عصب سیاتیک از جمله بزرگترین و طولانی ترین عصب‌ها در بین اعصاب بدن می‌باشد که در عین حال درگیری آن می‌تواند برای بیمار بسیار درد سرساز هم باشد.
عصب سیاتیک که از ناحیه تحتانی ستون مهره‌ها و از مجاورت دیسک های پایینی کمر منشا گرفته و به سمت استخوان لگن و باسن امتداد می‌یابد و سپس از پشت ران وارد ساق پا می‌شود.
عصب سیاتیک وقتی درگیر می‌شود ممکن است هر نقطه‌ای از عصب درد را نشان دهد در شرایطی که بقیه قسمت‌ها فاقد درد باشد. با توجه به اینکه عصب سیاتیک در پشت ساق پا به دو شاخه تقسیم می‌شود، یکی از پشت ساق پا به کف پا می‌رود و دیگری از کناره خارجی ساق و روی مچ پا می‌گذرد، بنابراین ممکن است فردی دارای درد تنها در قسمت خارجی ساق پا و بدون کمر درد باشد اما علت، درد سیاتیکی است.
درد سیاتیک چیست؟
بیماری سیاتیک به صورت کلاسیک به دردی گفته می‌شود که در قسمت تحتانی کمر یا باسن ایجاد می‌شود و در پا انتشار می‌یابد و با سوزن سوزن شدن پا و ضعف پا همراه است. علایم سیاتیک ممکن است دارای طیفی از علایم از کمردرد تا ضعف پاها باشد.
درد سیاتیک ممکن است به علت فشار دیسک کمر روی منشا این عصب از نخاع ایجاد شود و یا ناشی از تحریک مهره‌های جابجا شده در کمر باشد یا حتی اسپاسم (گرفتگی) یک عضله در کف لگن به نام عضله پریفورمیس (Priformis) می‌تواند موجب تحریک عصب سیاتیک شود.
در تصویر زیر عضله پیریفورمیس و عصب سیاتیک نشان داده شده اند:
ما امروزه با بیمارانی برخورد می‌کنیم که مثلا با درد زانو مراجعه می‌کنند و قصد تعویض مفصل را دارند درحالی که علت اصلی مشکل آنها یک درد نامعمول سیاتیک می‌باشد و وقتی بیمار درمان دقیق و پیشرفته سیاتیک را دریافت می‌کند کلا تعویض مفصل را فراموش می‌کند. و با درمان غیرجراحی سیاتیک درد بیمار درمان می شود.
این درد در مردان بیشتر شیوع دارد گرچه در زنان و خصوصا بعد از بارداری هم کم دیده نمی شود. این درد معمولا در افراد با سن و سال بین 30 تا 50 سال شایع تر است اما امروزه و با شیوع زندگی پشت میز نشینی و بر عکس گاهی حرکات غلط در باشگاه‌های ورزشی این بیماری را در هر سنی حتی نوجوانان می بینیم. بسیاری از بیماران سیاتیک صرفا به عنوان یک درد انتشاری از لگن به پشت ران و ساق پا می دانند در حالیکه ممکن است درد به صورت کلاسیک نباشد و مثلا بیمار گاهی فقط در یک قسمت از مسیر عصب سیاتیک یا حتی فقط انگشت پا درد را احساس کند.
امروزه در کلینیک فوق تخصصی دردشناسی پروفسور سیروس مومن زاده به وفور با بیمارانی روبرو هستیم که درد کف پا و داغی یا سردی کف پا دارند و پس از تعویض کفش و کفی هنوز درهای آن ها تسکین نیافته و با بررسی دقیق به درگیری عصب سیاتیک که عامل این درد است پی می‌بریم.
علت درد سیاتیک و ارتباط آن با دیسک کمر
علت ایجاد درد سیاتیک به دلیل ایجاد فشار به عصب سیاتیک و یا وارد آمدن ضربه به ناحیه کمر می‌باشد. در حقیقت سیاتیک نشانه‌ای از مشکلی دیگر است که در ناحیه آسیب دیده ایجاد شده است. در حقیقت بیرون زدگی دیسک بین مهره‌ای باعث وارد شدن فشار روی عصب می‌شود.
بیرون زدگی دیسک بین مهره‌ای و فشار وارد کردن به ریشه اعصاب خارج شده از نخاع که در ادامه عصب سیاتیک را می‌سازند:
درد عصب سیاتیک هنگامی ایجاد می‌شود که فشار روی عصب سیاتیک وارد شود. یکی از رایجترین دلایل درگیری عصب سیاتیک و درد آن اختلالات دیسکی مانند بیرون زدگی یا لغزندگی دیسک کمر می‌باشد دیسک کمر زمانی ایجاد می‌شود که مواد داخل دیسک براثر فشارهایی که در طول زمان به صورت تدریجی و یا به صورت ناگهانی به دیسک وارد می‌شود، دیسک را پاره و یا حتی بدون پارگی به سمت بیرون از ستون فقرات حرکت دهند و دیسک به عصب سیاتیک فشار وارد کند.
البته هرچند شایعترین علت گرفتگی عصب سیاتیک دیسک کمر می‌باشد ولی گرفتگی ماهیچه‌های لگنی و خصوصا عضله پریفورمیس هم می‌تواند با فشار بر روی عصب سیاتیک باعث بروز علایم سیاتیک شود (سندروم پریفورمیس). سایر علل درد سیاتیک که شیوع کمتری دارند عبارتند از عفونت، تومورهای ستون فقرات یا حتی تومور عصب سیاتیک.
هر عاملی که موجب کشیدگی و فشار بر روی شکم شود می‌تواند موجب استعداد ابتلا و درگیری بیشتر سیاتیک شود از جمله درد عصب سیاتیک در بارداری و چاقی. بنابراین هرچند چاقی شکمی و دردسیاتیک با هم بدون ارتباط نمی‌باشند اما این واژه که بیماران تصور می‌کنند تنها به علت چاق شدن دچار درد سیاتیک شده‌اند اشتباه می‌باشد.
علائم
در برخی افراد دردهای سیاتیک ممکن است همانند سوزن سوزن شدن همراه با درد مبهم در ناحیه باسن باشد. در افراد دیگر نیز درد ممکن است شدت درد به حدی باشد که فرد توان حرکت نداشته باشد.
معمولا درد سیاتیک یک طرفه بوده و تنها در یک سمت باسن احساس شود. در برخی دیگر از افراد نیز ممکن است احساس درد شدیدی در ناحیه‌ای از پا و یا لگن احساس شود و بی‌حسی در ناحیه‌ای دیگر از پا احساس شود.
درد پا ممکن است در ناحیه ساق پا و یا کف پا حس شود. در این حالت پای دردناک ممکن است با ضعف نیز همراه باشد. درد سیاتیک افزایش یابند و تدریجی است.
فشار روی اعصاب سیاتیک موجب درد آزار دهنده معمولاً در پهلو ها می‌شود که تا ران و ساق پا و حتی کف پا کشیده می‌شود. درگیری عصب سیاتیک غالباً با ضعف و بی‌حسی و خواب رفتگی همراه است. تحریک دیسک کمر و التهاب مفصل کمر و مهره‌ها می‌تواند موجب التهاب عصب سیاتیک شوند.
اختلال عصب سیاتیک ممکن است دردهای شدیدی ایجاد کند که از ناحیه کمرشروع می‌شود و به پایین و به سمت ساق پا تیر می‌کشد. دردها دارای یک طیف می‌باشد و از دردهای گهگاهی یا احساس یک بی‌حسی و یا کرختی در پاها دردهای شدید ناتوان کننده‌ای که اجازه راه رفتن را از فرد می‌گیرد متفاوت باشد.
از طرفی درد سیاتیک می‌تواند به تدریج یا ناگهانی ایجاد بشود. درد سیاتیک شبیه به گرفتگی و سنگینی در پاها هم توصیف می‌شود و اغلب می‌تواند با سوزش و مورمور همراه باشد و یا حتی ضعف را در پی داشته باشد.
یکی از مواردی که درد عصب سیاتیک را از دردهای دیگر در ناحیه کمر متمایز می‌سازد این است که بسیاری از موارد دردهای سیاتیکی به زیر زانو انتشار دارد. درد سیاتیک که در اثر درگیری دیسک کمر ممکن است با انجام بعضی فعالیت‌ها مانند عطسه، سرفه، و راه رفتن شدیدتر بشود.
درد و علائم درد سیاتیک اغلب در مراحل اولیه بیشتر است چون در این مرحله التهاب و فشارعصب سیاتیک بیشتر می‌باشد. این دردها اغلب بعد از شروع درد عصب سیاتیک به صورت خود به خودی کاهش می‌یابند. زمان تقریبی بهبودی بین۴ تا ۸ هفته است.
چنانچه فشار بر روی عصب سیاتیک در ناحیه کمر زیاد باشد ضعف شدیدی در ساق پا که حتی در اثر عدم توجه می‌تواند به لاغری عضلات پاها منجر شود، این علایم به نوعی اورژانس پزشکی محسوب می‌شوند و در این موارد است که نیاز به جراحی می‌باشد.
تشخیص
بعد از معاینه بالینی مهمترین راه تشخیص الکترومیوگرافی است. در این تست پاسخ عضله به تحریکات عصب بررسی می‌شود. در صورتی که شک به درگیری عصب سیاتیک به خاطر دیسک کمر باشد انجام MRI کمک کننده خواهد بود.
درمان
بسیار مهم است که درمان سیاتیک از ابتدا توسط یک متخصص دردشناسی انجام شود چون طولانی شدن و درمان ناقص آن درد را بسیار شدید، طولانی و برگشت پذیر می‌کند.
استراحت مطلق 3 روزه, البته دوره استراحت نباید خیلی طولانی شود زیرا استراحت مطلق مانع از ریکاوری و بر گشت سریع بیمار به زندگی روزمره می‌شود و درد ممکن است روند درمان دیسک کمر و سیاتیک را هم به تاخیر بیاندازد. ولی با این حال افراد مبتلا به سیاتیک باید برای یک دوره طولانی از انجام فعالیت‌های شدید و سنگین و یا طولانی خودداری کنند.
سیاتیک درمان‌های بسیار متنوعی دارد ولی استفاده از درمان صحیح توسط پزشک متخصص از مزمن شدن و غیر قابل درمان شدن آن جلوگیری می‌کند. درمان‌های اولیه هر چه باشد هدف اول کاهش التهاب و کاهش درد است درمان‌ها و مسکن‌هایی که برای کاهش درد سیاتیک استفاده می‌توان استفاده کرد شامل موارد زیر می‌شود:
درمان دارویی
مصرف داروهای تسکین دهنده مانند استامینوفن و داروهای ضدالتهاب بدون استروئید می‌تواند به درمان کمک کند ولی مصرف درست این داروها با دوز ضد التهابی که توسط پزشک متخصص تجویز و تعیین می‌شود علاوه بر اثر تسکینی اثرات ضد التهابی و درمانی دارد.
گرفتگی ماهچه‌ها در درد سیاتیک هم به عنوان علت و هم معلول مطرح شده است و مصرف داروهای شل کننده عضلات می‌تواند مفید باشد زمانیکه درد خیلی شدید باشد حتی تجویز داروهای مخدر مانند مورفین لازم می‌شود.
داروهای دیگری که ممکن است مصرف شود شامل مصرف داروهای ضدافسردگی در میزان دوز پایین و یا داروهای ضد تشنج می‌باشد که باعث کاهش تحریک عصب ها می‌شوند هستند.
امروزه و با پیشرفت علم پزشکی یکی از نوین‌ترین درمان‌ها برای درمان غیر جراحی سیاتیک تحت عنوان ازن درمانی سیاتیک رایج شده است. در این روش ابتدا به ریشه عصب درگیر به صورت دقیق تشخیص داده می‌شود و سپس از تزریق گاز ازن در محل های منشا و عامل درد استفاده می‌شود. تزریق گاز ازن یا اوزون تراپی، سبب کاهش التهاب در عصب سیاتیک و آزاد سازی آن می‌شود و بیماران در طی سه تا پنج جلسه درمان ازن می‌توانند بهبودی فوق العاده‌ای را تجربه کنند.
بلاک عصب به تزریق مواد بی‌حسی به عصب گفته می‌شود تا پیام‌های عصبی از جمله پیام درد از عصب عبور نکنند. در کلینیک فوق تخصصی پروفسور مومن زاده این تزریق با کمک دستگاه سونوگرافی انجام می‌شود. استفاده از دستگاه سونوگرافی باعث دید دقیق پزشک به ساختار های داخلی محل تزریق می‌شود و باعث کاهش عوارض جانبی و تاثیر قوی تر بلاک می‌شود.
درمان‌های فیزیوتراپی مانند درمان‌های دستی ستون فقرات و مانیپولاسیون، به کار بردن متناوب یخ و گرما و لیزر درمانی کمر, آموزش تمرینات تخصصی برای درمان درد عصب سیاتیک اشاره کرد. درمان دستی ستون فقرات ممکن است به آزاد سازی عصب سیاتیک و کاهش معجزه آسای درد سیاتیک منجر شود. بهترین درمان سیاتیک از بین مدالیتی های فیزیوتراپی لیزر پرتوان می‌باشد. در این روش با بخار کردن مقداری از مایع داخل دیسک توسط لیزر از حجم دیسک کاسته می‌شود و دیگر روی ریشه عصب فشاری وارد نمی‌کند.
درمان سیاتیک با رادیوفرکوئنسی و تکارتراپی
رادیو فرکوئنسی کمک می‌کند چسبندگی‌ها که در عمق قرار دارد باز شود. تقریبا هیچ دستگاهی نمی‌تواند مانند رادیوفرکوئنسی از روی پوست و بدون اینکه برای بیمار دردی ایجاد کند چسبندگی‌ها را باز کند.