در کف استخوان لگن یک کانال استخوانی وجود دارد که عصب اوبتراتور (Obturator) از داخل آن عبور می کند و به سمت داخل ران می رود. به این کانال، کانال اوبتراتور گفته می شود.در تصویر زیر آناتومی استخوان های لگن و کانال های آن نشان داده شده اند:
آناتومی عصب اوبتراتور (رنگ زرد):
عصب اوبتراتور در نهایت به سطح داخلی ران خم می شود و به عضلات و پوست این ناحیه عصب دهی می کند. در تصویر زیر ناحیه عصب دهی شده توسط عصب اوبتراتور با رنگ زرد مشخص شده است:
سندروم قطع شدگی عصب اوبتراتور (Obturator nerve entrapment syndrome) به دلیل فشار روی عصب اوبتارتور در مسیر عبورش از داخل کانال اوبتراتور اتفاق می افتد. شایع ترین علت فشار روی عصب اوبتراتور در این ناحیه آناتومی، آسیب فیزیکی است، از جمله جراحات ناشی از گلوله، شکستگی های لگن، فتخ در این ناحیه، تومور و در موارد نادر آسیب دیدن در حین تولد. سندروم قطع اوبتراترو با بی حسی، درد و در مواردی با خواب رفتگی سطح داخلی ران همراه است. درد به ندرت به پایین تر از زانو می رسد و با حرکاتی که باعث افزایش فشار روی عصب شوند، مانند جلو آوردن پا یا دور کردن پاها از هم، بدتر می شود.
اگر این سندروم درمان نشده باقی بماند می تواند منجر به اختلال حرکتی و ضعف عضلات نزدیک کننده دوپا (عضلات داخل ران) به هم شود که باعث ناتوانی شدید بیمار می شود زیرا فرد دیگر نمی تواند مفصل لگن خود را پایدار کند. اختلال عضلات داخل ران باعث می شود تا بیمار در هنگام قدم برداشتن پاهایش را از هم باز کند و لنگ بزند. درد این سندروم دائمی است و با گزگز شدن ناحیه عصب دهی شده توسط عصب اوبتراتور همراه است.
تشخیص:
یافته های فیزیکی شامل درد و اختلال حسی در داخل ران در محل عصب دهی شده توسط اوبتراتور است. ممکن است ضعف عضلات داخل ران نیز همراه با این درد و اختلال حسی وجود داشته باشد. همانطور که بیشتر اشاره شده، در صورت پیشرفته بودن بیماری، بیمار در هنگام راه رفتن پاهایش را بسیار بیشتر از حالت عادی از هم باز می کند. اختلال شبکه عصبی کمری به دلیل ضربه، وجود هماتوم (کیسه ای پر از خون)، تومور، اختلال عصبی ناشی از دیابت یا عفونت نسبت به اختلال عصب اوبتراتور به تنهایی، دلایل شایع تری برای درد داخل ران و ضعف عضلات این ناحیه هستند.
تست الکترومایوگرافی به افتراق اختلال عصب اوبتراتور از رادیوپاتی کمری (تخت فشار قرار گرفتن اعصاب خارج شونده از نخاع در کمر توسط مهره های ستون فقرات) و اختلال عصبی ناشی از دیابت کمک می کند. در این تست پاسخ اعصاب به تحریکات الکتریکی بررسی می شود و می توان محل دقیق اختلال عصبی را مشخص کرد. انجام رادیوگرافی لگن برای تمام بیماران مبتلا به سندروم قطع شدگی عصب اوبتراتور الزامی است تا عدم وجود بیماری های استخوانی اثبات شود. بر اساس شرح حال بیمار و تشخیص پزشک آزمایشات دیگری مانند شمارش کامل سلول های خونی نیز انجام می شود. در صورت شک پزشک به وجود تومور یا هماتوم انجام MRI و/یا تصویربرداری سونوگرافی الزامی است.
درمان:
در کلینیک فوق تخصصی دردشناسی پروفسور دکتر سیروس مومن زاده اساس روش های درمانی بر پایه جلوگیری از عمل جراحی و کاهش درد بیمار با استفاده از روش های غیرتهاجمی و استفاده از روش های ترکیبی طب نوین است.
بعد از تایید شدن تشخیص می توان روش های درمانی مختلفی را به کار برد. بهترین روش درمانی از میان روش های مختلف درمان، بلاک عصب است. بلاک عصبی مهم ترین بخش درمان سندروم قطع شدگی عصب اوبتراتور است و به دو صورت مختلف انجام می شود: تزریق مواد بی حسی یا رادیوفرکونسی (RF)
بلاک عصب به قطع کردن مسیر عبور پیام عصبی با تزریق مواد بی حسی در اطراف عصب گفته می شود. تزریقات عموما به دو صورت انجام می شوند: هدایت شده و هدایت نشده. در روش هدایت نشده که به عنوان روش لندمارک (landmark) هم شناخته می شود پزشک بدون استفاده از دستگاه تصویربرداری و با استفاده از مشخصات سطحی بدن تزریق را انجام می دهد. در روش هدایت شده پزشک با استفاده از دستگاه فلوروسکوپی یا دستگاه سونوگرافی محل دقیق ساختار های داخلی محل تزریق را شناسایی می کند و با توجه به آن ها سوزن را به داخل بافت هدایت می کند. در این روش به دلیل مشاهده لحظه به لحظه سوزن در دستگاه تصویربرداری امکان خطا بسیار کم می شود.
مزیت اصلی دستگاه سونوگرافی نسبت به دستگاه فلوروسکوپی، ساده تر بودن کار با آن و نداشتن عوارض جانبی است. ساده تر بودن کار با دستگاه سونوگرافی امکان خطا را کاهش می دهد و باعث تاثیر بیشتر تزریق می شود. همچنین دستگاه فلوروسکوپی به دلیل تاباندن پرتو های پر قدرت می تواند برای بیمار و پزشک خطرناک باشد.
در کلینیک فوق تخصصی دردشناسی پروفسور دکتر سیروس مومن زاده این تزریق با کمک دستگاه سونوگرافی انجام می شود. استفاده از دستگاه سونوگرافی باعث دید دقیق پزشک به ساختار های داخلی محل تزریق می شود و باعث کاهش عوارض جانبی و تاثیر قوی تر درمان می شود.
معمولا بعد از تزریق با قرار دادن کمپرس سرد روی محل تزریق، از التهاب و درد بعد از تزریق جلوگیری می شود. اثرگذاری ماده بی حسی تقریبا از 15 دقیقه بعد از انجام تزریق شروع می شود و بستگی به مقدار آن حداقل 2 ماه یا بیشتر ادامه می یابد. در طول این مدت عصب بهبود می یابد و درد ناشی از اختلال عصب به طور کامل درمان می شود.
در روش RF، از انرژی رادیویی برای تولید گرما و انتقال آن به عصب استفاده می شود که عصب را برای مدت 6 تا 9 ماه بلاک یا به اصطلاح مسدود می کند. معمولا بعد از نیم ساعت درد بیمار به طور کامل کنترل می شود و تا 6 تا 9 ماه آینده علائم بیماری دیگر تکرار نمی شود.
همچنین معمولا با یک بار بلاک عصب، چه به روش RF و چه روش تزریق، بیماری به طور کامل درمان می گردد و دیگر نیازی به تکرار مجدد بلاک نیست.
در صورتی که اختلال عصب ناشی از حمله تومور به آن باشد، نیاز به تخریب کردن کامل عصب برای درمان درد است. برای تخریب عصب نیز از تکنیکی مشابه بلاک عصب استفاده می شود اما به جای مواد بی حسی از مواد تخریب کننده عصب استفاده می شود که عصب را به صورت دائمی بی حس می کنند.
دیگر کاربرد های بلاک عصب اوبتراتور بی حسی موضعی ران برای جراحی، تسکین درد بیمار بعد از جراحی های لگن و ران و تشخیص علت سندروم های درد مختلف این ناحیه هستند.
کاربرد تشخیصی و پیشبینی کننده این تزریق به این صورت است که بعد از انجام بلاک اگر درد بیمار درمان شد می توان نتیجه گرفت که درد بیمار مربوط به این عصب است. قبل از تخریب کامل عصب برای درمان درد های سرطانی از این روش تشخیصی برای مطمئن شدن از نتیجه دادن تخریب عصب برای درمان درد ناشی از تومور استفاده می شود.