پی آر پی چیست؟
PRP مخفف Platelet-Rich Plasma به معنای «پلاسمای غنی از پلاکت» می باشد. به مایع زرد رنگ خون انسان «پلاسما» گفته می شود که گلبول ها و سایر محتویات جامد خون را در رگ ها حمل می کند. «پلاکت» نیز یکی از سلول های خون است که به طور طبیعی در خون تمام انسان ها وجود دارد.
مهمترین نقش پلاکت ها در بدن جلوگیری از ادامه ی خونریزی و کمک به تشکیل لخته می باشد اما پلاکت ها کارهای مختلف دیگری نیز در بدن انجام می دهند. از جمله می توان به حمل پروتئین هایی اشاره کرد که عوامل یا فاکتورهای رشد بافت های بدن محسوب می شوند و در ترمیم زخم ها نقش مهمی ایفا می کنند. PRP یا پلاسمای غنی از پلاکت، پلاسمایی است که میزان بسیار بیشتری پلاکت، نسبت به حالت طبیعی خون، در خود حمل می کند. این میزان ممکن است ۵ تا ۱۰ برابر حالت طبیعی خون باشد.
درمان با PRP از چه زمانی شروع شده است؟
درمان با PRP برای اولین بار در سال ۱۹۸۷ پس از یک عمل قلب باز مورد استفاده قرار گرفت. استفاده وسیع از این فنآوری به اواسط دهه ی ۹۰ بر می گردد. در ابتدا از این فنآوری در جراحی های دهان و دندان استفاده می شد. کاربرد دیگر آن کمک به بهبود بافت های نرم پس از جراحی پلاستیک بود. درمان با پلاسمای غنی از پلاکت در حال حاضر یکی از فنآوری های پیشرفته و جدید در زمینه ی ارتوپدی، پزشکی ورزشی، جراحی های گوش و حلق و بینی، جراحی اعصاب، چشم پزشکی، بیماری های قلب و جراحی های فک و صورت به حساب می آید. این درمان می تواند کمک مناسبی برای دارو درمانی، فیزیوتراپی و جراحی بیماران ارتوپدی باشد. قهرمانان به نام دنیا در رشته های مختلف ورزشی مانند رافائل نادال در تنیس و تایگر وود در گلف تاکنون با موفقیت از این روش درمانی برای مشکلات خود در زمینه پزشکی ورزشی و ارتوپدی بهره برده اند. استفاده از درمان با PRP در ارتوپدی مورد تایید اداره دارو و غذای آمریکا (FDA) می باشد.
درمان با PRP چگونه برای یک بیمار اجرا می شود؟
مقدار کمی از خون شما (10 الی 30 سی سی) از بازویتان گرفته می شود. سپس این خون که در یک کیت مخصوص قرار دارد، سانتریفیوژ می گردد. فرآیند سانتریفیوژ خون، شامل استخراج پی آر پی PRP است، یعنی جدا کردن پلاسما از سلول های قرمز خون . غلظت پلاکت و عوامل رشد موجود در پی آر پی PRP، بیش از 500 ٪ نسبت به خون است.
مناطق دردناک شناسایی و علامت گذاری می شوند. پوست محل استریل گشته و بوسیله دارو بی حس می گردد. حالا پی آر پی PRP می تواند به منطقه دچار آسیب( استخوان ، رباط، تاندون و یا عضله ) که بی حس شده، تزریق گردد. این تزریق ایجاد درجات خفیفی از التهاب می کند که این خود باعث تحریک شروع فرایند درمان می گردد. در ابتدا ممکن است کمی درد و ناراحتی موضعی وجود داشته باشد. بیشتر بیماران برای 1-2 روز اول، ممکن است نیاز به استفاده از کیسه یخ داشته باشند. پروتئین های موجود در پی آر پی PRP، پیام هایی را برای جذب سلول های دیگر مانند فیبروسیت ها Fibrinocytes ارسال می کنند. فیبروسیت ها یک بستر پروتئینی می کنند که اجازه می دهد تا کلاژن جدید در مناطق مورد تزریق، شکل بگیرد. همانطور که کلاژن طبیعی ساخته شده و رسیده می شود، تاندون یا رباط محکم می گردد، در نتیجه ترمیم بافت آسیب حاصل می شود. کل این مراحل 6 هفته طول می کشد. بیماران ممکن است یک هفته پس از درمان، یک برنامه توانبخشی ملایم را آغاز کنند.
آسیب یا استفاده بیش از حد از عضلات باعث صدمه به تاندون ها می شود که به نوبه خود می تواند باعث درد شود. نتیجه ی آنچه که در الیاف کلاژن موجود در تاندون اتفاق می افتد این است که پارگی های کوچکی ایجاد می شود. این باعث بروز التهابی می شود که ما آن را به عنوان تاندونیت ( التهاب تاندون ) می شناسیم. آسیب تاندون در شانه ها ، زانوها ، مچ پاها ، آرنج ( آرنج تنیس بازان )، جلوبازو و پشت زانو شایع است.ماهیچه ساق پا و تاندون آشیل نیز زیاد دچار آسیب می شوند.
رباطها ( لیگامان ها ) استخوان به استخوانی دیگر متصل می کنند. این ها بافت همبند هستند که مفاصل و ستون فقرات نگه می دارند. رباط ها در تمام مفاصل وجود دارند و به مفصل قدرت و ثبات می بخشند. آنها همچنین ایجاد کنترل در دامنه حرکت مفصل می کنند تا مانع از آسیب بیشتر شود. فشار بیش از حد به مفصل منجر به آسیب و پارگی رباط می شود. وقتی این اتفاق می افتد، لیگامان ها دیگر نمی توانند باعث حمایت و یا ایجاد ثبات در مفصل شوند. درد رخ می دهد و سایر عضلات سعی می کنند کار رباط آسیب دیده را جبران کنند. این عواقب در بیشتر کشیدگی های عضلانی / تاندونی باعث آسیب و درد می شود. این یک چرخه معیوب است که کنترل آن می تواند دشوار باشد.
به طور معمول تاندون ها و رباط ها در ماهیت خود جریان خون ضعیفی دارند. به دلیل این عرضه خون کم، در هنگام آسیب دیدگی، بهبود ممکن است طولانی شود. به طور معمول آسیب های مداومی ناشی استرس های زندگی روزانه به تاندون ها و رباط ها وارد می شود. به عنوان یک نتیجه ، این ساختار ناکارآمد می شود و عضلات تبدیل به ساختار حمایتی اصلی می شوند. این چرخه باعث درد مزمن و ضعف می شود. درمان معمولا برای معکوس کردن این روند لازم است.
PRP چگونه در محل آسیب اثر می گذارد؟
پلاکت ها در محل آسیب از خود فاکتورهای رشد ترشح می کنند. وجود این فاکتورهای رشد برای ترمیم بافت الزامی است.
فاکتورهای رشد عملکردهای مختلفی دارند که از جمله می توان موارد زیرا را نام برد:
-
ترمیم بافت از طریق افزایش ساخت کلاژن که پروتئین اصلی بافت های پیوندی بدن انسان است.
-
ترمیم بافت از طریق افزایش رشد و نمو سلول های بنیادی در محل و تبدیل آن ها به سلول های تاندونی.
-
ترمیم بافت از طریق افزایش عملکرد ژن های سازنده ی تاندون ها.
-
افزایش حرکت خون در منطقه که باعث محکم و انعطاف پذیر شدن غضروف می شود.
در نتیجه ی فرایندهای فوق می توان انتظار داشت تاندون ها، رباط ها، غضروف و عضلات آسیب دیده در منطقه ترمیم شوند. در واقع در درمان با PRP یا پلاسمای غنی از پلاکت سعی می شود از پتانسیل ترمیم خود بدن برای درمان آسیب ها استفاده شود و این پتانسل توسط فاکتورهای رشد تقویت گردد.
چه زمانی بهبودی توسط بیمار حس می شود؟
ممکن است در روزهای ابتدایی پس از درمان، از درد بیمار به میزان قابل توجهی کاسته شود. به دلیل اینکه هر روز استقامت و قدرت محل آسیب دیده افزایش پیدا می کند، عملکرد کلی و عمکلرد حرکتی بیمار افزایش پیدا کرده و هر روز از شدت درد بیمار کاسته می شود. معمولا بهبود وضعیت به صورت تدریجی در ۲ تا ۶ هفته ابتدایی پس از درمان توسط بیمار قابل تشخیص است. این افزایش تدریجی ممکن است در بعضی از بیماران بین ۶ تا ۹ ماه نیز ادامه پیدا کند. گاهی التیام به کمک تکنیک های عکس برداری نیز قابل مشاهده است.
چه نوع آسیب هایی معمولا با کمک PRP درمان می شوند؟
-
صدمات مزمن تاندون ها: بیشترین تاثیرات درمان با PRP در صدمات مزمن تاندون ها گزارش شده است. یک نمونه ی مهم از این صدمات، بیماری به نام «آرنج تنیس بازان» است که از صدمات بسیار شایع ناحیه خارجی آرنج محسوب می شود.
-
صدمات حاد عضلات و رباط ها: درمان این صدمات که بیشتر به عنوان صدمات حاد ورزشی محسوب می شوند به کمک PRP بسیار شایع می باشد. کشیده شدن عضلات باسنس و رگ به رگ شدن زانو از این نوع صدمات ورزشی هستند که به خوبی به این درمان جواب مثبت می دهند. درمان با PRP می تواند روند التیام صدمات را به خوبی سرعت بخشد.
-
جراحی: PRP برای کمک به التیام بافت در بعضی از انواع جراحی ها به کار گرفته شده است. اولین استفاده از این PRP به همراه جراحی ارتوپدی در ترمیم پارگی تاندون های روتاتور کاف بوده است. جراحی های ترمیم پارگی رباط های زانو بخصوص رباط متقاطع جلویی از دیگر جراحی هایی هستند که درمان با PRP در آن ها استفاده شده است.
-
آرتروز زانو: بنظر می رسد که PRP با افزایش حرکت خون در منطقه، باعث محکم و انعطاف پذیر شدن غضروف می شود. پژوهش ها برای بررسی اثربخشی درمان با PRP در بیماران آغاز شده است. در بعضی از مطالعات نتایج تزریق PRP بهتر ازدیگر تزریقات داخل مفصلی بوده است. نتایج درمان در این نوع آسیب ها برای اکثریت بیماران بسیار مثبت بوده است.
-
شکستگی: در موارد محدودی PRP برای افزایش سرعت ترمیم استخوان شکسته بکار رفته است. اطلاعات اثر بخشی درمان با این روش در حال تکمیل است.
چه قسمت هایی از بدن را می توان با PRP درمان کرد؟
درمان با PRP می تواند دوره ی مصدومیت ورزشکاران و نقاهت بیماران را در قسمت های مختلف بدن کاهش دهد. به علاوه احتمال آسیب دوباره و ریسک آسیب های جدی تر را که نیازمند جراحی هستند یا باعث ناتوانی دائمی می شوند، در همان قسمت ها کم می کند. گزارش های مختلفی از درمان موفق مشکلات زیر با PRP در نواحی مختلف بدن موجود است. در مشکلات زیر از PRP به صورت موفق در روند درمان استفاده شده است:
آسیب های شانه
التهاب زردپی روتاتور کاف، گیرافتادگی شانه، بورسیت و التهاب زردپی عضله ی دوسر.
آسیب های مچ و دست
سندروم دکوروان، تنوسینوویت، التهاب زردپی و پارگی های رباط.
آسیبهای آرنج
بیماری آرنج تنیس بازان و بیماری آرنج گلف بازان.
آسیبهای مفصل ران
بیماری سندروم بند ایلیوتیبیال سندروم ITB، التهاب زردپی و بورسیت ماهیچه ایلیوپسواس، بورسیت تروکانتر بزرگ و اختلال مفصل خاجی/ تهیگاهی.
آسیبهای زانو
آرتروز زانو، التهاب زردپی کشکک، پارگی جزئی یا رگ به رگ شدن رباطهای بزرگ زانو و رباطهای جانبی داخلی و خارجی.
آسیبهای مچ پا و پا
التهاب تاندون آشیل، التهاب زردپی پرونیال، رگ به رگ شدن راجعه ی مچ پا و سایر التهابهای زردپی های پا و مچ پا.
امکان موفقیت درمان با PRP به چه فاکتورهایی بستگی دارد؟
از مهمترین فاکتورهایی که در موفقیت درمان با PRP می تواند موثر باشد محل آسیب دیده، وضعیت کلی سلامتی بیمار و مزمن یا حاد بودن آسیب می باشد. این فاکتورها توسط پزشک بررسی شده و احتمال موفقیت درمان ارزیابی می شود. سپس در صورتی که بیمار کاندیدای درمان شناخته شود، درمان با PRP روی او انجام می شود.
مزیتهای استفاده از PRP چیست؟
-
ایمنی بالا. در صورت اجرای درمان با PRP توسط پزشک حاذق این روش برای بیمار روشی بسیار ایمن خواهد بود.
-
گذراندن راحت دوره بهبودی. بیماران در یک درمان موفق با PRP ممکن است تنها در هفته ی اول پس از اجرای درمان میزان بسیار کمی از ناراحتی را تجربه کنند. پس از این دوره احساس ناراحتی در آنها از بین می رود. از بین بردن این احساس ناراحتی در یک هفته ابتدایی نیز به راحتی با حرکات کوچک اعضا، داروهای ضد درد و استراحت ممکن می شود. بسیاری از بیماران از ابتدا هیچ نوع ناراحتی احساس نمی کنند و می توانند فعالیت و کارهای کوچک را پس از درمان سریعا آغاز کنند.
-
فواید درمانی بالا. این فواید شامل افزایش سرعت ترمیم آسیب، کمک به کاهش درد و افزایش توانمندی محل آسیب دیده پس از درمان است.
-
ریسک کم عفونت. با توجه به اینکه درمان با PRP به کمک خون خود مریض اجرا می شود ریسک ایجاد عفونت در درمان نسبت به سایر روشها کاهش می یابد.
آیا درمان با PRP جایگزینی برای جراحی است؟
درمان با PRP در تمام موارد نمی تواند جایگزین جراحی شود اما بسیاری از آسیبهای مزمن بیماران ممکن است به این درمان جواب مناسبی دهند و نیاز بیمار برای انجام جراحی را برطرف کرده یا به تاخیر بیاندازد. آسیب هایی که به صورت مزمن درآمده و درمان کاملی برای آن صورت نگرفته است و اثرات شدیدی بر بافت زردپی یا رباط از خود بجای گذاشته است ممکن است باعث اختلال عملکرد مفاصل شده، احتمال آسیب دوباره را افزایش داده و یا ناتوانی دائمی را به دنبال داشته باشد. در بسیاری از این موارد بی نتیجه ماندن درمانهای قبلی برای بیمار ناشی از ضعیف بودن منابع خونی در محل آسیب است. زیرا بسیاری از زردپیهای انسان به صورت خود به خودی توسط منابع خونی ضعیفی تغذیه می شوند که اغلب مکان پارگیهای میکروسکوپی یا آسیب های مزمن هستند. سیستم طبیعی خونرسانی بدن معمولا نیاز به زمان طولانی برای التیام این آسیب ها دارد. درمان با PRP با توجه به نحوه ی عملکرد خود باعث می شود که یک آسیب مزمن، پس از درمان از نظر بدن دوباره آسیبی جدید فرض شود و در نتیجه آن بدن تحریک شده تا جواب التیامی جدیدی در محل، به آسیب مزمن بدهد. پس از شروع این جواب درمانی جدید، جواب توسط فاکتورهای التیام بخش بسیار زیادی که توسط PRP در محل ایجاد شده اند تکمیل می شود. در نتیجه به کمک PRP و همچنین تغییر وضعیت مناسب بیمار، می توان وضعیت التیام آسیب را بهبود بخشید و احتمال تشدید آسیب را کم کرد. جواب مثبت بیمار به این درمان نیز می تواند نیاز بیمار به جراحی های بعدی را کاهش دهد. می توان گفت در بسیاری از موارد در صورتی که بافت آسیب دیده قبل از پیشرفت آسیب با کمک PRP درمان شود، از انجام جراحیهای احتمالی می توان جلوگیری کرد.
از روش درمان با PRP چند بار می توان استفاده کرد؟
دفعات انجام این درمان در قسمتهای مختلف بدن فرد می تواند متفاوت باشد. پزشک با توجه به جواب بیمار به درمان در دفعات قبل، مکان آسیب دیده و میزان آسیب، تعداد دفعات تزریق را برای هر بیمار به صورت جداگانه تعیین می کند. ممکن است برای تعیین دفعات درمان از روشهای تصویربرداری کمک گرفته شود. این تعداد ممکن است از یک تزریق تا پنج تزریق در هر محل آسیب دیده متفاوت باشد.
چه زمانی فرد می تواند از درد رهایی یافته و فعالیت عادی خود را از سر بگیرد؟
بر خلاف درمان با تزریق داروهای کورتیکواستروئیدی نظیر متیل پردنیزولون که کاهش دردی کوتاه مدت را برای بیمار به همراه دارد، روش درمان با PRP به دنبال کاهش درد بلند مدت بیمار است. با توجه به هدف درمان با PRP که رشد بافت جدید در بدن است، پزشک ممکن است برای سرعت بخشیدن به درمان، برنامه درمانی کاملی را شامل فیزیوتراپی و برنامه های ورزشی با توجه به نیاز بیمار پیشنهاد کند. در صورت نیاز بیمار، این برنامه های درمانی می توانند در سرعت بخشیدن به کاهش درد بیمار و شروع زمان فعالیت عادی او بسیار موثر باشد. اکثر بیمارانی که از درمان با PRP استفاده می کنند نهایتا پس از ۳ ماه می توانند تمام فعالیتهای عادی خود را از سر بگیرند.
قبل از شروع درمان چه مواردی را با پزشک خود مطرح کنیم؟
-
داروهای دیگر بخصوص داروهای ضد التهاب نظیر NSAID ها و کورتیکواستروئیدها و همچنین داروی وارفارین مصرف می کنید.
-
ورزشکار حرفه ای هستید و قرار است تست دوپینگ انجام دهید.
-
بیماری های خونی مانند لنفوم یا لوسمی داشته اید.
-
بدخیمی یا توموری داشته اید که برای آن درمان انجام داده اید.
-
بیماری عفونی مشخصی دارید.
-
دچار فلج مغزی یا پارکینسون هستید.