عصب لسر اکسیپیتال (lesser occipital) از شاخه های خارج شده از نخاع در گردن منشا می گیرد و به سمت بالا، کف جمجمه، ناحیه پس سری و پشت گوش می رود و به این نواحی عصب دهی می کند. نام این عصب به معنی عصب پس سری کوچک است.
آناتومی عصب لسر اکسیپیتال:
در تصویر زیر ناحیه عصب دهی شده توسط عصب لسر اکسیپیتال در پست گوش نشان دهده شده است:
ضربه های مکرر و کشش مداوم این عصب در افرادی که فعالیت هایی مانند نقاشی سقف یا کار زیاد با کامپیوتر انجام می دهند باعث اختلال عصب می شود که این اختلال نورالژی (neuralgia) گریتر اکسیپیتال نامیده می شود.
تشخیص:
مشخصه اصلی نورالژی لسر اکسیپیتال، درد در کف جمجمه و پست گوش است. این درد با بی حسی های شوک مانند و سپس گزگز ناحیه پست گوش همراه است. درد نورالژی لسر اکسیپیتال بسیار شبیه سردرد های تنشی است اما این دو نوع سر درد دلایل متفاوتی دارند. سردرد ناشی از نورالژی لسر اکسیپیتال به دلیل آسیب دیدن عصب است و سردرد تنشی به دلیل گرفتگی (اسپاسم) عضلات پس سری و گردن است.
جدا از درد دائمی، با ضربه زدن به محل خروج عصب از پشت گردن، بیمار افزایش درد خواهد داشت. به همین دلیل بیمار طی فعالیت هایی مانند شانه کردن موهای سر و یا خوابیدن که باعث وارد شدن نیرو به ناحیه پس سری می شوند، افزایش درد خواهند داشت.
چون در این بیماری اختلالات عضلانی و مفصلی مطرح نیستند، معمولا نیازی به تصویربرداری برای تایید شدن تشخیص وجود ندارد. البته در بعضی موارد به دلیل تشابه علائم نورالژی لسر اکسیپیتال با دیگر سندروم های درد این ناحیه، نیاز به انجام تصویربرداری های مختلف است.
درمان:
در کلینیک فوق تخصصی دردشناسی پروفسور دکتر سیروس مومن زاده اساس روش های درمانی بر پایه جلوگیری از عمل جراحی و کاهش درد بیمار با استفاده از روش های غیرتهاجمی و استفاده از روش های ترکیبی طب نوین است.
بعد از تایید شدن تشخیص می توان روش های درمانی مختلفی را به کار برد. بهترین روش درمانی از میان روش های مختلف درمان، بلاک عصب است. بلاک عصبی مهم ترین بخش درمان نورالژی لسر اکسیپیتال است و به دو صورت مختلف انجام می شود: تزریق مواد بی حسی یا رادیوفرکونسی (RF)
بلاک عصب به قطع کردن مسیر عبور پیام عصبی با تزریق مواد بی حسی در اطراف عصب گفته می شود. تزریقات عموما به دو صورت انجام می شوند: هدایت شده و هدایت نشده. در روش هدایت نشده که به عنوان روش لندمارک (landmark) هم شناخته می شود پزشک بدون استفاده از دستگاه تصویربرداری و با استفاده از مشخصات سطحی بدن تزریق را انجام می دهد. در روش هدایت شده پزشک با استفاده از دستگاه فلوروسکوپی یا دستگاه سونوگرافی محل دقیق ساختار های داخلی محل تزریق را شناسایی می کند و با توجه به آن ها سوزن را به داخل بافت هدایت می کند. در این روش به دلیل مشاهده لحظه به لحظه سوزن در دستگاه تصویربرداری امکان خطا بسیار کم می شود.
مزیت اصلی دستگاه سونوگرافی نسبت به دستگاه فلوروسکوپی، ساده تر بودن کار با آن و نداشتن عوارض جانبی است. ساده تر بودن کار با دستگاه سونوگرافی امکان خطا را کاهش می دهد و باعث تاثیر بیشتر تزریق می شود. همچنین دستگاه فلوروسکوپی به دلیل تاباندن پرتو های پر قدرت می تواند برای بیمار و پزشک خطرناک باشد.
در کلینیک فوق تخصصی دردشناسی پروفسور دکتر سیروس مومن زاده این تزریق با کمک دستگاه سونوگرافی انجام می شود. استفاده از دستگاه سونوگرافی باعث دید دقیق پزشک به ساختار های داخلی محل تزریق می شود و باعث کاهش عوارض جانبی و تاثیر قوی تر درمان می شود.
بلاک عصب لسر اکسیپیتال با روش RF:
در روش RF، از انرژی رادیویی برای تولید گرما و انتقال آن به عصب استفاده می شود که عصب را برای مدت 6 تا 9 ماه بلاک یا به اصطلاح مسدود می کند. معمولا بعد از نیم ساعت درد بیمار به طور کامل کنترل می شود و تا 6 تا 9 ماه آینده علائم بیماری دیگر تکرار نمی شود.همچنین معمولا با یک بار بلاک عصب، چه به روش RF و چه روش تزریق، بیماری به طور کامل درمان می گردد و دیگر نیازی به تکرار مجدد بلاک نیست.
در صورتی که اختلال عصب ناشی از حمله تومور به آن باشد، نیاز به تخریب کردن کامل عصب برای درمان درد است. برای تخریب عصب نیز از تکنیکی مشابه بلاک عصب استفاده می شود اما به جای مواد بی حسی از مواد تخریب کننده عصب استفاده می شود که عصب را به صورت دائمی بی حس می کنند.
دیگر کاربرد های بلاک عصب لسر اکسیپیتال درمان هرپس زوستر (زونا) ناحیه پس سری، بی حسی موضعی سر برای جراحی و تشخیص علت سندروم های درد مختلف این ناحیه هستند. کاربرد تشخیصی و پیشبینی کننده این تزریق به این صورت است که بعد از انجام بلاک اگر درد بیمار درمان شد می توان نتیجه گرفت که درد بیمار مربوط به این عصب است. قبل از تخریب کامل عصب برای درمان درد های سرطانی از این روش تشخیصی برای مطمئن شدن از نتیجه دادن تخریب عصب برای درمان درد ناشی از تومور استفاده می شود.