درد مهره‌رانش یا اسپوندیلولیستزیس

ستون فقرات از ۳۳ مهره تشکیل شده است که هر یک از این مهره ها بر روی مهره پایینی و در یک امتداد قرار گرفته اند.

در پزشکی، به رانده شدن یک مهرهٔ به طرف جلو بر روی مهرهٔ زیرین لغزش مُهره، مهره‌رانش یا اسپوندیلولیستزیس  (به انگلیسی: Spondylolisthesis  می‌گویند.)

این جابجایی در فقرات کمری بین مهره های L4-5 و L5-S1  شیوع بیشتری دارد. گاهی به دلیل ضعف استخوان در پیری، سرطان و حرکت شدید ورزشی اتفاق می‌افتد.

در عارضه اسپوندیلولیستزیس مهره بالایی بر روی مهره پایینی لیز خورده و به جلو می‌لغزد.

ممکن است از بدو تولد و به صورت مادرزادی نقایصی در آناتومی مهره‌ها دیده شود که در سنین کودکی منجر به اسپوندیلولیستزیس یا لغرش مهره گردد.

اسپوندیلولیستزیس(لغزش مهره) در کودکان و بالغین علل متفاوتی دارد. در کودکان اختلال در ناحیه قسمت خلفی مهره‌ها که در آناتومی ناحیه پارس اینتر ارتیکولاریس نامیده می‌شود، باعث ایجاد عارضه اسپوندیلولایزیس می‌شود. ممکن است با گذشت زمان اسپوندیلولایزیس به اسپوندیلولیستزیس (لغزش مهره به جلو) منتهی شود. در بزرگسالان علاوه بر این عارضه، یکی از شایع‌ترین علل اسپوندیلولیستزیس آسیب‌های دژنراتیو و ارتروز در مفاصل خلفی ستون فقرات است. این عامل منجر به تغییرات و ناپایداری در ستون فقرات شده و لغزش مهره را در پی دارد. به طور کلی مجموعه عللی که باعث لغزش مهره می‌شود در شش زیر مجموعه تقسیم بندی کرده‌اند:

• اسپوندیلولیستزیس دیس پلاستیک: ناشی از نقص آناتومی قسمت خلفی مفاصل مهره‌ها و استخوان ساکروم (معمولا اولین قسمت ساکروم یا مهره پنجم کمری)
• اسپوندیلولیستزیس ایسمیک: ناشی از شکستگی در ناحیه بین دو مفصل به نام پارس اینتر ارتیکولاریس
• اسپوندیلولیستزیس دژنراتیو: تخریب مفاصل فاست و دیسک بین مهره ای به علت افزایش سن و ناپایداری
• اسپوندیلولیستزیس ناشی از ضربه: شکستگی قسمت خلفی تنه مهره در اثر ضربه که منجر به جلو رفتگی مهره و اسپوندیلولیستزیس می‌شود.
• اسپوندیلولیستزیس پاتولوژیک: در اثر بیماری های موضعی یا منتشر استخوانی همچون تومور ها یا عفونت‌ها.
• اسپوندیلولیستزیس به دنبال عمل جراحی: عوارض تاخیری ناشی از عمل های جراحی وسیع کمری.

به طور کلی علائم اسپوندیلولیستزیس در کودکان و بزرگسالان متفاوت است. در اکثر موارد علامتی مشاهده نمی‌شود؛ اما در صورت بروز علائم، احتمالاً با یک کمردرد شدید روبه‌رو هستید. ممکن است اسپوندیلولیستزیس باعث التهاب ریشه های عصبی و در نتیجه انتشار درد به اندام تحتانی شود.

در بعضی از موارد ممکن است در هنگام راه رفتن مجبور به برداشتن گام‌های کوتاه با زانوهای خمیده شوید. همچنین بعید نیست که در موارد شدید با اختلال عصبی و نقص در کنترل ادرار و مدفوع مواجه شوید.

پزشک با معاینه فیزیکی دقیق به بررسی قوس‌های ستون فقرات می‌پردازد و با لمس کردن مهره‌ها، به دنبال فرورفتگی یا بیرون زدگی پل مانندی می‌گردد.

یکی از بهترین روش‌های تشخیصی عکس برداری با اشعه ایکس است. علاوه بر این شاید به ام آر آی و سی تی اسکن نیز نیاز باشد.

درمان اسپوندیلولیستزیس در کودکان و بزرگسالان متفاوت بوده و ممکن است از یک کاهش حرکت ساده تا عمل جراحی متغیر باشد.

پزشک شما  ممکن است روشهای غیر تهاجمی ازجمله دارو درمانی، لیزر و فیزیوتراپی را پیشنهاد کرده و در صورت نیاز احتمال انجام جراحی را مطرح می‌کند.

پزشک چگونه اسپوندیلولیستزیس شما را تشخیص می دهد؟

در اکثر موارد شما از لغزش مهره های ستون فقرات خود اطلاع ندارید و برای تشخیص بیماری دیگری به رادیوگرافی مراجعه کرده اید؛ اما پزشک با مشاهده رادیوگرافی شما به اسپوندیلولیستزیس مشکوک می‌شود و شما را به متخصص ستون فقرات ارجاع می‌دهد.

همانطور که در قسمت علائم اسپوندیلولیستزیس شرح داده شد، در بیشتر موارد “لغزش مهره” علامت  خاصی را بروز نمی دهند؛ اما این نباید باعث شود که در رجوع به متخصص کوتاهی کنید، چراکه ممکن است متخصص ستون فقرات با چند توصیه ساده از پیشرفت اسپوندیلولیستزیس شما پیشگیری کرده و شما را از یک آسیب جدی نجات دهد.

ممکن است شما از مدت‌ها قبل به اسپوندیلولیستزیس مبتلا باشید اما هیچ علامتی بروز نکند. ممکن است برای بررسی بیماری دیگر، یک رادیوگرافی ساده گرفته باشید و پزشک با دیدن آن به اسپوندیلولیستزیس مشکوک شود.  علاوه براین ممکن است با درد پا یا کمر به متخصص مراجعه کنید و پزشک تشخیص اسپوندیلولیستزیس دهد. البته درصد کمی از کمر درد ها به دلیل اسپوندیلولیستزیس می‌باشد اما پزشک همه علل احتمالی را بررسی خواهد کرد.

هنگام مراجعه به متخصص ستون فقرات، پزشک برای تکمیل معاینات، سوالاتی پیرامون سابقه درد کمر و باسن خواهد پرسید. اگر در وضعیت فعلی درد داشته باشید، پزشک در مورد کیفیت و شدت درد سوالاتی شبیه به سوالات زیر خواهد پرسید:

•  درد از چه زمانی شروع شده است؟
•   آیا درد خود به خود شروع شد یا بعد از انجام تحرک خاصی آغاز شد؟
• درد از کجا شروع می شود و به کجا امتداد میابد؟
•  از ۱ تا ۱۰ (در حالی که ۱۰ شدیدترین دردی است که تا به حال تجربه کرده اید) به شدت درد خود چه نمره ای می دهید؟
•  آیا دارو یا روش درمانی خاصی را برای بهبود درد خود امتحان کرده اید؟
• آیا قبلا هم دردی شبیه به این درد را تجربه کرده اید؟

بعد از انجام این مصاحبات، پزشک به انجام معاینات جسمی می‌پردازد.

شاید در روند انجام معاینات از شما خواسته شود که نشسته یا بلند شوید و یا چند قدم راه بروید. ممکن است از شما خواسته شود روی تخت دراز کشیده و پاهای خود را بالا و پایین کنید یا با کف پا، دست پزشک را فشار دهید.

علاوه بر اینها پزشک با لمس دقیق ستون فقرات وضعیت تک تک مهره‌هایی که مشکوک به اسپوندیلولیستزیس می‌باشد را بررسی کرده و به دنبال یک “فرورفتگی یا برآمدگی پل مانند” می‌گردد. امروزه برای تشخیص دقیق‌تر و مطمئن‌تر، اقدامات تشخیصی به کمک معاینات پزشکی آمده است. عکس‌برداری با اشعه ایکس یکی از بهترین روش‌های تشخیصی برای تشخیص اسپوندیلولیستزیس می باشد. احتمالاً پزشک عکس رادیوگرافی از نمای جانبی درخواست کرده و در صورت نیاز شما را برای انجام سی تی اسکن و ام آر ای راهنمایی کند.

اگر پزشک بعد از انجام معاینات و بررسی نتایج اقدامات تشخیصی، به تشخیص قطعی برسد؛ روش‌های درمانی مناسب را پیشنهاد می‌کند. احتمالا برای تسکین درد فعلی شما داروهایی مسکن و ضد التهاب تجویز کند.