پوکی
استخوان یک بیماری است که با تراکم کم استخوان و از دست دادن بافت
استخوانی همراه است و این شرایط می تواند باعث ضعیف و شکننده شدن استخوان
ها شود. در صورتی که به پوکی استخوان مبتلا شده اید، ریسک ایجاد ترک خوردگی
و شکستگی استخوان به خصوص در نواحی لگن، ستون فقرات و مچ دست شما بطور
مشخص افزایش پیدا می کند.
پوکی استخوان بیشتر بر زنان مسن تاثیر دارد. به هر حال، آسیب ناشی از پوکی
استخوان سال ها قبل از این شرایط آغاز می شود. به خاطر اینکه حداکثر سطح
تراکم استخوانی در حدود سن ۲۵ سالگی به دست می آید، مهم است که در این سنین
استخوان های قوی در افراد ایجاد شود تا به این ترتیب استخوان ها برای بقیه
سال های زندگی قوی باقی بمانند. در این شرایط مصرف کافی کلسیم می تواند یک
بخش اصلی در فرآیند تشکیل استخوان های قوی باشد.
علائم و نشانه ها
در دوره ابتدایی ابتلا به پوکی استخوان، ممکن است هیچ علائمی در فرد دیده
نشود. اما در ادامه، این بیماری می تواند باعث درد ناشی از گرفتگی در
استخوان ها یا عضلات و بطور خاص درد در ناحیه پایین کمر یا گردن شود.
در مراحل بعدی این بیماری، درد به صورت تیر کشیدن ممکن است به صورت گاه و
بی گاه در اعضای بدن احساس شود. این درد احتمالاً به سمت سایر اعضای بدن
کشیده نمی شود و ممکن است با انجام فعالیت هایی که باعث وارد شدن فشار به
بدن می شود، تشدید گردد. در بسیاری از مواقع این درد با ناراحتی های
احتمالی همراه است و معمولاً در طول یک هفته فروکش می کند. به هر حال گاهی
اوقات این درد می تواند برای بیشتر از سه ماه دوام داشته باشد.
افراد مبتلا به پوکی استخوان ممکن است حتی افتادن یا سایر آسیب هایی که
باعث شکسته شدن استخوان ها همچون استخوان های ستون فقرات یا پا شود را به
خاطر نداشته باشند. به هر حال شکستگی های ناشی از وارد شدن فشار به ستون
فقرات می توانند باعث کوتاه شدن قد فرد و ایجاد یک حالت خمیده برای وی شوند
که در اصطلاح به این مشکل قوز کمر گفته می شود. علاوه بر این، شکستگی های
ایجاد شده در استخوان های سایر نقاط بدن در نتیجه زمین خوردن و بطور خاص در
استخوان های لگن یا مچ دست مشاهده می شود.
علت ها و دلایل
پوکی استخوان زمانی ایجاد می شود که بین فرآیند تشکیل استخوان جدید و جذب
استخوان قدیمی تعادل وجود نداشته باشد. بدن انسان ممکن است توانایی کافی
برای تشکیل استخوان جدید نداشته باشد که بخش بیشتری از استخوان قدیمی را
جذب نماید، یا هر دوی این فرآیندها به همراه یکدیگر در یک نفر ایجاد شود.
دو ماده طبیعی مورد نیاز برای تشکیل عادی استخوان عبارت از کلسیم و فسفات
است. در طول دوره جوانی، بدن انسان از این دو ماده طبیعی برای تولید
استخوان ها استفاده می کند. کلسیم برای عملکرد بهتر قلب، مغز، و سایر ارگان
های بدن لازم و ضروری است. به منظور حفظ عملکرد این ارگان های حیاتی، بدن
در صورت وجود کمبود، کلسیم ذخیره شده در استخوان ها را به منظور حفظ سطوح
کلسیم مورد نیاز جذب می نماید. در صورتی که این فرآیند جذب غیر ادامه پیدا
کند یا اگر بدن نتواند به مقدار کافی کلسیم را جذب نماید، تولید استخوان و
بافت استخوانی ممکن است تحت تاثیر این مشکل قرار گیرد. بنابراین، در این
شرایط استخوان ها ضعیف تر شده و شکننده می شوند.
معمولاً، از بین رفتن استخوان در طول یک دوره طولانی اتفاق می افتد.
اغلب، استخوان های فرد زودتر از آگاهی وی از ابتلا به بیماری مستعد شکستگی
می شود. اما با مشاهده این علائم، بیماری ممکن است در مراحل پیشرفته بوده و
آسیب های جدی به استخوان ها وارد کرده باشد.
دلیل اصلی پوکی استخوان فقدان هورمون های خاص و به خصوص هورمون استروژن
در بین زنان و هورمون های جنسی در بین مردان است. بسیاری از زنان، بطور خاص
در سنین بالاتر از ۶۰ سال، بطور مکرر مبتلا به پوکی استخوان تشخیص داده می
شوند. در این سنین یائسگی با سطوح پایین تر هورمون استروژن در بدن همراه
است و این شرایط ریسک ابتلای فرد به پوکی استخوان را افزایش می دهد. سایر
عواملی که می تواند با از دست دادن ساختار استخوانی در گروه های سنی مختلف
همراه باشد شامل عدم مصرف مقدار کافی کلسیم و ویتامین دی (D)، عدم انجام
تمرین های حرکتی کافی، و سایر تغییرات ایجاد شده به واسطه افزایش سن در
عملکرد هورمون های جنسی است (علاوه بر فقدان هورمون استروژن).
سایر شرایطی که می تواند باعث ابتلای فرد به پوکی استخوان شود مربوط به
استفاده بیش از حد از کورتیکو استروئید (سندروم کوشینگ)، مشکلات غده
تیروئید، فقدان استفاده از عضلات، سرطان استخوان، مشکلات خاص ژنتیک،
استفاده از داروهای خاص، و سایر مشکلات همچون سطح پایین کلسیم در رژیم
غذایی است. بطور خاص فاکتورهای ریسک ابتلا به پوکی استخوان به شرح زیر
هستند:
زنان بیشتر از مردان در معرض ابتلا به پوکی استخوان هستند، بطور خاص
زنان لاغر یا زنانی که چارچوب بدنی آنها کوچکتر است در سنین بالا بیشتر به
این بیماری مبتلا می شوند.
زنان سفید پوست یا آسیایی و بطور خاص زنانی که بعضی از اعضای خانواده
آنها مبتلا به پوکی استخوان شده اند، با ریسک بالاتر ابتلا به این بیماری
در مقایسه با سایرین روبرو هستند.
زنان در دوره زمانی پس از یائسگی (به خصوص زنانی که زودتر از موعد یا
در نتیجه عمل جراحی یائسه شده اند) و زنانی که دوره پریود آنها طولانی بوده
یا پریود نمی شوند، در معرض ریسک بالاتر ابتلا به این بیماری هستند.
افراد سیگاری، کسانی که دچار مشکلات غذایی همچون بی اشتهایی یا پر خوری
عصبی هستند، سطح پایین کلسیم در رژیم غذایی آنها وجود دارد، به شدت الکل
مصرف می کنند، سبک زندگی غیر فعال دارند، و داروهای خاص مثل کورتیکو
استروئید و داروهای ضد صرع مصرف می کنند، با ریسک بالاتر ابتلا به این
بیماری مواجه می شوند.
آرتریت روماتوئید به خودی خود ریسک ابتلا به پوکی استخوان را افزایش می دهد.
ابتلای یکی از والدین به این بیماری می تواند از عوامل تاثیر گذار بر ابتلای فرزند به بیماری پوکی استخوان باشد.
تشخیص
معاینات و آزمایش ها
پزشک معمولاً بررسی وضعیت بیماری را با توجه به تاریخچه بیمار شروع کرده و
ابتلای فرد به پوکی استخوان یا قرار گرفتن وی در معرض ریسک ابتلا به این
بیماری را مشخص می کند. در این زمان پزشک از شما سوالات متعدد درباره سبک
زندگی و سایر شرایط مربوط به بیماری خواهد پرسید. همچنین پزشک از شما
درباره وجود سابقه بیماری در خانواده یا سابقه ایجاد شکستگی قبلی استخوان
سوال می کند. در این زمان اغلب از آزمایش خون برای تعیین سطح کلسیم، فسفر،
ویتامین دی (D)، تستسترون، و عملکرد تیروئید و کلیه استفاده می شود.
بر اساس معاینات انجام شده، پزشک ممکن است از یک آزمایش خاص به نام
آزمایش سطح تراکم استخوان برای اندازه گیری تراکم استخوانی در بخش های
مختلف بدن استفاده کند. آزمایش تعیین سطح تراکم مواد معدنی استخوانی می
تواند به شناسایی ابتلا به پوکی استخوان قبل از ایجاد شکستگی کمک کند و
امکان ایجاد شکستگی های بعدی استخوان را پیش بینی نماید. علاوه بر این،
آزمایش تراکم استخوان می تواند تاثیرات ناشی از درمان های انجام شده در
فواصل زمانی یک سال یا بیشتر را بر روی وضعیت استخوان مشخص کند و احتمالاً
می تواند برای تعیین درصد از بین رفتن استخوان مفید باشد.
راه ها و روش های بدون جراحی
بیمار لازم است که درک مناسب از تشخیص ابتلا به بیماری و چگونگی تاثیرگذاری
پوکی استخوان بر زندگی خود داشته باشد. این شرایط ممکن است شامل انتخاب یک
سبک زندگی سالم و تغییر در رژیم غذایی و تمرین های حرکتی باشد و در این
شرایط لازم است تدابیر لازم برای جلوگیری از زمین خوردن فرد اتخاذ شود. روش
های درمانی پوکی استخوان معمولاً غیر جراحی هستند. روش های محافظه کارانه
قابل استفاده در این حالت به شرح زیر می باشند:
دارو
کنترل درد پوکی استخوان ممکن است نیازمند استفاده از داروهای ضد التهاب غیر
استروئید (NSAIDs)، داروهای نارکوتیکس، تجویز داروهای ضد التهاب، داروهای
موضعی تسکین دهنده درد، مسدود کننده عصب، یا حذف عصب باشد. در صورتی که این
داروها نتوانند درد بیمار را کنترل نماید، می توان با متخصصان درد در این
رابطه ملاقات کرد.
روش درمان جایگزینی هورمون (HRT) یا جایگزینی هورمون استروژن (ERT) می
تواند برای تعداد زیادی از زنان در دوران پس از یائسگی یا افرادی که در
معرض خطر بالاتر ابتلا به پوکی استخوان باشند، مفید و موثر باشد. همواره
بیان می شود در ۵ سال اول پس از یائسگی زنان به سرعت تراکم استخوانی خود را
از دست می دهند. داروهای قابل مصرف برای این مشکل به صورت قرص، ژل های
موضعی یا انواع مشابه آن در دسترس هستند.
داروی آلندرونات می تواند برای توقف فرآیند از بین رفتن استخوان مورد استفاده قرار گیرد.
رالوکسیفن بخشی از یک گروه خاص از داروها به نام تعدیل کننده های انتخابی گیرنده استروژن (SERMs) است.
کلسیوتونین یک هورمون غیر جنسی است که فرآیند از بین رفتن استخوان را
آهسته کرده و به بازیابی تراکم استخوانی کمک موثر می کند. همچنین مصرف
کنندگان این دارو کاهش درد ناشی از شکستگی استخوان را گزارش کرده اند. این
دارو به شکل اسپری بینی در داروخانه ها وجود دارد.
کلسیم و ویتامین دی (D) از عوامل مهم در سلامت استخوان هستند. هنگام
مصرف این مکمل ها لازم است دستور العمل پزشک بطور دقیق رعایت شود.
مگنت تراپی
در مگنت تراپی از یک میدان مغناطیسی ثابت برای کاهش التهاب و افزایش سرعت
بهبود بیمار استفاده می شود. با استفاده از این روش درمانی و در نظر گرفتن
قطب های میدان مغناطیسی، قطب جنوب می تواند یک تاثیر الکتریکی مثبت ایجاد
کند در حالی که قطب شمال یک تاثیر الکتریکی منفی ایجاد می کند که می تواند
تراکم استخوانی را افزایش دهد.
با تنظیم سطح فرکانس ابزارهای مورد استفاده در مگنت تراپی می توان
فعالیت یونی در یک ناحیه آسیب دیده را افزایش داد، فرآیند متابولیک را
بهبود بخشید و دوره توان بخشی مورد نیاز بیمار را کوتاه کرد. استفاده اصلی
مگنت تراپی در درمان پوکی استخوان است، زیرا این روش می تواند یک راهکار دو
سویه باشد که فرآیند کاهش تراکم استخوان را آهسته کرده و بطور همزمان
تاثیر فیزیو الکتریک ناشی از آن باعث فعال شدن فرآیند تجدید ساختار استخوان
می شود.
امکان درمان موفقیت آمیز پوکی استخوان با استفاده از روش مگنت تراپی
(PMT) وجود دارد. مگنت تراپی می تواند باعث افزایش جریان خون در نواحی
استخوانی آسیب دیده شده و چگالی استخوان را افزایش دهد. همچنین این روش می
تواند امکان تجدید ساختار و بهبود آسیب دیدگی های غضروفی را نیز فراهم
نماید.
ورزش
خبر خوب برای بیماران مبتلا به پوکی استخوان این است که انجام فعالیت های
حرکتی و ورزش می تواند تاثیر قابل توجه بر بهبود علائم بیماری داشته باشد.
بدن انسان بسیار دینامیک است و وضعیت خود را با حرکت های مورد نیاز وفق می
دهد. معمولاً افراد می دانند که انجام فعالیت های حرکتی برای حفظ سلامت
مفید است. به هر حال بعضی از انواع این حرکت ها می توانند بطور خاص در
افزایش تراکم استخوانی نقش موثر داشته باشند. در این رابطه لازم است به
نکات زیر توجه داشته باشید:
قبل از شروع هر برنامه حرکتی، مهم است که با پزشک خود مشاوره نمایید.
متخصص فیزیوتراپی می تواند نحوه انجام صحیح و بی خطر این تمرین ها را به شما آموزش دهد.
فیزیوتراپی
به خاطر اینکه تمرین های حرکتی برای ایجاد استخوان های قوی لازم و ضروری
هستند، روش درمانی انتخاب شده برای پوکی استخوان و یا برنامه پیش گیری از
آن می تواند شامل فیزیوتراپی باشد. در این رابطه لازم است به بیمار کمک شود
تا نحوه انجام مناسب این حرکت ها و بهره گیری از آنها در زندگی عادی خود
را فرا گیرد.
اینکه شما چه کاری در برنامه فیزیوتراپی خود انجام می دهید، به شدت
بستگی به شرایط زیر دارد: علت ایجاد پوکی استخوان، سطح تناسب فیزیکی فرد،
سطح ریسک فرد برای ایجاد شکستگی در ستون فقرات، و آنچه بدن شما توان تحمل
آن را دارد. معمولاً متخصص فیزیوتراپی با شما برای ایجاد یک برنامه حرکتی
مناسب شامل تمرین های تحمل وزن (همچون راه رفتن یا تنیس) و تمرین های
تقویتی (همچون بلند کردن وزنه) مشورت و همکاری خواهد کرد. در این حالت با
توجه به نیازهای درمانی شما، فیزیوتراپ همچنین ممکن است بر روی تعادل و
وضعیت بدن شما در حالت های مختلف کار کند. مشخص است که بهبود وضعیت تعادل
فرد می تواند از زمین خوردن احتمالی وی پیش گیری نماید.
رژیم غذایی
رژیم غذایی افراد مبتلا به پوکی استخوان حتی در مواقعی که فرد از دارو برای
کمک به آهسته کردن فرآیند از بین رفتن استخوان و پیش گیری از شکستگی آن
استفاده می کند، از اهمیت خاص برخوردار است. کلسیم نقش کلیدی در حفظ سلامت
استخوان ها دارد. به همین خاطر استفاده از مکمل های غذایی برای تامین سطح
کلسیم مورد نیاز بدن می تواند یک روش مناسب برای بیماران مبتلا به پوکی
استخوان باشد. به هر حال توجه داشته باشید که بهترین روش برای تامین کلسیم
از طریق مواد غذایی است که در طول روز مصرف می شود. مواد غذایی سرشار از
کلسیم شامل موارد زیر هستند:
محصولات لبنی کم چرب همچون شیر یا پنیر
ماهی ساردین کنسرو شده در روغن
آب میوه های حاوی کلسیم و سایر مواد غذایی مانند آن
سبزیجات دارای برگ سبز تیره
توجه داشته باشید که اضافه کردن مقداری پنیر یا کلم بروکلی به ظرف غذا
می تواند به سادگی سلامت استخوان را با استفاده از مواد غذایی افزایش دهد.
ویتامین دی (D) می تواند به بدن در استفاده از کلسیم به دست آمده از
مواد غذایی کمک موثر نماید. بهترین منبع ویتامین دی (D) نور طبیعی خورشید
است و قرار گرفتن به مدت ۱۵ دقیقه در معرض نور خورشید بدون استفاده از کرم
های ضد آفتاب، می تواند نیاز روزمره شما به این ویتامین را بر طرف نماید.
توجه داشته باشید که غذاهای کمی حاوی ویتامین دی (D) هستند، هر چند بعضی از
حبوبات و آب میوه ها با استفاده از این ویتامین غنی می شوند. سایر انتخاب
های قابل استفاده در این حالت به شرح زیر هستند:
ماهی سالمون، تون، قباد، ساردین
زرده تخم مرغ
محصولات لبنی غنی شده مثل شیر
سلامت استخوان بستگی به ویتامین ها و مواد معدنی موجود در مواد غذایی
دارد. به همین خاطر لازم است در این حالت ترکیب متنوعی از میوه ها و
سبزیجات در رژیم غذایی توسط فرد مصرف شود. علاوه بر این نوشیدنی های حاوی
کافئین و نوشیدنی های گاز دار هر دو می توانند تاثیر منفی بر سلامت استخوان
داشته باشند. توجه داشته باشید که مصرف غذاهای شور می تواند باعث از دست
دادن بخش بیشتری از کلسیم در بدن شود.