بلاک دائمی مفاصل فست گردنی (Cervical facet) با روش رادیوفرکوئنسی (Radiofrequency) تحت گاید فلوروسکوپی
بلاک عصب به معنی مسدود کردن انتقال‌های پیام درد با استفاده از تزریق مواد بی‌حسی (در بلاک موقتی) و مواد تخریب کننده عصب (در بلاک دائمی) گفته می‌شود. در مواردی داروهای ضد التهابی نیز به محل عصب تزریق می‌شوند که باعث کاهش التهاب عصب و شروع فرآیند بهبودی می‌شوند. در روش رادیوفرکوئنسی به جای تخریب عصب با مواد کشنده عصب از سوزن خاصی استفاده می‌شود که با تولید امواج رادیویی عصب را تخریب می‌کند. در این روش به دلیل عدم نیاز به تزریق دارو عوارض ناشی از تزریق در محل اشتباه هیچ گاه اتفاق نمی‌افتد.
آناتومی مفاصل فست گردنی
مفاصل فست در دو طرف ستون فقرات قرار دارند و از به هم رسیدن دو برجستگی استخوان (یکی از مهره بالایی و دیگر از مهره پایینی) تشکیل می‌شود. این مفصل توسط شاخه میانی اعصاب نخاعی (اعصابی که مستقیما از نخاع خارج می‌شوند) عصب‌دهی شوند. هر مفصل فست از دو عصب شاخه میانی عصب می‌گیرد، یکی از عصب نخاعی بالا مفصل و دیگری از عصب نخاعی پایین مفصل، بنابراین برای بلاک کردن مفصل باید هر دو شاخه میانی بلاک شوند.
در تصویر زیر این مفصل نشان داده شده‌اند:
علل مختلفی مانند آرتریت و یا تروما (آسیب فیزیکی) گردن می‌توانند باعث التهاب و دردناک شدن این مفاصل شوند. درد مفاصل فست معمولا به صورت درد گردن یا سردرد در ناحیه پشت سر تظاهر پیدا می‌کند و در مواردی نیز ممکن است باعث درد در ناحیه شانه یا قسمت بالای ترقوه شود.
برتری‌های تصویربرداری فلوروسکوپی
در گذشته به دلیل عدم دسترسی به تصویربرداری‌های همزمان حین تزریق، اکثر تزریقات مدیریت درد با استفاده از مشخص کردن ساختارهای آناتومیک بدن با لمس محل تزریق انجام می‌شدند. عیب این روش‌ها دقت پایین آن‌ها در مشخص کردن محل دقیق تزریق و امکان اشتباه قرار گرفتن سوزن داخل بدن (به دلیل عدم مشاهده آن با تصویربرداری همزمان) است. در حال حاضر از تصویربرداری‌های همزمان بسیاری مانند فلوروسکوپی، سونوگرافی و CT Scan برای مشاهده ساختارهای داخلی بدن و هدایت سوزن به سمت هدف استفاده می‌شود. تصویربرداری فلوروسکوپی یکی از روتین‌ترین روش‌های انجام تصویربرداری همزمان حین تزریقات است.
فلوروسکوپی برتری‌هایی نسبت به دیگر روش‌ها دارد که از بین آن‌ها می‌توان به امکان تزریق ماده حاجب (برای تایید درست قرار گرفتن محل نوک سوزن) و عبور پرتوها از بافت چربی (این موضع در افراد با چاقی شدید کمک کننده است) اشاره کرد. همچنین پزشک می‌تواند با مشاهده ساختارهای داخل قبل از تزریق، روش مناسب را برای بیمار انتخاب کند. استفاده از تصویربرداری همزمان دقت و موفقیت تزریق را بالا می‌برد، عوارض جانبی احتمالی را به شدت کاهش می‌دهد و به دلیل بالاتر رفتن دقت تزریق، میزان داروی مورد نیاز برای اثربخشی تزریق کاهش پیدا می‌کند. به دلیل استفاده از پرتوهای یونیزان در این نوع تصویربرداری، استفاده از آن در خانم‌های باردار توصیه نمی‌شود.
کاربردها
بلاک دائمی مفاصل فست برای درمان دردهای گردن، پشت سر یا شانه‌ها ناشی از التهاب مفاصل فست کاربرد دارد. در بیمارانی که بعد از انجام بلاک موقتی کاهش درد دارند اما بعد از مدتی دوباره درد بیمار عود می‌کند از بلاک دائمی برای ایجاد بی‌درد استفاده می‌شود. لازم به ذکر است که قبل از انجام بلاک دائمی باید حداقل دو نوبت بلاک موقتی انجام شود تا بتوان اثربخشی بلاک دائمی را پیش‌بینی کرد.
ممنوعیت‌ها
در بیماران با اختلال انعقادی (به دلیل مصرف دارو و یا بیماری) باید قبل از انجام تزریق اختلال را برطرف کرد. در مواردی که اختلال انعقادی به علت دارو باشد (مانند افرادی که داروهای قلبی مصرف می‌کنند) باید با صلاح دید پزشک این دارو‌ها قبل از انجام بلاک قطع شوند. در صورت ابتلا بیمار به ضعف سیستم ایمنی (افراد مبتلا به دیابت، سرطان، ایدز، مصرف طولانی کورتیکواستروئیدها) باید در پیگیری‌ها به دنبال نشانه‌های عفونت گشت تا در صورت بروز درمان شود. انحام بلاک در صورت ابتلا بیمار به عفونت محل ورود سوزم و یا عفونت گسترده در بدن ممنوع است و باید بعد از درمان عفونت انجام شود.
نحوه انجام بلاک
برای انجام بلاک دائمی مفاصل فست گردن با روش رادیوفرکوئنسی شاخه میانی سوزن از سمت پشت گردن، با تصویربرداری همزمان فلوروسکوپی به سمت عصب شاخه میانی هدایت می‌شود. بیمار به حالت خوابیده به شکم قرار می‌گیرد تا پشت گردن به سمت بالا باشد. بعد از قرارگیری بیمار در حالت مناسب محل ورود سوزن با کمک تصویربرداری و لمس استخوان‌های پشت سر و گردن مشخص می‌شود. در نهایت سوزن با کمک تصویربرداری همزمان فلوروسکوپی وارد بافت می‌شود و تزریق انجام می‌شود.
نحوه قرارگیری بیمار و انجام بلاک
نحوه انجام بلاک
محل قرارگیری سوزن در تصویر فلوروسکوپی
تصویر فلوروسکوپی سوزن در محل اعصاب شاخه میانی
عوارض جانبی احتمالی و روش‌های پیشگیری
تمام بیماران بعد از انجام تزریق تا مدتی تحت نظر قرار می‌گیرند تا اثربخشی بلاک ارزیابی شود و از اتفاق نیافتادن عوارض جانبی احتمالی اطمینان حاصل شود. به دلیل وجود عروق بسیار در بافت گردن ممکن است هماتوم (تجمع خون در بافت) ایجاد شود. برای جلوگیری از تشکیل هماتوم می‌توان از سوزن‌های نازک، گذاشتن پک‌های سرد روی محل تزریق تا 20 دقیقه و یا فشار دادن محل ورود سوزن بعد از تمام شدن تزریق استفاده کرد. با کمک تصویربرداری همزمان فلوروسکوپی و مشاهده سوزن در تمام طول مدت تزریق، آسیب دیدن ساختارهای مجارو مانند شریان و وریدهای ناحیه، آسیب به لایه‌های پوشاننده نخاع و یا آسیب دیدن اعصاب نخاعی توسط سوزن به ندرت اتفاق می‌افتد و می‌توان از این گونه عوارض جلوگیری کرد. دیگر عارضه احتمالی این تزریق افزایش درد موقتی است که در بعضی از بیماران اتفاق می‌افتد و به دلیل ورود سوزن به بافت است و خود به خود بهبود پیدا می‌کند. عفونت محل تزریق به ندرت و اکثرا در بیماران با نقص سیستم ایمنی (دیابت، سرطان، ...) اتفاق می‌افتد و به دلیل انجام پروسیجر به صورت استریل نادر است.
نکات کلینیکی
بلاک مفاصل فست گردنی معمولا همراه با بلاک مفصل بالاترین مهره گردنی و استخوان پس سری (مفصل آتلانتو-اکسیپیتال) انجام می‌شود چون در بسیاری از بیماری‌هایی که مفاصل فست گردنی آسیب می‌بینند این مفصل نیز درگیر است و نیاز به درمان دارد.