بلاک شبکه عصبی هایپوگاستریک (Hypogastric) با روش کلاسیک دو سوزنی (Classic Two-Needle) تحت هدایت CT Scan
بلاک عصب به معنی مسدود کردن انتقالهای پیام درد با استفاده از تزریق مواد بیحسی (در بلاک موقتی) و مواد تخریبکننده عصب (در بلاک دائمی) گفته میشود. در مواردی داروهای ضدالتهابی نیز به محل عصب تزریق میشوند که باعث کاهش التهاب عصب و شروع فرآیند بهبودی میشوند.
آناتومی شبکه عصبی هایپوگاستریک
سیستم عصبی بدن به دو نوع ارادی و خودکار تقسیم میشود که قسمت خودکار نیز از دو بخش سمپاتیکی و پاراسمپاتیکی تشکیل شدهاست. ستون فقرات در پایین به استخوان ساکروم (Sacrum، استخوان پشتی لگن) متصل میشود که در جلوی محل اتصال ستون فقرات به این استخوان شبکه عصبی هایپوگاستریک قرار دارد. این شبکه عصبی از به هم رسیدن تعدادی از اعصاب سمپاتیکی ستون فقرات کمری تشکیل میشود و مسئولیت عصبدهی به احشا داخل لگن مانند انتهای روده بزرگ را بر عهده دارد.
در تصویر زیر این شبکه عصبی در محل اتصال انتهای پایینی ستون فقرات به استخوان ساکروم با هایلایت سبز نشان داده شدهاند:
برتریهای تصویربرداری CT Scan
در گذشته به دلیل عدم دسترسی به تصویربرداریهای همزمان حین تزریق، اکثر تزریقات مدیریت درد با استفاده از مشخص کردن ساختارهای آناتومیک بدن با لمس محل تزریق انجام میشدند. عیب این روشها دقت پایین آنها در مشخص کردن محل دقیق تزریق و امکان اشتباه قرار گرفتن سوزن داخل بدن (به دلیل عدم مشاهده آن با تصویربرداری همزمان) است.
در حال حاضر از تصویربرداریهای همزمان بسیاری مانند فلوروسکوپی، سونوگرافی و CT Scan برای مشاهده ساختارهای داخلی بدن و هدایت سوزن به سمت هدف استفاده میشود. تصویربرداری CT Scan یکی از دقیقترین روشهای انجام تصویربرداری همزمان حین تزریقات است. CT Scan برتریهایی نسبت به دیگر روشها دارد که از بین آنها میتوان به دقت بسیار بالا، نشان دادن بافت نرم و سخت به صورت همزمان و امکان استفاده از کنتراست اشاره کرد.
همچنین پزشک میتواند با مشاهده ساختارهای داخل قبل از تزریق، روش مناسب را برای بیمار انتخاب کند. استفاده از تصویربرداری همزمان دقت و موفقیت تزریق را بالا میبرد، عوارض جانبی احتمالی را به شدت کاهش میدهد و به دلیل بالاتر رفتن دقت تزریق، میزان داروی مورد نیاز برای اثربخشی تزریق کاهش پیدا میکند. به دلیل استفاده از پرتوهای یونیزان در این نوع تصویربرداری، استفاده از آن در خانمهای باردار توصیه نمیشود.
کاربردها
روش دو سوزنی در بیمارانی استفاده میشود که به دلیل وجود تومور یا ضایعه فضاگیر دیگری در اطراف شبکه عصبی هایپوگاستریک نمیتوان از روش تک سوزنی استفاده کرد.
بلاک شبکه عصبی هایپوگاستریک برای تشخیص و درمان دردهای احشا داخل لگن مانند درد مقعد، اندورمتریوزیس، تومورهای داخل لگن، رفلکس سمپاتیکی دیستروفی (اختلال اعصاب سمپاتیکی که باعث درد و سوزش میشود) و التهاب روده به دلیل پرتودرمانی کاربرد دارد.
کاربرد تشخیصی به این صورت است که اگر بعد از انجام بلاک درد بیمار کنترل شد یعنی عصب ساکرال بلاک شده در ایجاد درد برای بیمار یا انتقال پیامهای درد نقش داشته است. در صورتی که برای کنترل درد نیاز به انجام بلاک دائمی باشد (مانند افراد مبتلا به سرطانهای داخل لگنی) میتوان با انجام بلاک موقتی شبکه عصبی هایپوگاستریک، میزان بیدردی بعد از انجام بلاک دائمی را پیشبینی کرد.
دیگر استفاده بلاک شبکه هایپوگاستریک در کنترل دردهای حاد و اورژانسی مانند دردهای ناشی از هرپس زوستر (زونا)، نورالژی (اختلال عصب که باعث درد میشود) بعد از هرپس زوستر و دردهای ناشی از سرطان است.
ممنوعیتها
در بیماران با اختلال انعقادی (به دلیل مصرف دارو و یا بیماری) باید قبل از انجام تزریق اختلال را برطرف کرد. در مواردی که اختلال انعقادی به علت دارو باشد (مانند افرادی که داروهای قلبی مصرف میکنند) باید با صلاح دید پزشک این داروها قبل از انجام تزریق قطع شوند.
در صورت ابتلا بیمار به ضعف سیستم ایمنی (افراد مبتلا به دیابت، سرطان، ایدز، مصرف طولانی کورتیکواستروئیدها) باید در پیگیریها به دنبال نشانههای عفونت گشت تا در صورت بروز درمان شود. تزریق در صورت ابتلا بیمار به عفونت محل تزریق و یا عفونت گسترده در بدن ممنوع است و باید بعد از درمان عفونت انجام شود.
نحوه انجام بلاک
برای انجام بلاک شبکه عصبی هایپوگاستریک با روش کلاسیک دو سوزنی، سوزنها از دو طرف، از کنار خط وسط، به سمت این شبکه عصبی هدایت میشود. بیمار به حالت خوابیده به شکم قرار میگیرد تا باسن به سمت بالا قرار بگیرد و دسترسی به ستون فقرات آسانتر شود. بعد از قرارگیری بیمار در حالت مناسب با لمس استخوانهای ستون فقرات و پشت لگن و تصویربرداری CT Scan محل ورود سوزن مشخص میشود. در نهایت سوزنها با هدایت CT Scan وارد بافت میشود و بعد از اطمینان از درست بودن محل نوک سوزن ها تزریق انجام میشود.
نحوه انجام بلاک:
تصاویر CT Scan سوزنها در محل شبکه عصبی هایپوگاستریک:
عوارض جانبی احتمالی و روشهای پیشگیری
تمام بیماران بعد از انجام تزریق تا مدتی تحت نظر قرار میگیرند تا اثربخشی تزریق ارزیابی شود و از اتفاق نیافتادن عوارض جانبی احتمالی اطمینان حاصل شود. به دلیل وجود عروق بسیار در بافت محل تزریق ممکن است هماتوم (تجمع خون در بافت) ایجاد شود. برای جلوگیری از تشکیل هماتوم میتوان از سوزنهای نازک، گذاشتن پکهای سرد روی محل تزریق تا 20 دقیقه و یا فشار دادن محل ورود سوزن بعد از تمام شدن تزریق استفاده کرد.
با کمک تصویربرداری همزمان CT Scan و مشاهده سوزن در تمام طول مدت تزریق، آسیب دیدن ساختارهای مجارو مانند شریان و وریدهای ناحیه (که میتواند باعث خونریزی خود محدود شونده شود)، آسیب دیدن احشا داخل لگنی مانند رحم و یا آسیب دیدن اعصاب نخاعی و دیسکهای بین مهرهای به ندرت اتفاق میافتد و میتوان از این گونه عوارض جلوگیری کرد.
دیگر عارضه احتمالی این تزریق افزایش درد موقتی است که در بعضی از بیماران اتفاق میافتد و به دلیل ورود سوزن به بافت است و خود به خود بهبود پیدا میکند. عفونت محل تزریق به ندرت و اکثرا در بیماران با نقص سیستم ایمنی (دیابت، سرطان، ...) اتفاق میافتد و به دلیل انجام پروسیجر به صورت استریل نادر است.