عصب تریژمینال (Trigeminal) یکی از اعصابی است که به طور مستقیم از مغز خارج می شود و نام این عصب یه معنی سه قلو است زیرا در داخل جمجمه به سه شاخه تقسیم می شود و هر شاخه به قسمت مخصوص خودش در صورت عصب دهی می کند.
آناتومی عصب تریژمینال:
سه شاخه این عصب به تزتیب به سمت چشم و پیشانی، فک بالبایی و فک تحتانی می روند. هرکدام از این سه شاخه زیرشاخه هایی مختلفی دارند. نواحی عصب دهی شده توسط سه شاخه اصلی عصب تریژمینال:
اختلال این عصب، که نورالژی (neuralgia) تریژمینال نامیده می شود، باعث درد در این نواحی می شود و در97% بیماران فقط در یک طرف صورت اتفاق می افتد. معمولا شاخه دوم (V2، شاخه فک بالایی) و سوم (V3، شاخه فک تحتانی) دچار اختلال می شوند و تنها در 5% موارد اختلال مربوط به شاخه اول (V1، شاخه چشمی و پیشانی) است. در صورت در نظر گرفتن این بیماری در تنها یک سمت صورت، 57% موارد مربوط به سمت راست است. مشخصه اصلی این بیماری درد تیز و برق مانندی است که از چند ثانیه تا کمتر از 2 دقیقه طول می کشد. افزایش درد از مرحله شروع تا اوج به سرعت اتفاق می افتد.
بیمار مبتلا به اختلال عصب تریژمینال سعی زیادی می کند تا نقاط فعال کننده حملات درد صورتش را لمس نکند در حالی که بیماران مبتلا به انواع دیگر سندروم های درد صورت برای گرم کردن نقطه آسیب دیده، سطح پوست صورت را می مالند. بیماران مبتلا به اختلال عصبی تریژمینال کنترل نشده برای کنترل درد حاد به کرات نیاز به مراجعه به بیمارستان دارند. در بین حملات درد بیمار هیچگونه دردی ندارد. اما بعد از درد بسیار شدید یک حالت خارش در منطقه ای که درد وجود داشت باقی می ماند. این بیماری تقریبا هیچ وقت در افراد زیر 30 سال دیده نمی شود و در صورت دیده شدن معمولا در افراد مبتلا به MS است.
بیمار مبتلا به این اختلال عصبی معمولا از سطح اندکی از افسردگی و در مواقعی از افسردگی بسیار شدید رنج می برد و در هنگام حملات درد اضطراب بسیار زیادی دارد. این دو مشکل ممکن است به دلیل برهم خوردن خواب توسط حملات درد اتفاق بیافتند. درمان این افسردگی و اضطراب یکی از بخش های اصلی درمان کامل بیماری است. در بیمارانی که MS نیز دارند تشخیص بیماری مشکل تر است زیرا این بیماران به طور کلی دچتار اختلالات عصبی در سراسر بدن هستند و افتراق نشانه های اختلال عصب تریژمینال از دیگر اختلالات عصبی صورت بیمار کمی زمان می برد.
تشخیص:
چون در این بیماری اختلالات عضلانی و مفصلی مطرح نیستند، معمولا نیازی به تصویربرداری برای تایید شدن تشخیص وجود ندارد. البته در بعضی موارد به دلیل تشابه علائم اختلال تریژمینال با دیگر سندروم های درد این ناحیه، نیاز به انجام تصویربرداری های مختلف است.علائم حملات درد عصب تریژمینال موارد روبرو هستند: پرش های ناگهانی و تیک صورت، درد بسیار شدید و تیز در یک طرف صورت. بسته به شاخه درگیر محل درد فرق می کند:
درمان:
در کلینیک فوق تخصصی دردشناسی پروفسور دکتر سیروس مومن زاده اساس روش های درمانی بر پایه جلوگیری از عمل جراحی و کاهش درد بیمار با استفاده از روش های غیرتهاجمی و استفاده از روش های ترکیبی طب نوین است.
بعد از تایید شدن تشخیص می توان روش های درمانی مختلفی را به کار برد. بهترین روش درمانی از میان روش های مختلف درمان، بلاک عصب است. بلاک عصبی مهم ترین بخش درمان نورالژی تریژمینال است و به دو صورت مختلف انجام می شود: تزریق مواد بی حسی یا رادیوفرکونسی (RF)
بلاک عصب به قطع کردن مسیر عبور پیام عصبی با تزریق مواد بی حسی در اطراف عصب گفته می شود. تزریقات عموما به دو صورت انجام می شوند: هدایت شده و هدایت نشده. در روش هدایت نشده که به عنوان روش لندمارک (landmark) هم شناخته می شود پزشک بدون استفاده از دستگاه تصویربرداری و با استفاده از مشخصات سطحی بدن تزریق را انجام می دهد. در روش هدایت شده پزشک با استفاده از دستگاه فلوروسکوپی یا دستگاه سونوگرافی محل دقیق ساختار های داخلی محل تزریق را شناسایی می کند و با توجه به آن ها سوزن را به داخل بافت هدایت می کند. در این روش به دلیل مشاهده لحظه به لحظه سوزن در دستگاه تصویربرداری امکان خطا بسیار کم می شود.
مزیت اصلی دستگاه سونوگرافی نسبت به دستگاه فلوروسکوپی، ساده تر بودن کار با آن و نداشتن عوارض جانبی است. ساده تر بودن کار با دستگاه سونوگرافی امکان خطا را کاهش می دهد و باعث تاثیر بیشتر تزریق می شود. همچنین دستگاه فلوروسکوپی به دلیل تاباندن پرتو های پر قدرت می تواند برای بیمار و پزشک خطرناک باشد.
در کلینیک فوق تخصصی دردشناسی پروفسور دکتر سیروس مومن زاده این تزریق با کمک دستگاه سونوگرافی انجام می شود. استفاده از دستگاه سونوگرافی باعث دید دقیق پزشک به ساختار های داخلی محل تزریق می شود و باعث کاهش عوارض جانبی و تاثیر قوی تر درمان می شود.
معمولا بعد از تزریق با قرار دادن کمپرس سرد روی محل تزریق، از التهاب و درد بعد از تزریق جلوگیری می شود. اثرگذاری ماده بی حسی تقریبا از 15 دقیقه بعد از انجام تزریق شروع می شود و بستگی به مقدار آن حداقل 2 ماه یا بیشتر ادامه می یابد. در طول این مدت عصب بهبود می یابد و درد، تورم و تعرق ناشی از اختلال عصب به طور کامل درمان می شود.
همچنین معمولا با یک بار بلاک عصب، چه به روش RF و چه روش تزریق، بیماری به طور کامل درمان می گردد و دیگر نیازی به تکرار مجدد بلاک نیست.
در صورتی که اختلال عصب ناشی از حمله تومور به آن باشد، نیاز به تخریب کردن کامل عصب برای درمان درد است. برای تخریب عصب نیز از تکنیکی مشابه بلاک عصب استفاده می شود اما به جای مواد بی حسی از مواد تخریب کننده عصب استفاده می شود که عصب را به صورت دائمی بی حس می کنند.
دیگر کاربرد های بلاک عصب ترژمینال درمان هرپس زوستر (زونا) ناحیه صورت، بی حسی موضعی صورت برای جراحی و تشخیص علت سندروم های درد مختلف صورت هستند. کاربرد تشخیصی و پیشبینی کننده این تزریق به این صورت است که بعد از انجام بلاک اگر درد بیمار درمان شد می توان نتیجه گرفت که درد بیمار مربوط به این عصب است. قبل از تخریب کامل عصب برای درمان درد های سرطانی از این روش تشخیصی برای مطمئن شدن از نتیجه دادن بلاک عصب برای درمان درد ناشی از تومور استفاده می شود.