نخاع توسط پرده ای پوشیده شده است به نام مننژ. این پرده از سه لایه تشکیل شده است. به فضا زیر لایه خارجی، فضای اپی دورال گفته می شود.
بلاک کردن عصب به جلوگیری از عبور پیام عصبی (شامل پیام های درد) با تزریق مواد بی حسی به عصب گفته می شود.
استخوان خاجی دو استخوان لگن را در پشت به یک دیگر می کند. همچنین قسمت تحتانی نخاع، از ستون فقرات به این استخوان وارد می شود.
آناتومی استخوان خارجی:
از بین حفرات این استخوان اعصابی از نخاع خارج می شوند که به پا ها و لگن عصب دهی می کنند.
بلاک اپی دورال نخاع خاجی به عنوان روشی تشخیصی و درمانی و پیشبینی کننده برای درد های لگن و پا ها استفاده می شود. از این بلاک برای انجام بی حسی موضعی طی اعمال جراحی نیز استفاده می شود. این بلاک به دلیل دقت بالا در بلاک کردن اعصاب نخاعی، می تواند محل دقیق و عصب درگیر را با دقت بالایی در درد های کمر، لگن، مثانه، دستگاه تولید مثل، قسمت ها انتهایی روده و پاها مشخص کند. در صورتی که برای درمان درد نیاز به تخریب کامل عصب درگیر شده باشد، مانند درد های سرطانی، انجام بلاک حداکثر حسی و حرکتی ای که بیمار بعد از تخریب عصب تجربه خواهد کرد را نشان می دهد.
برای کنترل درد های حاد، از این بلاک به همراه تزریق بی حسی موضعی برای مدیریت درد استفاده می شود تا درمان های دارویی اثر کنند یا بیمار تحت عمل جراحی قرار بگیرد. این تکنیک از کارآیی بالایی در مدیریت درد های حاد بعد از عمل جراحی یا بعد از وارد شدن آسیب شدید به قفسه سینه، چه برای کودکان چه بزرگسال، برخوردار است.
از این بلاک به همراه تزریق بی حسی موضعی و استروئید ها برای کنترل دردهای حاد ناشی از هرپس زوستر (زونا)، و دردهای حاد پاها به دلیل اختلالات وریدی (ورید به معنای سیاهرگ است) استفاده می شود. این بلاک برای مدیریت درد های ناشی از گیرکردن سنگ کلیه در مجاری ادراری نیز استفاده می شود.
شواهدی وجود دارد که نشان می دهد در صورت انجام این بلاک قبل از عمل جراحی قطع عضو در پاها، به دلیل اختلالات خونرسانی و مرگ بافت های پا، احتمال بروز سندروم عضو شبح (Phantom Limb) کاهش می یابد. در این سندروم بیمار در محل عضو قطع شده احساس درد می کند در حالی که آن عضو دیگر وجود خارجی ندارد. تزریق مواد بی حسی به فضای اپی دورال در مدیریت درد های مزمن کمر مانند رادیکولوپاتی کمری (Radiculopathy، در این بیماری اعصاب خارج شده از نخاع توسط مهره های ستون فقرات تحت فشار قرار می گیرند)، درد های عضو شبح، شکستگی های میکروسکوپی ستون فقرات به دلیل وارد شدن فشار روی آن ها، اختلالات عصبی ناشی از دیابت، اختلالات عصبی ناشی از شیمی درمانی، سندروم های درد لگن، و اختلالات اعصاب سمپاتیک (اعصاب سمپاتیک بخشی از سیستم خودکار عصبی هستند و اعمال خودکار بدن مانند تعریق را تنطیم می کنند) استفاده می شود.
درد های سرطانی و دردهای ناشی از تومور های پخش شونده، به خصوص تومور هایی با منشا پروستات یا سینه، قسمت های تحتانی شکم، کشاله ران، کمر و لگن، باسن و پاها نیز با این بلاک کنترل می شود.
نحوه انجام بلاک:
تزریقات برای بلاک اعصاب عموما به دو صورت انجام می شوند. روش اول استفاده از لندمارک (مشخصات) های سطحی بدن برای پیدا کردن محل تزریق است و روش دوم استفاده از دستگاه های تصویربرداری (که در بین این روش ها سونوگرافی بیشرین کارآیی و کمترین عوارض جانبی را دارد). در روش لندمارک به دلیل نداشتن دید و آگاهی کامل از جزئیات داخل بدن امکان خطا و عوارض جانبی بالا می باشد که این مشکلات با استفاده از روش سونوگرافی به راحتی حل می شوند.
تزریق با کمک دستگاه سونوگرافی:
این روش که در کلینیک فوق تخصصی دردشناسی پروفسور سیروس مومن زاده انجام می شود بالاترین دقت را در میان روش های تزریق دارد زیرا برای شناسایی ساختار های داخلی بدن و خود عصب از دستگاه سونوگرافی استفاده می شود. این روش امکان تزریق موثرتر و عوارض جانبی کمتر را به ما می دهد.
برای انجام بلاک بیمار به شکم روی تخت معاینه می خوابد. سپس ار بیمار خواسته می شود تا نوک پاهایش را به سمت داخل بچرخاند. این کار باعث کمتر شدن برجستگی باسن و تزریق آسان تر می شود. پزشک با قرار دادن پروب سونوگرافی روی محل تزریق ساختار های داخلی را شناسایی می کند و تزریق را انجام می دهد.
نحوه قرارگیری بیمار:
محل قرارگیری پروب سونوگرافی:
تصویر سونوگرافی:
انجام تزریق:
عوارض جانبی احتمالی:
نزدیک بودن فصای اپی دورال به فضا های عمقی تر مننژ و خطرناک بودن تزریق در این مناطق نیاز به استفاده از دستگاه سونوگرافی را چندبرابر می کند. درصورت درد فوق العاده بیمار در هنگام وارد شدن سوزن پزشک باید بلافاصه تزریق را متوقف کند، زیرا این درد نشانه برخورد سوزن به اعصاب خارج شده از نخاع است. تزریق در فضا های عمقی تر مننژ می تواند باعث از دست رفتن هوشیاری و بی حسی کامل نخاع شود. اگر این عارضه به سرعت تشخیص داده نشود تا درمان نشود می تواند برای بیمار مرگبار باشد. فضای اپی دورال سیاهرگ های بسیاری دارد که آسیب به آن ها می تواند باعث خونریزی خود محدود شونده شود. تزریق داخل وریدی (داخل سیاهرگ) در تعدادی کمی از بیماران (0.5 تا 1 درصد) اتفاق می افتد و میتواند باعث مسمومیت بیمار شود. باید توجه داشت که در صورت آسیب دیدن سیاهرگ های عمقی محل تزریق، احتمال تشکیل هماتوم (کیسه پر از خون) و کبودی وجود دارد.
می توان با استفاده از دستگاه سونوگرافی احتمال اتفاق افتادن تمامی این عوارض را کاهش داد.
در موارد نادر، به خصوص در بیمار مبتلا به ایدز یا سرطان، عفونت نیز اتفاق می افتد. می توان جلوی این عارضه را با استفاده از روش های استریل کردن مناسب گرفت. تشخیص سریع این عارضه بسیار مهم است زیرا در صورت تشخیص داده نشدن می تواند جان بیمار را تهدید کند. در صورت شک پزشک به اتفاق افتادن این عارضه MRI می تواند روش تشخیصی خوبی باشد. در صورت پیشرفت عفونت و وارد فشار روی نخاع نیاز به تخلیه اورژانسی عفونت از لایه های پوشاننده نخاع است. به دلیل وجود سیاهرگ های فراوان در این ناحیه، احتمال انتقال عفونت به دیگر نقاط بدن و عفونت سیستمیک نیز وجود دارد.