اعصاب سمپاتیک دسته ای از اعصاب هستند که تحت تاثیر خوداگاه عمل نمی کنند بلکه توسط سیستم خودمختار بدن اعمال کلیدی ای که برای تنظیم بدن با محیط مهم هستند را به انجام می رسانند.
امروزه انواع بلوک‌های سمپاتیک به صورت گسترده‌ای برای اهداف تشخیصی و یا درمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد. آقای مندل در اوایل قرن بیستم، قطع زنجیره سمپاتیک را از طریق پوست معرفی کرد و تا سال‌ها بعد از آن به عنوان راه اصلی درمان نارسائی‌های عروق اندام تحتانی مورد استفاده قرار می‌گرفت. هم‌اکنون، بلوک‌های سمپاتیک برای تشخیص دردهای با واسطه سمپاتیک، درمان دردهای نوروپاتیک (هرپس زوستر حاد، نورالژی به دنبال هرپس، یا سایر سندرم‌های درد با واسطه سمپاتیک مانند سندرم درد پیچیده موضعی) و درمان دردهای ایسکمیک مورد استفاده قرار می‌گیرد.
یکی از موارد مهم انجام بلوک‌های سمپاتیک، افتراق دردهای بدنی (سوماتیک) از دردهای سمپاتیک است؛ بدین معنی که در صورت پاسخ و کاهش درد با بلوک‌های سمپاتیک می‌توان با امواج رادیویی (رادیوفرکوئنسی RF) به صورت طولانی مدت درد را کاهش داد. آگاهی کافی از نحوه عملکرد دستگاه عصبی سمپاتیک می‌تواند کمک موثر و مفیدی در فهم انواع بلوک‌های رژیونال (منطقه ای)، شبکه‌ای و نخاعی داشته باشد.
بیمار تجویز نمود تا امکان ارتباط کلامی با بیمار در مورد کاهش درد و سایر علایم در حین بلوک وجود داشته باشد. دسترسی به راه‌های وریدی و پایش بیمار در تمام طول انجام بلوک ضروری است. در بلوک سمپاتیک اندام‌ها حتماً باید با کمک پایش دمای اندام‌ها، اثربخشی و تأثیر بلوک را بررسی نمود. در مواردی که با انجام بلوک سمپاتیک درد بیمار کاهش پیداکرده است، باید مواردی مانند اثر دارونما، جذب سیستمیک دارو، و یا بلوک اعصاب بدنی را در نظر گرفت. مانند هر اقدام مداخله‌گرانه (اینترونشنال) باید وسایل احیاء در دسترس باشد. مهم‌ترین ممنوعیت انجام بلوک سمپاتیک، وجود اختلالات انعقادی و عدم پذیرش بیمار میباشد.
بلوک عقده ستاره‌ای
بلوک ستاره‌ای در تشخیص و درمان انواع شرایط دردناک مفید میباشد. این بلوک در درمان شرایط دردناک سر و گردن، اندام‌های فوقانی و درماتوم‌های فوقانی سینه‌ای به کار می‌رود. مهم‌ترین موارد انجام آن عبارتند از:
مواد عمومی شامل:
-
سندرم درد پیچیده موضعی نوع یک و دو
-
دردهای نوروپاتیک (اختلال سیستم عصبی)
-
سندرم منی‌یر
-
پس از پرتو درمانی
-
درد ناشی از ضایعات دستگاه عصبی مرکزی
-
کری ناگهانی
-
بی‌نظمی‌های قلبی
-
تعریق بیش از حد
-
سردرد‌ها با منشأ عروقی
-
دردهای غیرمعمول صورت
-
هرپس زوستر حاد
-
نورالژی به دنبال هرپس
موارد عروقی مانند
-
سندرم رینود
-
سرمازدگی
-
بیماری‌های انسدادی عروقی
-
بیماری‌های آمبولی (لخته خون داخل رگ) عروقی
-
درد شانه دست
-
دردهای با منشأ سرطان در سر و گردن و اندام‌های فوقانی
-
سندر پس از آسیب
موارد ممنوعیت
موارد ممنوعیت مطلق عبارتند از:
-
مصرف داروهای ضد انعقادی
-
پنوموتوراکس (نوعی اختلال تنفسی) در طرف مقابل
-
وجود انفارکتوس میوکارد (سکته قلبی) اخیر
موارد ممنوعیت نسبی عبارتند از:
-
اختلال هدایتی قلب و کندی نبض
-
عفونت موضعی و سیستمیک
آماده‌سازی بیمار
معاینه بیمار جهت بررسی از نظر:
-
بررسی تحرک و باز شدن گردن
-
بررسی سابقه جراحی گردنی
-
بررسی عفونت در محل تزریق
-
بررسی از نظر سابقه جراحی تیروئید
-
بررسی وجود تنوع آناتومیکی
همچنین قبل از انجام بلوک می‌توان داروی آرام‌بخش سبکی برای بیمار تجویز نمود. باید قبل از انجام بلوک، در مورد عوارض احتمالی و مورد انتظار در بعد از بلوک و همچنین تعداد دفعات انجام بلوک توضیحات کاف به بیمار داده شود و رضایت‌نامه کتبی از آنان گرفت. بهتر است برای بیمار راه وریدی تعبیه شود تا داروهای آرام‌بخش و در صورت نیاز داروهای مورد نیاز در احیا از آن طریق تزریق گردد.
تزریقات برای بلاک اعصاب عموما به دو صورت انجام می شوند. روش اول استفاده از لندمارک (مشخصات) های سطحی بدن برای پیدا کردن محل تزریق است و روش دوم استفاده از سونوگرافی. در روش لندمارک به دلیل نداشتن دید و آگاهی کامل از جزئیات داخل بدن امکان خطا و عوارض جانبی بالا می باشد که این مشکلات با استفاده از روش سونوگرافی به راحتی حل می شوند.
تزریق با کمک دستگاه سونوگرافی:
این روش که در کلینیک فوق تخصصی دردشناسی پروفسور سیروس مومن زاده انجام می شود بالاترین دقت را در میان روش های تزریق دارد زیرا برای شناسایی ساختار های داخلی بدن و خود مفصل از دستگاه سونوگرافی استفاده می شود. این روش امکان تزریق موثرتر و عوارض جانبی کمتر را به ما می دهد. این تزریق هم جنبه درمانی و هم تشخیصی دارد.
نورولیز عقده ستاره ای با امواج رادیویی (RF)
عوارض این روش عبارتند از:
-
بنوموتوراکس
-
تزریق داخل نخاعی
-
انتشار دارو به اعصاب نزدیک عقده ستاره‌ای که شامل:
-
بلوک عصب راجعه حنجره (شاخه از عصب واگ که پس از پایین آمدن از گردن تا سینه بر می گردد و بالا می رود) که به صورت خشونت صدا احساس جسم گردی در گلو، کم آوردن نفس خود را نمایان می‌کند.
-
بلوک عصب فرنیک (عصب دهنده به دیافراگم) باعث فلج موقتی یک طرفه دیافراگم می‌شود که در بیماران با محدودیت ذخیره تنفسی می‌تواند مشکل‌ساز باشد.
-
بلوک نسبی شبکه بازویی.
دو عارضه مهم و خطرناک بلوک عقده ستاره‌ای شامل تزریق داخل نخاعی و تشنج بدلیل تزریق داخل عروقی میباشد.
بلوک و نورولیز سمپاتیک کمری
موارد انجام بلوک سمپاتیک کمری به 4 گروه تقسیم می‌گردد. که عبارتند از:
-
نارسایی خون‌رسانی در اندام تحتانی. جراحی ترمیمی عروقی بعد از انسداد ناشی از آمبولی شریانی و یخ‌زدگی.
-
دردهای اندام تحتانی با واسطه سمپاتیک مانند سندرم درد پیچیده موضعی نوع یک و دو.
-
سایر موارد: مثل تعریق زیاد (هیپرهیدروز) اندام تحتانی، کبودی، التهاب ورید فمورال (سیاهرگ رانی) همراه با تب، درد عضو خیالی (فانتوم)، درد در محل قطع عضو (استامپ)، دردهای غیرقابل تحمل تناسلی و ادراری، و غیره.
-
درد با منشأ دیسک و با انتشار سیاتیک کاذب: علت انجام بلوک‌های سمپاتیک در کاهش درد به دلیل آن است که در بعضی شرایط درد با پرکاری سمپاتیک تشدید پیدا کرده و یا سمپاتیک واسطه انتقال درد میباشد.
موارد ممنوعیت نسبی
این موارد عبارتند از: اختلالات خونریزی‌دهنده، عفونت موضعی، ناهنجاری‌های ویژه آناتومی.
مزایای نورولیز سمپاتیک با امواج رادیویی نسبت به جراحی
-
منتفی شدن خطر بیهوشی و جراحی
-
امکان انجام نورولیز در شرایط سرپایی
-
در صورت نیاز، این روش را به صورت دوطرفه انجام دهید.
سایر مزایای نورولیز سمپاتیک با امواج رادیویی
-
افت فشار خون کمتر شایع است.
-
امکان دردهای سمپاتیکی بعد از سمپاتکتومی به دنبال روش نورولیز با امواج رادیویی وجود ندارد.
-
بیمار به سرعت می‌تواند به راه بیافتد.
-
شیوع عقیمی در مردان هم محدودیت و هم نادر است.
-
ضایعه ناشی از امواج رادیویی قابل کنترل میباشد.
-
ضایعه ناشی از امواج رادیویی به طرف اعصاب سوماتیک نخاعی، و یا فضای نخاعی انتشار پیدا نمی‌کند.
عوارض
-
ناراحتی‌های بعد از عمل به مدت حدود 5 روز
-
تزریق داخل عروق یا فضای نخاعی
-
بروز انزال پس گرا (رتروگرید) نادر است (نباید سمپاتکتومی را به صورت دوطرفه انجام داد)
بلوک ونورولیز عقده سلیاک
بلوک شبکه سلیاک را می‌توان برای اهداف تشخیصی، درمانی و پیش‌بینی کننده (پروگنوستیک) بمنظور تعیین میزان تاثیر نورولیز بعدی بکار برد. بطور کلی، تمام دردهای احشایی که توسط شبکه پانکراس عصب‌دهی می‌شوند (کیسه صفرا، کبد، معده، دستگاه گوارش از معده تا قسمت عرضی کولون (روده بزرگ)) با این بلوک تسکین پیدا می‌کنند. به طور معمول این بلوک برای بدخیمی‌های داخل شکم بویژه پانکراس مورد استفاده قرار می‌گیرد. در کاهش درد پانکراتیت حاد و درد حاد ناشی از آمبولی شریان کبدی (آنژین شکمی) نیز کاربرد دارد.
موارد ممنوعیت
به دلیل نزدیکی شبکه سلیاک به ساختمان‌های عروقی نباید این بلوک را در بیمارانی انجام داد که تحت درمان با داروهای ضد انعقادی بوده، یا دچار اختلالات انعقادی هستند، یا تحت درمان با داروهای ضدسرطان بوده، یا مبتلا به نارسائی کبدی می‌باشند. عفونت موضعی یا داخل شکمی و یا عفونت منتشر و شدید بدن از موارد ممنوعیت مطلق انجام آن است.
از آنجایی که بلوک سلیاک باعث افزایش حرکات دستگاه گوارش می‌شود، لذا در بیماران دچار انسداد روده‌ای نباید انجام گیرد. در بیمارانی که به علت درد مزمن شکم، دچار وابستگی شیمیایی به داروهای مسکن مخدر بوده و یا رفتار‌های جستجوگرانه به دنبال دارو ندارد شاید بهتر باشد که انجام نورولیز سلیاک به بعد از کنترل علایم وابستگی به تعویق بیافتد.
تزریق با کمک دستگاه سونوگرافی:
این روش که در کلینیک فوق تخصصی دردشناسی پروفسور دکترسیروس مومن زاده انجام می شود بالاترین دقت را در میان روش های تزریق دارد زیرا برای شناسایی ساختار های داخلی بدن و خود مفصل از دستگاه سونوگرافی استفاده می شود. این روش امکان تزریق موثرتر و عوارض جانبی کمتر را به ما می دهد. این تزریق هم جنبه درمانی و هم تشخیصی دارد.
عوارض
عوارض بلوک عصبی سلیاک عبارت است از:
-
درد محل عبور سوزن اصلی‌ترین عارضه جانبی این بلوک بوده که ناشی از عبور سوزن از عضلات میباشد. این عارضه را می‌توان با به حداقل رسانیدن جهت‌دهی‌‌های متعدد سوزن و تغییر ملایم مسیر سوزن کاهش داد. هرچند که این عارضه خودمحدود شونده بوده ولی در صورت نیاز می‌توان از داروهای ضدالتهابی غیراستروییدی، شل کننده‌های عضلانی و کمپرس گرمایی استفاده کرد.
-
عفونت: که شامل آبسه بافت نرم، آبسه اپیدورال (در فضای بین پرده مننژ و استخوان های اطراف)، منژیت (التهاب مننژ)، التهاب دیسک میباشد.
-
خونریزی
-
آسیب مانند آسیب به بافت نرم، ریشه عصب و طناب نخاعی میباشد.