هر انسان معمولاً 26 مهره در ستون فقرات خود دارد. مهره ها بوسیله صفحات انعطاف پذیری به نام دیسک بین مهره ای از یکدیگر جدا می شوند.
اگر بنا به دلایلی دیسک از قسمت عقبی خود دچار بیرون زدگی یا فتق شود، این قسمت بیرون زده روی نخاع یا رشته های نخاع فشار وارد می کند و سبب بروز درد در ناحیه کمر با انتشار به پاها می شود.
مردم به اصطلاح به این بیماری دیسک کمر می گویند که البته اصطلاح درست آن فتق دیسک کمری می باشد. این بیماری، بیماری سیاتیک نیز خوانده می شود.
علت ایجاد فتق دیسک کمر چیست؟ و از نظر پاتولوژی چه اتفاقی می افتد؟
از حدود 15 سالگی به بعد دیسک بین مهره ای دچار تغییراتی می شود که اجتناب ناپذیر است. این تغییرات به کاهش میزان آب موجود در دیسک و کاهش انعطاف پذیری آن منجر می شود. این تغییرات در برخی افراد زودتر بروز می کند و در برخی دیرتر دیده می شود. در صورت وارد آمدن فشار نامناسب به دیسک فرسوده، قسمت پشتی دیسک دچار فتق یا بیرون زدگی می شود و این بیرون زدگی روی نخاع یا رشته های آن فشار وارد می کند.
بیماری دیسک کمر بیشتر در چه افرادی دیده میشود؟ آیا ژنتیک نقش موثری در ایجاد آن دارد یا نه؟
بیماری دیسک کمر معمولا از دهه سوم به بعد ایجاد میشود، البته در زنان جوان، دیسک جوانی هم دیده میشود، ولی بسیار نادر است. قابل ذکر است که دیسک جوانی در مهره‌های کمر ایجاد نمی‌شود و در مهره‌های پشتی (قسمت بالای مهره‌های کمری) در اثر ضربه اتفاق می افتد و با توجه به اینکه در حدود سن20 سالگی پدیده پیر شدن برای دیسک وجود ندارد و به اصطلاح دژنره نشده است و از سن 20 سالگی به بعد کم کم آب دیسک‌ها کم میشود و امکان شکننده شدن آنها و ترک‌های موجود بیشتر میشود. هر چه سن بالاتر رود، احتمال پیدا شدن دیسک زیادتر میشود.
مکانهای شایع فتق دیسک در کجا است؟ و بیماران با چه علایم بالینی به پزشک مراجعه می کنند؟
فتق دیسک ممکن است در ناحیه گردن، پشت یا کمر ایجاد شود. اگر فتق در ناحیه گردن باشد، بیمار دچار درد در ناحیه گردن و شانه و بازو می شود. اگر فشار روی نخاع زیاد باشد، بیمار علایمی نظیر گزگز و مورمور، بی حسی، سرد یا گرم شدن، احساس ضعف و درد در ناحیه ساعد، کف دست و انگشتان پیدا می کند.
فتق دیسک در ناحیه کمر، سبب بروز درد در ناحیه کمر و باسن و پشت یا جلوی ران می شود. اگر فشار روی رشته های نخاعی زیاد باشد، بیمار از ناحیه زانو به پایین علایمی نظیر درد، بی حسی، گزگز و مورمور، احساس سردی یا گرمی، گرفتگی مکرر عضلانی، ضعف یا لاغر شدن را تجربه می کند، بیماری که دچار دیسک کمر است نمی تواند براحتی خم شود و هنگام خم شدن احساس می کند که رگی در پشت زانویش کشیدگی پیدا می کند.در بیماری دیسک کمر درد بیمار با سرفه کردن تشدید می شود.
گاهی بیماران دیسک کمر، فقط از وجود گزگز و مور مور یا ضعف یا درد در ناحیه ساق، مچ پا یا انگشتان پای خود شاکی هستند و کمر آنها اصلاً درد ندارد. برای بیشتر این بیماران پذیرش اینکه مشکلات آنها به علت وجود بیماری در ناحیه کمر است، خیلی سخت است.
چگونه می توان فتق دیسک را از بیماری های ارتوپدی تشخیص داد؟
بیماری های متعددی هستند که سبب کمردرد با انتشار به پاها می شوند. از بین آنها بیماری هایی که بیشتر با فتق دیسک کمر اشتباه می شوند، عبارتند از: کشیدگی رباطها یا عضلات کمر، تنگی کانال نخاع، آرتروز کمر، برخی از بیماری های روماتیسمی، عفونتهایی مثل تب مالت، تومورها و بیماری های سیستم ادراری نظیر سنگ کلیه.
فتق دیسک کمر چه درمانهایی دارد؟
درمان براساس شدت بیماری دیسک کمر فرق می کند. در موارد شدید که بیرون زدگی دیسک بزرگ است و سبب فلج اندامهای تحتانی و یا بی اختیاری در دفع ادرار یا مدفوع می شود، جراحی باید به سرعت انجام شود. در مواردی که با فتق دیسک کمر فلج مختصری ایجاد شده است، اما بتدریج میزان فلج رو به افزایش است نیز باید فوری جراحی صورت بگیرد. در سایر موارد بیماران دیسک کمر،معمولاً به مدت یک هفته تا 10 روز استراحت نسبی توصیه می شود.طی این مدت بیمار باید از نشستن حتی الامکان پرهیز کند و از خم و راست شدن و برداشتن اشیای سنگین یا رانندگی نیز دوری نماید. معمولاً طی این مدت به بیمار داروهای مسکن تجویز می شود. اغلب بیماران مبتلا به دیسک کمر طی این مدت 10 روزه، بهبود قابل توجهی پیدا می کنند. می توان بعد از 10 تا 14 روز از زمان شروع بیماری دیسک کمر، برای بیمار ورزشهای مخصوصی را تجویز نمود که آب درمانی و راه رفتن در آب در قسمت کم عمق استخر می باشد و نیز نرمشهای کششی برای عضلات کمر و شکم نیز برای بیماران مبتلا به دیسک کمر مفید است.می توان از فیزیوتراپی نیز در بیماران مبتلا به فتق دیسک کمر نیز سود جست. تأثیر روشهای درمانی نظیر طب سوزنی، حجامت، استفاده از زالو و داغ کردن ثابت نشده است. روشهای درمانی «کایروپراکتیک» در دیسک کمر ممکن است خطرناک باشد و در درصد کمی از بیماران ممکن است سبب تشدید علایم شود.اگر 4 تا 6 هفته از درمان بیمار مبتلا به فتق دیسک کمر بگذرد و بیمار همچنان درد شدیدی بخصوص در پاها احساس کند یا فلج خفیف، اما پایداری در اندام تحتانی وجود داشته باشد به طوری که بیمار نتواند فعالیتهای روزمره خود را بخوبی انجام دهد، انجام جراحی لیزر توصیه می شود.
این درمانها برای بیماران مبتلا به فتق دیسک کمر چقدر مفید است؟
درصد زیادی از بیمارانی که فتق دیسک کمر دارند با درمانهای یاد شده و بدون جراحی کاملاً بهبود می یابند. البته احتمال عود کردن بیماری در آنها در آینده وجود دارد و باید مواردی نظیر پرهیز از برداشتن اشیای سنگین را همیشه رعایت کنند.در برخی از بیماران، علایم بیماری دیسک کمر حالت مزمن پیدا می کند و تا ماهها و یا حتی سالها بیمار بصورت دوره ای با علایم بیماری دست و پنجه نرم می کند.در بیماران دیسک کمری که مورد عمل جراحی قرار می گیرند، اگر انتخاب بیمار مناسب باشد و جراحی بخوبی انجام گیرد، انتظار می رود بیمار بین 90 تا 95 درصد بهبود یابد. بیشتر بیماران بعد از عمل نیز از درد کمر، گزگز و مور مور خفیف و احساس سرد شدن پاها شکایت دارند.
عمل جراحی فتق دیسک کمر چه عوارض احتمالی در بیمار دارد؟
- به طور کلی هیچ عمل جراحی بدون عارضه نمی باشد. اگر شدت بیماری در حدی باشد که نیاز به جراحی داشته باشد و جراح تبحر کافی داشته باشد. احتمال بروز عوارض پس از عمل جراحی خیلی ناچیز است.عوارض ناشی از عمل دیسک کمر عبارتند از :
عفونت
چسبندگی اطراف رشته های نخاع
قطع رشته های نخاع در حین عمل
آزاد سازی ناقص رشته های نخاع حین عمل
اگر این عوارض بروز کند، ممکن است بیمار بعد از عمل احساس بهبود پیدا نکند یا در موارد نادر، احساس کند درد و ضعف بیشتری پیدا کرده است.
چه توصیه هایی به افراد دارید؟
فتق دیسک کمر بیماری نیست که به طور کامل قابل پیشگیری باشد، اما بهتر است تمام افراد سالم از برداشتن و جا به جا کردن اشیای سنگین پرهیز کنند. انجام حرکات ورزشی نیز می تواند احتمال بروز بیماری فتق دیسک کمر را کاهش دهد.
در صورتی که درد کمر داشته باشید و این درد به داخل ران یا ساق تیر بکشد، حتماً به پزشک متخصص درد مراجعه نمایید.
راه‌های درمان بیرون زدگی و پارگی دیسک کمر کدام است؟
اگر بیمار مبتلا به دیسک کمر به موقع مراجعه کند و هنوز بیماری خیلی پیشرفت نکرده باشد، در اکثر این بیماران با دادن داروهای شل‌کننده و ضدالتهاب، مراحل حاد برطرف میشود.
مرحله بعدی درمان بیمازران مبتلا به فتق دیسک کمر، انجام فیزیوتراپی می‌باشد. متعاقب آن با تقویت عضلات اطراف ستون فقرات به وسیله ورزش یا تحریکات الکتریکی، بار و فشار وارده به ستون فقرات را کم می‌کنیم تا مشکل بیماری کاهش یابد. ولی اگر بیماری دیسک کمر در مراحل پیشرفته باشد و فرد دچار پارگی و بیرون زدگی و فشار روی ریشه عصبی شده باشد، در این مرحله نمی‌‌توان از روشهای ذکر شده استفاده کرد.به عبارتی هر کدام از روشهای درمانی، زمان و مورد خاصی باید داشته باشند تا نتیجه مطلوب گرفته شود؛ به‌طور مثال زمانی که دیسک به ریشه عصبی فشار می‌آورد، ممکن است فیزیوتراپی و ورزش کردن باعث تشدید درد و حتی علایم عصبی و فلج‌های مختلفی شود، بنابراین در این مرحله حتما باید از عمل جراحی استفاده کرد.
آیا بعد از درمان دیسک کمر، امکان عود مجدد وجود دارد؟
در تمام روشهای درمانی دیسک کمر، امکان عود مجدد وجود دارد، ولی معمولاً عودها در سطوح بالاتر و پایین‌تر دیسک درمان شده ی قبلی اتفاق می‌افتد. البته گاهی ممکن است در همان سطح قبلی هم اتفاق بیفتد. اگر بیمار مراحل درمان را به خوبی انجام دهد و ورزش‌هایی را که برایش تجویز شده ادامه دهد و وزن خود را نیز کاهش دهد، ممکن است تا آخر عمر هیچ مشکل برایش پیش نیاید، ولی اگر مراحل درمانی را کامل انجام ندهد، امکان عود مجدد وجود دارد. در روشهای جراحی هم به همین ترتیب می‌باشد.وقتی بیمار عمل میشود، به او توصیه میشود که به تقویت عضلات بپردازد و در کنار تقویت عضلات فیزیوتراپی را هم ادامه بدهد. نباید وزنه‌های سنگین را بلند کند و کارهای اشتباهی را که قبلا انجام می داده تکرار کند.در غیر این صورت ممکن است در همان سطح اولیه و یا سطوح دیگر دچار در رفتگی دیسک شود. روشهای عمل جراحی نیز متفاوت است و از عمل‌های کوچک و بسته تا عمل‌های باز و بزرگ انجام می شود.
به عنوان مثال اگر سطح در رفته فقط یک سطح باشد و بیمار لاغر باشد و میزان در رفتگی نیز کم باشد، در این موقع از روشهای عمل بسته می‌توان استفاده کرد. اگر کمی شدیدتر باشد، از روشهای میکروسکوپی استفاده می‌کنیم و اگر خیلی شدید باشد و چندین سطح را گرفتار کرده باشد و بیمار چاق نیز باشد، ناچارا باید از روشهای باز و وسیع استفاده شود.چگونگی درمان و نوع عمل توسط پزشک تشخیص داده می شود و برای هر بیمار، عمل جراحی متناسب با شرایط وی در نظر گرفته میشود.
عدم درمان به موقع دیسک کمر چه عواقبی ممکن داشته باشد؟
عدم درمان به موقع دیسک کمر باعث بدتر شدن وضعیت بیمار خواهد شد و درد بیمار را تشدید خواهد کرد. ممکن است به خاطر یک عمل کوچک، مجبور شوند عمل‌های بزرگ‌تری را انجام دهند و حتی ممکن است باعث تخریب دیسک و تخریب خود مهره و سرخوردگی مهره شود و در نتیجه مجبور شویم که از یک عمل کاملا وسیع، با کار گذاشتن پلاتین و وسایل خاص فلزی در کمر بیمار استفاده کنیم. عدم درمان به موقع ممکن است باعث عوارضی مانند بی‌حس‌های دائمی یا اختلالات حرکتی شود که این عوارض باعث افتادگی پا و کشیدن و لنگی پا خواهد شد.
همچنین عدم درمان به موقع ممکن است باعث ایجاد مشکلات ادراری و مثانه‌ای شود و یا مشکلات اسفنکتر مقعد به وجود بیاورد و بیمار نتواند ادرار و مدفوع خود را نگه دارد. این مشکلات در آقایان باعث ایجاد ناتوانی‌های جنسی هم میشود. به علت این که اعصاب مانند دیگر نسوج و پوست قابل ترمیم نمی‌باشند و اگر صدمه ای به آنها برسد، دیگر به حالت اولیه بر نمی‌گردند، بنابراین قبل از صدمه شدید، باید حتما نسبت به درمان اقدام کرد.
توصیه کلی به افراد مبتلا به دیسک کمر و سایر افراد
بهترین توصیه این است که پیشگیری بهتر از درمان می‌باشد. پس در مرحله اول باید سعی کنیم که اصلا مبتلا به این بیماری نشویم. می‌بایستی در این ارتباط تمام مواردی که باعث پیشگیری از ایجاد این بیماری میشود را رعایت کنیم؛ از جمله ورزش کردن، کاهش وزن، عدم بلند کردن اجسام سنگین و هول دادن اجسامی مانند اتومبیل یا بلند کردن اتومبیل.ورزش ملایم روزانه داشته باشیم تا بدنمان همیشه در فرم ایده‌ال قرار گیرد و عضلات وضعیت طبیعی را حفظ نمایند و استخوان‌ها دچار پوکی نشوند.
همچنین باید تغذیه مناسبی داشته باشیم (تغذیه مناسب به معنی زیاد خوردن نیست، بلکه به معنی درست خوردن می‌باشد). از میوه‌جات و سبزی‌جات و لبنیات حتماً در وعده‌های غذایی استفاده کنیم. در معرض نور خورشید به مقدار لازم قرار گیریم. درست بنشینیم یا بخوابیم یا راه برویم؛ مثلا موقع مطالعه، پشت‌میز و صندلی قرار بگیریم و اگر می‌خواهیم تلویزیون نگاه کنیم، لم ندهیم یا کج نشویم و یا در تخت خواب و به حالت نیم خیز مطالعه نکنیم. رعایت این موارد باعث میشود فشار بر روی دیسک‌های مختلف از جمله دیسک کمر، دیسک گردن و سایر قسمت‌ها، وارد نشود.
برای درمان دیسک کمر حتما به موقع اقدام شود، و پزشک طرف مشاوره، فردی باشد که تبحر و اطلاعات کافی داشته باشد. البته به یاد داشته باشید که تنها علت کمردرد، دیسک کمر نمی‌باشد و کمر درد علل بسیار متفاوتی دارد و بر حسب مورد، باید بیماران درمان شوند.
ممکن است علت‌های درد کمر، مشکلات تغذیه‌ای و متابولیکی مانند بیماری دیابت، نقرس یا تمام بیماری‌های التهابی و عفونی و حتی بدخیمی‌ها باشند. بنابراین در صورت بروز کمردرد حتما به پزشک متخصص دردشناسی مراجعه کنید تا بر حسب مورد خاص، کمردرد درمان شود.به‌طور کلی باید گفت: دیسک کمر بیماری ای نیست که افراد نگران شوند و چنان چه به موقع درمان گردد، حتماً از سلامتی کامل برخوردار خواهند شد.