گزگز پا (سوزن سوزن شدن پا یا پارستزی) علامتی رایج است که می‌تواند ملایم یا شدید، موقت یا مزمن باشد. خواب رفتن دست و پا غالباً نتیجه تحت فشار قرار گرفتن اعصاب است که به نوبه خود می‌تواند پی‌آمد پا روی پا انداختن یا نشستن روی پا به مدت طولانی و در نتیجه ضعف رفتن ساق پا باشد. این حس ناخوشایند اندکی پس از برداشتن فشار برطرف می‌شود، با این وجود گاهی اوقات علت خواب رفتن دست و پا عارضه جدی‌تری مانند نوروپاتی محیطی (اختلال در اعصاب سرچشمه گرفته از مغز و نخاع) یا دیابت به شمار می‌رود. سوزن سوزن شدن دست و پا و گزگز دست و پا و یا پا در صورت موقت بودن و آگاهی از علت خواب رفتن پا، آنقدر مایه نگرانی نیست که لازم باشد به پزشک مراجعه کنید اما بهتر است مانع بروز مجدد آن شوید. اما اگر احساس سوزش و داغ شدن پا ، گزگز پا، مور مور و ضعف پا می کنید، که از بین نمی رود یا مرتب دچار سوزش کف پا می شوید، زمان آن رسیده است که به پزشک مراجعه کنید. تا عارضه اصلی و نهفته احتمالی، برای مثال بیماری‌های سیستمیک، را تشخیص دهد.
علائم
گزگز و داغ شدن کف پا علاوه بر حس سوزن سوزن شدن پا، همراه با علائم دیگری است که بسته به بیماری یا اختلال بوجود آورنده آن فرق می کند. عواملی که مرتبا پا را تحت تاثیر قرار می دهند همچنین شامل سیستم های دیگر بدن می شوند. که در زیر به چند مورد از آنها اشاره می‌کنیم:
پا درد
خارش
کرختی یا بی‌حسی و ضعف رفتن پا
گرفتگی عضلانی
سرگیجه
تغییر دید
ضعف پا
دشواری در راه رفتن
گیجی یا بیهوشی
از دست دادن کنترل مثانه یا روده
حساسیت پوستی و سوزن سوزن شدن کف پا
اگر در کنار گزگز انگشتان پا با علائم نامبرده فوق مواجه شدید، با توجه به ریشه داشتن‌شان در علل گوناگون، باید این علائم را جدی بگیرید و به پزشک ارتوپد مراجعه کنید.
علت
NeuropathyInFeet
پا روی پا انداختن هنگام نشستن، نشستن روی پا، سر پا نشستن یا نشستن طولانی مدت یا گذاشتن کیف پول در جیب پشت می‌تواند علت وارد شدن فشار به سرخرگ‌ها یا اعصاب پا باشد و منجر به خواب رفتن دست و پا شود.
گزگز دست و پا و بی حسی دست و پا یا ناتوانی در حرکت دادن پا که پس از چند ثانیه یا چند دقیقه به دنبال برطرف شدن فشار و کشش روی پا از بین می‌رود.
پا روی پا انداختن طولانی مدت یا دیگر حرکت‌های وارد کننده فشار در شرایط حاد، آسیب دیرپا یا حتی دائمی عصب پرونئال (عصب قسمت خارجی پا) را به دنبال دارد.
در این حالت علائم خواب رفتن و سوزن سوزن پا با برداشتن فشار رفع می شود و نیاز به درمان خواب رفتن پا ندارد. در ادامه دلایل جدی بروز این مشکل و ضعف پا را بررسی خواهیم کرد.
سیاتیک
این کلمه نام رایج درد پا و کمر ناشی از اختلال‌های درگیر کننده عصب سیاتیک ست. متداول ترین علائم سیاتیک کمر عبارت‌اند از:
درد کمر و یا باسن
درد، بی‌حسی یا کرختی، گزگز پا یا ضعف پا معمولاً در یک سمت از یدن.
درد سیاتیک به علل زیر بروز می یابد:
فتق دیسک کمر: پارگی یا بیرون زدگی دیسک مهره‌های کمری، به ویژه بین مهره‌های چهارم و پنجم کمری (دیسک بین مهره‌ای L4–L5)، یا دیسک بین مهره‌ی پنجم کمری و مهره اول خاجی (ساکروم یا دیسک بین مهره ای S1-L5)، به ریشه‌های عصب سیاتیک فشار می‌آورد و موجب بروز درد سیاتیک می شود. فتق دیسک گاهی به تدریج و گاهی ناگهانی، غالباً پس از بلند کردن جسمی سنگین از روی زمین، بروز می‌یابد. علائم فتق دیسک عبارت‌اند از:
درد، گزگز پا یا کرختی کمر، باسن، ران، ساق یا پایین پا معمولاً در یک سمت بدن.
تشدید علائم گزگز، بی حسی و خواب رفتن پا در طول نشستن، ایستادن، سوزن سوزن شدن پا در خواب و هنگام انجام حرکت‌های مشخص، خم شدن یا بلند کردن اشیاء از روی زمین؛ و تسکین علائم زمان پیاده‌روی یا شنا.
سندرم کودا اکوینا (سندرم انتهای نخاع ) معمولاً از فتق بزرگ دیسک کمری ایجاد می‌شود که روی اعصاب کمر فشار می‌آورد. علائم کمر درد، ضعف عضله‌های دوطرفه پایین تنه، بی‌حسی اطراف مقعد و عضله‌های داخلی ران (بی‌حسی زین اسبی)، بی‌اختیاری روده و مثانه در این حالت غالباً در هر دو سمت بدن بروز می‌یابند و حتما نیاز به عمل بسته ستون فقرات و یا باز دارند.
تنگی کانال نخاع کمر: این بیماری گاهی در عوامل ژنتیکی ریشه دارد و مادرزادی و ارثی است، اما معمولاً از رشد بیش از اندازه استخوان مهره (خار یا زائده) در اثر بالا رفتن سن ناشی می‌شود. از جمله علائم این عارضه می توان به خواب رفتن پا، درد پا و مورمور شدن و گزگز شدن دست و پا اشاره کرد.
اسپوندیلولیستزیس یا سرخوردگی مهره: اسپوندیلولیستزیس یا سرخوردگی مهره عارضه‌ای است که در آن، مهره نسبت به مهره دیگر، معمولاً رو به جلو سر می‌خورد. این اختلال یا مادرزادی یا پی‌آمد فرسایش ناشی از بالا رفتن سن، تروما یا ضربه یا صدمه دیدن حین عمل جراحی است. خواب رفتن پا، درد و ضعف پا از جمله علائم سرخوردگی مهره می باشد. سرخوردگی مهره فرسایشی عموماً در میان سالمندان مبتلا به بیماری‌های التهابی مفصل (آرتریت) و تغییر شکل فاست یعنی دو عارضه‌ای رواج دارد که پی‌آمد تحلیل رفتن و پیر شدن غضروف هستند. مهره‌ها در اثر تغییر شکل دادن فاست در حالت افقی قرار می‌گیرند و به این ترتیب لغزش ملایم مهره آسان‌تر می‌شود. عارضه فرسایشی نیز مانند بسیاری از موارد ایسکمیک غالباً بدون علامت است. علائم سرخوردگی مهره کمر در اثر وارد شدن ضربه یا ابتلا به دیگر بیماری‌های ستون فقرات مانند تنگی کانال نخاع بروز می‌یابد یا تشدید می‌شود. چنانچه این نوع سرخوردگی همراه با تنگی کانال نخاع باشد، احتمال بهره‌گیری از روش‌های درمانی جدی‌تر مانند جراحی افزایش می‌یابد.
سندرم پیریفورمیس: عضله پیریفورمیس واقع در بخش تحتانی ستون مهره‌ها در صورت گرفتگی و فشار آوردن به عصب سیاتیک منجر به کمر درد و درد عصب سیاتیک می‌شود.
عفونت و تومور ستون فقرات: تومورهای نخاع یا ستون فقرات و التهاب در عفونت‌ها، مانند سل ستون فقرات، به عصب سیاتیک فشار می‌آورد و موجب پا درد، بی حسی و گزگز پا می‌شود.
بارداری: در طول دوران بارداری، به ویژه هنگام دراز کشیدن یا راه رفتن، رحم روی عصب سیاتیک فشار وارد می‌کند و به کمر درد و خواب رفتن پا در یکطرف و یا هر دو طرف بدون دامن می‌زند. فتق یا برجستگی دیسک نیز یکی از دیگر علل متداول است. علائم خواب رفتن و گزگز پا معمولاً پس از زایمان برطرف می‌شوند.
کرختی یا بی‌حسی پا پس از جراحی:بیمار گاهی اوقات پس از عمل فیوژن (الحاق یا خشک کردن) مهره‌های کمری با درد و بی‌حسی پا مواجه می‌شود.
سندرم تونل تارسال: تحت فشار قرار گرفتن عصب درشت نی خلفی در محل امتداد آن در مچ داخلی موجب بروز سندرم تونل تارسال می‌شود. راه رفتن طولانی مدت یا به پا داشتن کفش نو، صدمه دیدن، تورم تاندون‌ها در بیماری آرتریت روماتوئید و... از علل بروز این سندرم به شمار می‌روند و علائم آن عبارت‌اند از:
درد، کرختی یا بی‌حسی، گزگز پا یا کف پا و سوزش اطراف ناحیه داخلی مچ پا یا کف پا که در نتیجه ایستادن یا راه رفتن، تشدید و در اثر استراحت تاحدی برطرف می‌شود.
ضعف رفتن پا و یا سنگین شدن پا
سندرم پای بیقرار(RLS): اختلالی عصب‌شناختی با علتی نامشخص است که در پی ابتلا به آن، بیمار نیازی مبرم به تکان دادن پا حس می‌کند. بعضی از علائم این سندرم عبارت‌اند از:
خارش و روی زمین کشیدن پا، احساس سنگین شدن پا یا احساس کشش در پاها ، داغی کف پا که هنگام استراحت کردن و بی‌حرکت بودن تشدید می‌شود اما با تکان دادن پاها کاملاً برطرف می‌گردد.
تشدید علائم در بعدازظهر و در شب و مختل ساختن خواب
میلیت عرضی: التهاب سراسر عرض یک بخش از نخاع را میلیت عرضی می‌نامند. علت دقیق این عارضه مشخص نیست و اگرچه تمام گروه‌های سنی حتی کودکان را هدف قرار می‌دهد در بین افراد بیست تا چهل ساله رواج بیشتری دارد. علائم این بیماری عبارت‌اند از:
درد موضعی کمر
سوزش، بی‌حسی، گزگز پا و خواب رفتن پا یا فلج موضعی هر دو پا
اختلال عملکرد مثانه و روده
سر درد، تب و کاهش اشتها
مشکلات تنفسی
ضعف بازوها
برخی عوامل مانند اضافه وزن،دیابت و... احتمال مبتلا شدن به موقعیت عصب فشرده را بالاتر می‌برد.
تشخیص
دلیل خواب رفتن دست و پا به علت گوناگون بودن علل احتمالی به راحتی دیگر مشکلات تشخیص داده نمی‌شود. متخصص پا پس از معاینه فیزیکی، پرسش‌هایی را در زمینه سابقه پزشکی بیمار و خانواده وی، فعالیت‌های اجتماعی، عادت‌های غذایی، خطر بیماری‌های عفونی و قرار گرفتن در معرض مواد سمی را برای گزگز زانو مطرح می‌کند. همچنین احتمال دارد پزشک به منظور تشخیص افتراقی و از میدان حدس خارج کردن عارضه‌ها، اختلال‌ها و بیماری‌های معین دستور انجام آزمایش‌های خون، نمونه‌برداری عصب، آزمایش عملکرد تیروئید، اندازه‌گیری مقدار ویتامین‌ها، نمونه‌برداری مایع مغزی نخاعی، عضله‌نگاری برقی (الکترومیوگرافی به منظور آزمایش سطح فعالیت عضله) و سی.تی. اسکن یا ام.آر.آی. (تصویربرداری رزونانس مغناطیسی) را نیز بدهد تا بتواند علت بی حسی پا و سوزن سوزن شدن کف پا را تشخیص دهد.
زمان مراجعه به پزشک
به هیچ عنوان نباید گزگز پا را بی اهمیت پنداشت، چون ممکن است نشانه مشکلی جدی‌تر باشد. تشخیص عارضه‌هایی مانند نوروپاتی محیطی و جریان خون نامناسب در مراحل اولیه بیماری سرنوشت‌ساز است و تأخیر در مراجعه به پزشک می‌تواند یک یا در نهایت چند بار رفتن به مطب را به یک برنامه درمانی گسترده تبدیل کند. در صورت مواجهه با گیجی، سرگیجه، ضعف رفتن پا یا فلج در کنار خواب رفتن پا بطور مداوم سعی نکنید رانندگی کنید، اگر تنها هستید و نمی‌توانید از کسی بخواهید تا شما را هنگام بروز چنین علائمی به بیمارستان برساند با مرکز فوریت‌های پزشکی تماس بگیرید.
درمان
درمان گزگز و خواب رفتن پا بر علت گزگز دست و پا مبتنی است؛ برای مثال در صورت پایین بودن میزان ویتامین‌ها، مکمل ویتامین تجویز خواهد شد یا در صورت نقش داشتن دارویی خاص، مقدار مصرفی دارو یا نوع آن باید تغییر کند. چنانچه علت گزگز پا دیابت باشد، باید میزان قند خون را کنترل کند. اگر بی حسی و سوزن سوزن پا فقط هنگام نشستن در حالتی دلخواه رخ می‌دهد، باید شیوه راحت دیگری را برای نشستن انتخاب کرد.
خواب رفتن پا به دلایل مختلفی رخ می دهد، به منظور تجویز بهترین درمان گزگز پا پزشک باید تشخیص درستی از علت ضعف پا داشته باشد. اگر خواب رفتن پا بطور مداوم پیش می آید و با همراه با علائمی چون بی حس شدن انگشت پا، درد و ضعف پا، سنگین شدن پا در شب، در صبح باشد. باید به پزشک مراجعه کنید. گزگز پا در حاملگی بعد از زایمان برطرف می شود.
فیزیوتراپی
روش‌های درمان فیزیوتراپی برای اکثر افراد مبتلا به گزگز دست و پا موثر است و به طور خاص در مواردی کاربرد دارد که بیماری در سطح پیشرفته خود نباشد. درمان این بیماری با فیزیوتراپی به منظور تسریع فرآیند بهبود، اطمینان از دستیابی به نتایج بهینه، و کاهش احتمال عود مجدد علائم بیماری در آینده، لازم و ضروری است. در کلینیک دکتر مؤمن زاده روش های دیگری هم برای درمان وجود دارد که البته با معاینات دقیق و تشخیص نوع بیماری در بیماران مختلف متفاوت خواهد بود.