دیسک کمر عارضه ای است که در اثر وارد شدن فشار زیاد یا ضعیف شدن عضلات کمر در اثر بالا رفتن سن ممکن است به وجود آید. مهمترین علامت آن درد می باشد. درد معمولا در قسمت پشت بدن و پا بروز می کند. راههای درمان دیسک کمر شامل روش های بدن جراحی و جراحی می باشد. البته درمان دیسک کمر با جراحی بسته و باز فقط در صورتی که سایر درمان ها مموثر نباشد از سوی پزشک متخصص ستون فقرات تجویز می شود.
ستون مهره‌ها یا ستون فقرات از سی و سه مهره تشکیل میشود که توسط دیسک‌های اسفنجی از یکدیگر جدا می‌شوند و به چهار ناحیه متمایز تقسیم بندی میشود ناحیه گردنی متشکل از هفت بخش استخوانی در گردن است؛ مهره‌های سینه‌ای دوازده بخش استخوانی پشت بدن را تشکیل می‌دهند؛ مهره‌های کمری از پنج قسمت استخوانی در ناحیه کمر تشکیل می‌شوند؛ در پایین آن، بخش خاجی یا ساکروم وجود دارد که از به هم چسبیدن پنج استخوان ایجاد میشود و در نهایت چهار استخوان کوچک‌تر به یکدیگر اتصال می‌یابند تا استخوان دنبالچه شکل بگیرد. بیماری دیسک کمر (درد دنبالیچه) در ناحیه کمری ستون فقرات رخ می‌دهد. لازم به ذکر است که این ناحیه و همچنین دیگر ناحیه‌های ستون فقرات از دو بخش تشکیل می‌شوند که عبارت‌اند از:
-
مهره ها. بخش‌های تشکیل شده از استخوان
-
دیسک‌های بین مهره‌ای (که معمولاً دیسک کمر نامیده می‌شوند.). این دیسک‌ها بین بخش‌های استخوانی ستون فقرات قرار دارند و مانند ضربه‌گیر عمل می‌کنند.
مهره ها در ناحیه کمری از 1 تا 5 شماره‌گذاری می‌شوند و دیسک‌های واقع بین دو مهره نیز بر حسب شماره مهره‌های دو طرف، برای مثال دیسک واقع در L2-3 یا بین مهره‌های کمری شماره 2 و 3، نامگذاری می‌شوند. دیسک بین مهره‌ای از دو قسمت تشکیل میشود که عبارت‌اند از:
-
لایه بیرونی دیسک (آنولوس فیبروزوس). یک حلقه کلفت و محکم از بافت فیبری.
-
لایه مرکزی دیسک (نوکلئوس پولپوزوس). ماده نرم یا ژلاتینی‌تر قرار گرفته داخل قسمت محیطی.
دیسک کمر چیست؟
دیسک بین مهره‌ای به موازات بالا رفتن سن، مایع خود را از دست می‌دهد و خشک میشود. در نتیجه فشردگی دیسک رخ می‌دهد که به نوبه خود میتواند به تخریب و تلاشی حلقه‌ی خارجی محکم دیسک بیانجامد و به این ترتیب هسته یا داخل حلقه امکان بیرون زدن از جایگاه خود و برجسته شدن را می‌یابد؛ به این عارضه بیرون زدگی دیسک کمر می‌گویند. قسمت مرکزی داخلی دیسک کمر همگام با استمرار تخریب دیسک یا وارد آمدن فشار مداوم بر ستون فقرات عملاً بخش محیطی را پاره میکند و از آن خارج میشود؛ این عارضه را پارگی دیسک یا فتق دیسک می‌خوانند. سپس اجزای ماده‌ی دیسک به ریشه‌های عصبی قرار گرفته در پشت فضای دیسک فشار می‌آورند. این امر به بروز درد، ضعف، کرختی یا تغییر حواس می‌انجامد. اکثر موارد بیرون زدگی دیسک کمر در مهره‌های پایین کمری، به ویژه در سطح‌های دیسک بین مهره ای L4-L5و دیسک بین مهره های L5-S1 رخ می‌دهند.
علل
موارد ذکر شده در ادامه می توانند از علت دیسک کمر به شمار رود. دیسک گاهی به یکباره در نتیجه وارد شدن فشار بیش از اندازه و ناگهانی پاره میشود؛ برای مثال افتادن از نردبان و به زمین خوردن در حالت نشسته نیروی بسیار زیادی را به ستون فقرات وارد میکند، اگر این نیرو به اندازه کافی قوی باشد، یا به شکستگی مهره یا به پارگی دیسک می‌انجامد. خم شدن فشار فراوانی را به دیسک‌های بین مهره‌ای وارد میکند؛ بنابراین چنانچه سعی کنید در حالت خم شده جسم بسیار سنگینی را بلند کنید، نیروی وارده به احتمال قریب به یقین باعث پارگی دیسک کمر خواهید شد. از این گذشته دیسک در نتیجه وارد شدن نیروی اندک نیز، معمولاً به دلیل ضعیف شدن قسمت محیطی در اثر برآیند آسیب‌های مکرر در گذر زمان، پاره میشود. همانطور که قسمت محیطی ضعیف و ضعیف‌تر میشود، سرانجام زمانی می‌رسد که خم شدن یا بلند کردن جسمی فشار بیش از اندازه‌ای را به دیسک وارد میکند. دیسک ضعیف شده در اثر عاملی پاره میشود که پنج سال پیش هیچ مشکلی ایجاد نمی‌کرد. این روند در تأثیر بالا رفتن سن بر ستون فقرات ریشه دارد و رایج‌ترین علل دیسک کمر در مهره‌های سینه‌ای است. ماده برجسته شده و راه یافته‌ی دیسک به درون مجرای نخاع میتواند به اعصاب مجرای نخاع فشار وارد کند. به علاوه شواهدی مبنی بر تحریک شیمیایی ریشه‌های عصبی توسط این ماده در دست است. هم تحت فشار قرار گرفتن ریشه عصب و هم تحریک شیمیایی بروز مشکلاتی را در زمینه‌ی چگونگی عملکرد اعصاب به دنبال دارند. تلفیق این دو عامل باعث درد، ضعف و کرختی در آن ناحیه‌ای از بدن میشود که این اعصاب مسئول منتقل کردن پیام‌ها و حس‌هایش هستند.
علائم
نشانه چیزی است که بیمار احساس می کند و گزارش می دهد، در حالی که علامت چیزی است که افراد دیگر مثل پزشک تشخیص می دهند. برای مثال، درد یک نشانه است، در حالی که جوش یک علامت است. نشانه اصلی کمر درد همانطور که از اسم این بیماری مشخص است، احساس درد در هر قسمت از کمر است بطور مثال درد پایین کمر یا درد بالای آن، و گاهی اوقات تا باسن و پا امتداد پیدا می کند. در اغلب موارد علائم دیسک کمر در یک دوره زمانی کوتاه به خودی خود از بین می روند.
درد معمولاً نخستین علامت پارگی یا بیرون زدگی دیسک کمر به شمار می‌رود و غالباً در پشت بدن، دقیقاً بالای دیسک دردناک و آسیب دیده، بروز می‌یابد. اگر فتق دیسک به ناحیه‌ی مهره‌های سینه‌ای مربوط باشد، درد در اطراف جلوی قفسه سینه نیز منتشر میشود. فشار یا تحریک اعصاب ناحیه سینه‌ای موجب بروز علائم دیسک کمر دیگری نیز میشود. فتق دیسک مهره‌های سینه‌ای بسته به عصب آسیب دیده دردی را در پی دارد که احساس میشود از قلب، شکم یا کلیه‌ها نشأت می‌گیرد. بیرون زدگی دیسک کمر معمولاً با توجه به شدت درد پشت بدن و پا تقسیم‌بندی می‌شوند. درد پا عموماً در امتداد گذرگاه عصب تحت فشار منتشر میشود. علائم درد منتشر شونده گاهی اوقات با ناتوانی حرکتی، از دست دادن حواس و واکنش نشان ندادن همراه است.
اگر پارگی دیسک‌های ناحیه‌ی سینه‌ای به نخاع فشار بیاورند، با عوارض زیر مواجه خواهیم شد:
-
ضعف عضلانی، کرختی یا گزگز کردن یک یا هر دو پا
-
واکنش افزایش یافته یک یا هر دو پا باعث انجام حرکات اغراق‌آمیز میشود.
-
تغییر در عملکرد روده و مثانه
-
فلج از کمر به پایین
تشخیص
چنانچه پزشک بر مبنای سابقه پزشکی و معاینه فیزیکی پی به وجود فتق دیسک کمر ببرد، انجام آزمایش‌های دیگر ضرورتی نخواهد داشت. در صورت نیاز پزشک به اطلاعات بیشتر یا جواب ندادن پاره شدن دیسک کمر پس از ۴ هفته، احتمالاً دستور انجام ام ار ای ستون فقرات یا سی. تی. اسکن داده خواهد شد. پرتونگاری (اشعه ایکس) معمولاً برای این عارضه کاربردی ندارد، اما اگر سابقه پزشکی یا معاینه فیزیکی مبین وجود عارضه‌ای جدی‌تر مانند تومور، عفونت، شکستگی یا آسیب عصبی شدید باشد، یا اگر بیمار از پادرد و علائم دیگری رنج ببرد که پس از ۴ هفته درمان غیرجراحی درمان نشده‌اند، پزشک دستور انجام رادیوگرافی خواهد داد.
فرایندهای تشخیص دیسک کمر علاوه بر معاینه فیزیکی و بررسی کامل سابقه پزشکی شامل موارد زیر می‌شوند:
-
پرتونگاری (اشعه ایکس). در این آزمایش تشخیصی از پرتوهای انرژی الکترومغناطیسی برای به دست آوردن تصویرهایی از استخوان‌ها، اندام و بافت‌های داخلی استفاده میشود.
-
تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI). در این روش تلفیقی از آهن‌رباهای بزرگ، رادیوفرکانس‌ها و رایانه جهت ایجاد تصاویر جامع از اندام‌ها و ساختارهای درون بدن مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد.
-
میلوگرام. در این فرایند، رنگ درون مجرای نخاع تزریق میشود تا تصویر کاملاً واضح و آشکاری را از ساختار در پرتونگاری به دست دهد.
-
مقطع‌نگاری رایانه‌ای (سی. تی. اسکن یا سی. ای. تی. اسکن). در این روش تصویربرداری تشخیصی، ترکیبی از فن‌آوری رایانه‌ای و پرتونگاری برای تهیه تصاویر محوری یا افقی (موسوم به اسلایس) از بدن مورد استفاده قرار می‌گیرد. سی. تی. اسکن تصاویر جامعی را از کلیه‌ی بخش‌های بدن از جمله استخوان‌ها، عضله‌ها، چربی و اندام‌ها به دست می‌دهد. جزییات تصاویر حاصل از این روش بیشتر از تصاویر پرتونگاری اشعه ایکس است.
-
الکترومیوگرافی یا عضله‌نگاری برقی (EMG). در این آزمایش تشخیصی، واکنش عضله یا فعالیت الکتریکی در پاسخ به تحریک عصب عضله، اندازه‌گیری میشود.
درمان دیسک کمر بدون جراحی چیست؟مسلماً تمام دردهای ناحیه ستون فقرات پشتی و کمری با استفاده از یک شیوه، درمان پذیر نیستند. ابتدا می بایست مشخص شود که درد ایجاد شده در این ناحیه چه علتی دارد و در صورتیکه علت آن اسکلتی عضلانی باشد، درمانهای غیر جراحی جهت درمان آن قابل استفاده می باشد. شایان ذکر است برخی از دردهای این ناحیه ممکن است به علت عوارض احشایی و یا علل دیگری که مستقیما با ستون فقرات مرتبط نیستند ایجاد شده باشد.
پزشک با در نظر گرفتن نکات زیر درمان خاص دیسک کمر هر بیمار را طرح‌ریزی خواهد کرد:
-
سن، وضعیت سلامت عمومی و سابقه پزشکی
-
شدت عارضه و گسترش آن
-
نوع عارضه
-
میزان تحمل در برابر داروها، روش‌ها یا درمانهای خاص
-
پیش‌بینی روند بیماری
-
نظر بیمار
دارو
-
داروهایی که خرید بدون نسخه‌شان مجاز است. پزشک در صورت ملایم تا متوسط بودن درد پیشنهاد میکند تا این دسته از داروها، برای مثال ایبوپروفن (ادویل، مورتین IB و اقلام مشابه آنها) یا ناپروکسین و اقلام مشابه را مصرف کنید.
-
مسکن‌ها و آرام‌بخش‌ها.اگر مصرف داروهای بدون نسخه سودمند نباشد، پزشک مسکن‌های مخدری مانند کدئین یا ترکیب اکسی‌کدون ـ استامینوفن (اکسی‌کونتین و اقلام مشابه) را برای مصرف کوتاه مدت تجویز میکند. خواب‌آلودگی، حالت تهوع، گیجی و یبوست از اثرات جانبی احتمالی این داروها به شمار می‌روند.
-
داروهای درد عصبی. داروهایی نظیر گاباپنتین (نورونتین، گرالیز)، پرگابالین، دولوکستین، ترامادول و آمی‌تریپتیلین غالباً به تسکین درد ناشی از آسیب عصبی کمک می‌کنند. از آنجایی که این داروها در مجموع اثرات جانبی ملایم‌تری در مقایسه با مسکن‌های مخدر به دنبال دارند، گرایش روز افزونی در میان پزشکان برای تجویز آنها به عنوان داروهای تجویزی خط اول برای مبتلایان به درد دیسک کمر ایجاد شده است.
-
شل کننده‌های عضلات. شل‌کننده‌های عضلات در صورت ابتلا به اسپاسم یا گرفتگی عضلانی تجویز می‌شوند. خواب‌آلودگی و سرگیجه از اثرات جانبی این داروها به شمار می‌روند.
کمپرس سرد و گرم
گرما درمانی برا ی درمان بیرون زدگی دیسک کمر: گرما درمانی یکی از درمان هایی که توسط خود بیمار برای کاهش گرفتگی ماهیچه ها و نقاط ماشه ای ناشی از بیرون زدگی دیسک کمر انجام میشود گرما باعث افزایش جریان خون و اکسیژن میشود و به درمان بیمار کمک میکند این درمان باعث کاهش درد و آرامش ماهیچه های دردناک میشود در صورتیکه گرفتگی عضلات و دردهای شدید عضلات اولین مشکل شما است استفاده از حوله های گرم، کمپرس گرم و انواع دیگر شکل های گرما درمانی میتواند، به شما کمک کند و باعث کاهش درد شما شود.
سرما درمانی برا ی درمان بیرون زدگی دیسک کمر: سرما درمانی یا یخ درمانی یکی دیگر از درمان های موثر خانگی است که برای درمان التهابات و آسیب دیدگی بافت های نرم استفاده میشود. در موارد درد ناشی از بیرون زدگی دیسک کمر کمپرس های یخ، بسته های ژل یخ میتواند باعث کاهش درد والتهابات در اطراف عصب های ستون فقرات که تحریک شده اند و یا تحت فشار هستند، شود.
از فیزیوتراپی و طب فیزیکی گاهی اوقات با اصطلاح توانبخشی عملکرد یاد میشود. پزشک جهت بهبود و حفظ توانایی‌های کاربردی ضروری برای انجام فعالیت‌های زندگی روزمرّه فیزیوتراپی را تجویز میکند. احتمال دارد فیزیوتراپی در درمان بدون جراحی دیسک کمر و محافظه‌کارانه پارگی و بیرون زدگی گنجانده شود یا به عنوان مراقبت پس از عمل جراحی در نظر گرفته شود. دکتر فیزیوتراپی متخصص ماهر و دارای مجوزی است که در زمینه‌ی درمانهای فعال و غیرفعال و زیست‌مکانیک آموزش دیده است. شماری از دکترهای فیزیوتراپی متخصص بخشی از بدن هستند یا با بیماران جهت رفع مشکل خاصی مانند گردن درد یا کمر درد کار می‌کنند. پس از آن که پزشک شما را به دکتر فیزیوتراپی معرفی کرد، او به نوبه‌ی خود بر مبنای تجویز پزشک معرف، برنامه خاص درمان دیسک کمر را طرح‌ریزی می‌نماید. در این برنامه اهداف درمانی و شرایط کنونی شما لحاظ میشود. این برنامه به تدریج تغییر می‌یابد و با افزایش آمادگی جسمی و نیازهای‌تان گسترش داده میشود. چنین برنامه‌ای احتمالاً یکی از سه درمان زیر یا تمام آنها را دربرمی‌گیرد:
-
درمان غیرفعال بدون مشارکت بیمار، یا با همکاری اندک وی، انجام میشود. دکتر فیزیوتراپی درمان شامل ماساژ، کشش و اولتراسوند را بر روی بیمار پیاده میکند.
-
درمانهای فعال شامل تمرین‌های درمانی جهت افزایش انعطاف‌پذیری، قدرت، تعادل، هماهنگی و تحمل می‌شوند.
-
زیست‌مکانیک اصلاح وضعیت اندامی و آموزش شیوه صحیح و ایمن حرکت دادن بدن را دربرمی‌گیرد.