از یک سری از عمل‌ها و روش‌های خاص برای ارزیابی عملکرد مغز شما استفاده می‌کند که از آن جمله می‌توان به تست قدرت حس، رفلکس‌ها و پاسخ به محرک‌های عصبی اشاره کرد.
آزمایش‌های عکسبرداری
اگر سردردهای شما خیلی پیچیده و غیرطبیعی باشد و یا در آزمایش‌های نورولوژیکی شما نتایج غیرمعمولی حاصل شود، احتمالاً پزشک از آزمایش‌های عکسبرداری (مانند سی تی اسکن و ام آر آی) برای تشخیص سایر علل خطرناک سردرد از جمله تومور یا آنوریسم مغزی استفاده کند.
پیشگیری از سردرد خوشه ای چگونه است؟
هیچ گونه درمانی برای سردرد خوشه ای وجود ندارد و شما نمی توانید برای پیشگیری از شروع دوره خوشه ای کاری انجام دهید. اما با شروع شدن سردرد، ممکن است بتوانید با مصرف دارو از تعداد دفعات بروز سردرد ها و یا طول دوره خوشه ای بکاهید. شما باید این دارو ها را در طول دوره خوشه ای و به صورت روزانه مصرف کنید.
برخی کارهای خاص وجود دارند که ممکن است تعداد دفعات بروز سردرد در طول یک دوره خوشه ای را افزایش دهند. به این عوامل محرک گفته می شود. اجتناب کردن از این گونه کارها ممکن است در پیشگیری از سردرد به شما کمک کند. این محرک ها عبارتند از:
-
مصرف الکل
-
مشکلات خواب. بهتر است هر روز سر یک ساعت مشخص به تختخواب بروید و سر یک ساعت مشخص بیدار شوید. از چرت زدن در طول روز اجتناب کنید.
-
افزایش درجه حرارت بدن که می تواند به علت ورزش کردن، حمام آب گرم و یا عصبانیت به وجود بیاید.
-
نیترات ها. این مواد در شراب، گوشت دودی، پنیر های چند ساله و برخی دارو ها وجود دارند.
-
حساسیت هایی مانند حساسیت های فصلی می توانند باعث شروع شدن سردرد شوند.
یادداشت کردن زمان شروع شدن سردرد و علت شروع آن، شدت و همچنین دلیل احتمالی آن می تواند به شما و پزشکتان در کنترل و مدیریت سردرد خوشه ای کمک کند. این یادداشت ها را در اختیار پزشکتان نیز بگذارید.
درمان سردرد خوشه ای چگونه است؟
برای سردردهای خوشه‌ای هیچ درمان قطعی وجود ندارد. اصولاً اهداف درمانی در مورد این عارضه شامل کاهش شدت درد، کوتاه کردن دوره سردردها و جلوگیری از وقوع حملات سردرد می‌باشد.
به دلیل آنکه سردرد خوشه‌ای به صورت ناگهانی شروع میشود و در عرض مدت کوتاهی فروکش می‌کند، بنابراین ارزیابی و درمان آن کار خیلی سختی است. چراکه به داروهایی با اثربخشی خیلی سریع نیاز دارد.
بعضی از انواع داروهای مورد استفاده برای دردهای حاد می‌تواند سردرد خوشه‌ای را نیز تا حدودی تسکین بدهد. روش‌های درمانی که در ادامه به آنها اشاره میشود، به عنوان مؤثرترین روش‌ها برای درمان و پیشگیری از سردردهای خوشه‌ای شناخته شده‌اند.
درمان‌های فوری
مهم‌ترین درمان‌های سریع که ممکن است پزشک برای شما استفاده کند عبارتند از:
-
اکسیژن. به طور خلاصه می‌توان گفت استنشاق اکسیژن 100% خالص به وسیله یک ماسک به میزان حداقل 12 لیتر در دقیقه باعث تسکین چشمگیر درد در اغلب بیماران میشود. این یک روش درمانی ایمن و کم هزینه است که اثرات آن در عرض تنها 15 دقیقه احساس میشود.
-
تریپتان‌ها. نوع تزریقی داروی سوماتریپتان (ایمیترکس) که معمولاً برای درمان میگرن استفاده میشود، در رفع سردردهای خوشه‌ای حاد نیز تأثیر دارد.
-
اکتروتاید. اکتروتاید (ساندوستاتین) یک فرم ساختگی قابل تزریق از هورمون مغزی سوماتوستاتین است که در رفع سردردهای خوشه‌ای در بعضی از بیماران تأثیر دارد.
-
بی‌حسی موضعی. اثر بی‌حس کنندگی ناشی از داروهای بی‌حسی موضعی مانند لیدوکائین (زایلوکائین) می‌تواند به تسکین سردردهای خوشه‌ای در بعضی از بیماران کمک کند. برای این منظور، دارو از طریق بینی استفاده میشود.
-
دی هیدروارگوتامین. اشکال تزریقی داروی دی هیدروارگوتامین (D.H.E. 45) می‌تواند در بعضی از افراد موجب تسکین سردرد خوشه‌ای شود.
-
بلاک اعصاب در این روش لیزر با کمک سونوگرافی بر ناحیه مربوطه تابانده شده و سبب قطع درد میشود. این روش نیمه تهاجمی محسوب میشود و تایم استراحت کوتاهی دارد و احتیاج به بستری ندارد.
-
رادیوفرکونسی RF این روش همانند روش با نیمه تهاجمی محسوب میشود و تایم استراحت کوتاهی میخواهد و احتیاج به بسترب ندارد ولیاین روش توسط امواج رادیویی صورت میگیرد و طیف گسترده ای دارد.
درمان‌های پیشگیرانه
از درمان‌های پیشگیرانه در زمان شروع دوره‌های سردرد خوشه‌ای با هدف سرکوب حملات سردرد قبل از شدت گرفتن آن استفاده میشود.
-
مسدود کننده‌های کانال کلسیم. وراپامیل (کالان، ورلان و غیره) یک نوع عامل مسدود کننده کانال کلسیم است که اغلب به عنوان اولین گزینه برای پیشگیری از سردردهای خوشه‌ای استفاده میشود. از وراپامیل می‌توان همراه با سایر داروها نیز استفاده کرد. گاهی اوقات برای کنترل سردردهای خوشه‌ای مزمن لازم است که این دارو به مدت طولانی استفاده شود.
-
کورتیکواستروئیدها. کورتیکواستروئیدها از قبیل پردنیزون، داروهای ضدالتهاب هستند که تأثیر سریع در پیشگیری از درد و التهاب دارند و می‌توانند برای بسیاری از بیمارانی که از سردرد خوشه‌ای رنج می‌برند، مؤثر واقع شوند. بیشترین کارآیی این داروها در مواقعی است که سردردها به تازگی شروع شده باشد و یا الگوی کلی آن به صورت یک دوره کوتاه سردرد و سپس یک دوره طولانی بدون سردرد باشد.
-
لیتیوم کربنات. اگر سایر داروها تأثیری در پیشگیری از سردردهای خوشه‌ای نداشته باشند، داروی لیتیوم کربنات که برای درمان بیماری اختلال دوقطبی استفاده میشود، می‌تواند برای این منظور مؤثر واقع شود.
-
بازدارنده عصب. تزریق یک داروی عامل بی‌حسی همراه با یک کورتیکواستروئید در ناحیه اطراف عصب اکسی‌پیتال که در پشت سر شما واقع شده است، می‌تواند به تسکین سردردهای خوشه‌ای مزمن کمک کند.
جراحی
در موارد نادری ممکن است پزشکان عمل جراحی یا جراحی‌های بسته مغز (لینک به مقاله جراحی‌های بسته مغز) را برای افرادی که از سردردهای خوشه‌ای مزمن رنج می‌برند و سایر درمان‌های تهاجمی اثربخشی کافی را برای آنها نداشته و یا قادر به تحمل داروها و عوارض جانبی ناشی از آنها نیستند، توصیه کنند.
نتایج چند مطالعه‌ای که در این زمینه انجام شده است، نشان می‌دهد که تحریک عصب اکسی‌پیتال در یک یا هر دو طرف سر می‌تواند در رفع علائم سردرد خوشه‌ای مؤثر واقع شود. برای این کار، یک الکترود در مجاورت یک یا هر دو عصب اکسی‌پیتال در سر بیمار قرار داده میشود. تحریک عمقی مغز نیز یک روش جراحی امیدبخش است، اما اثربخشی آن برای درمان سردردهای خوشه‌ای که به سایر درمان‌ها پاسخ نداده‌اند، هنوز به اثبات نرسیده است.