کیست گانگلیون ( Ganglion Cyst) یا کیست مچ دست برجستگی‌هایی کیستی است که گاهی برروی مفاصل و تاندون‌ها ایجاد میشود.
تومور یا ورم روی مفصل یا پوشش تاندون (بافت اتصال دهنده عضله به استخوان) را کیست گانگلیون یا کیست مچ دست گویند که شبیه به کیسه مملو از مایع (کیست) است و درون آن ماده ژلاتینی مانند بدون رنگ، شفاف، چسبنده و سفتی وجود دارد. کیست دست بر حسب اندازه ممکن است سفت باشد یا حالت اسفنجی داشته باشد.ممکن است یک کیست بزرگ یا تعداد زیادی کیست کوچکتر ایجاد شود. تعدد کیست‌ها باعث میشود به نظر بیاید که چند کیست به وجود آمده است، اما در واقع پایه‌ی مشترک قرار گرفته داخل بافت‌های عمیق‌تر معمولاً آنها را به یکدیگر متصل میکند. این نوع کیست خطرناک نیست و تقریباً نیمی از تمام تومورهای بافتی نرم از این نوع هستند.
کیست‌های دست یا کیست‌های بایبل در میان زنان شیوع بیشتری دارد و 70 درصد بیماران 20 تا 40 سال سن دارند. کیست‌های دست به ندرت در کودکان زیر 10 سال دیده میشود.
کیست‌های دست عموماً در پشت دست روی مفصل مچ دست ایجاد میشود، البته گاهی در سمت داخلی و پایین کف دست نیز دیده میشود. کیست‌های پشت مچ دست هنگام خم کردن رو به جلوی مچ برجستگی بیشتری می‌یابند. این کیست به ندرت در محل‌های زیر نیز ایجاد میشود:پایه انگشتان روی کف دست، در این حالت کیست به شکل برآمدگی‌های کوچکی به اندازه نخود است.نوک انگشت، دقیقاً زیر پوست، در این حالت کیست را کیست مخاطی گویند.
در مچ دست به طور طبیعی کیستی وجود ندارد.گانگلیون یا کیست سینوویال مچ دست شایع ترین توده خوش خیم دست است.کیست سینوویال بافت شبیه یک کیسه است که در درون آن مایع غلیظی وجود دارد. این مایع همان مایع مفصلی است که مدتی در درون کیست مانده و غلیظ شده است. جدار کیست هم بافتی شبیه کپسول مفصلی مچ دست است.در واقع گانگلیون یا کیست سینوویال یک نوع فتق یا بیرون زدگی کپسول مفصلی مچ دست است. پس کپسول مفصلی در پشت مچ دست برآمده و برجسته شده و در درون آن مایع مفصلی جمع و سپس غلیظ می شود.
علت بروز این توده به روشنی مشخص نشده است با این حال ممکن است ضربات مکرر واره به مچ یا حرکات مکرر و یکنواخت مچ دست موجب این بیماری شود. به این توده غلیظک هم می گویند.گانگلیون ممکن است در سطح کفی مچ دست و یا در انگشتان دست هم ایجاد شود.تشخیص کیست ها با معاینه بالینی توسط پزشک می باشد و به ندرت ممکن است برای تشخیص کیست های نهفته از ام‌آرآی استفاده شود
علائم گانگلیون
شایع ترین علامت این کیست که موجب مراجعه بیمار به پزشک می شود، وجود یک توده برجسته در پشت مچ دست است.
این توده سطحی نرم و گرد و یکنواخت دارد. گاهی اوقات توده نرم بوده، ولی در اکثر موارد سفت است.
توده ممکن است دردناک باشد و در مواردی درد بیمار تظاهر بیشتری از برجسته بودن آن دارد.
از دیگر علائم گانگلیون فشار آن به اعصاب مچ دست است. این فشار می تواند موجب فلج عصب و بروز علائمی مانند بی حسی یا گزگز کند.
از دیگر علائم گانگلیون احساس ضعف و ناراحتی در دست است.
کیست با فشار دادن پروخالی نمی گردد و معمولا متحرک نیست.
اکثرا درد کمی ایجاد می کند، ولی کیست هایی که نزدیک عروق و یا اعصاب سطحی باشند می توانند دردهای زیادی که ممکن است انتشاری باشد، ایجاد کنند.
تشخیص کیست ها با معاینه بالینی توسط پزشک می باشد و به ندرت ممکن است برای تشخیص کیست های نهفته از ام‌آرآی استفاده شود.
علت گانگلیون
هنوز ناشناخته است اما در افراد بین سنین 15 تا40 سال رایج است و خطر بروز آن در خانم ها بیشتر از آقایان است این کیست ها معمولا با انجام ورزش ژیمناستیک که فشارهای مکرری روی دست ایجاد می شود رخ میدهد کیست های گانگلیون در انتهای انگشتان ایجاد میشود که به آن کیست های ماکوس گفته میشود و معمولا با ابتلا به بیماری آرتروز رخ میدهد و دربین افراد 40 تا70 ساله رایجتر از بقیه افراد است.
علائم
اکثر برآمدگی های کیست دست قابل مشاهده هستند اما کیست هایی که کوچک هستند زیر پوست مخفی می شوند و به راحتی قابل مشاهده نیستند که به آنها کیست های پنهان گفته می شود. اکثر کیست ها علائم کیست مچ دست را به همراه ندارند اما در صورتیکه کیست باعث فشار روی عصب هایی که از بین مفصل عبور کرده است بشود می تواند باعث ایجاد درد، سوزش و بی حسی ماهیچه ها بشود. کیست های بزرگ حتی در صورتیکه دردناک نباشند اما به خاطر اندازه آنها میتواند سرطان زا باشد.
تشخیص کیست مچ دست
سابقه وضعیت بیماری فرد ومعاینه فیزیکی
در اولین مراجعه بیمار به پزشک، پزشک شرح کامل سلامتی و وضعیت بیمار وعلائم بیماری را بررسی میکند. اوسوالاتی درمورد اینکه چه مدت از ایجاد کیست مچ دست می گذرد، آیا اندازه کیست ها تغییر کرده است، آیا با درد مواجه شده اید. پزشک برای ارزیابی هر گونه ضعف در مفصل فشار روی مفصل ایجاد میکند کیست ها به دلیل اینکه پر از مایع است مات و نیمه شفاف هستند پزشک با گرفتن نور دربالای داخل کیست را ارزیابی میکند
تست ها ی عکس برداری
تست عکس برداری اشعه ایکس تصاویر شفاف و واضحی را از ساختارهای مفصل در اختیار پزشک قرار میدهد اگر چه اشعه ایکس نمی تواند کیست گانگلوین را نشان دهد اما برای تشخیص اختلالات دیگری مانند تومور استخوان و بیماری آرتروز موثراست
تصویربرداری بوسیله ام آرآی ،سی تی اسکن،آلتراسوند:انجام این تست ها برای تشخیص اختلالات بافت های نرم مانند کیست ها موثراست در بعضی از مواقع تست ام آرآی یا آلتراسوند برای تشخیص کیست هایی که مخفی هستند و قابل مشاهده نیستند موثر است و می تواند به تشخیص تفاوت کیست مچ دست با تومورهای دیگر کمک کند.
ضرورت مراجعه به پزشک
پیشنهاد میشود چه در صورت بروز علائم چه در صورت بدون علامت بودن کیست برای معاینه به پزشک مراجعه کنید. پزشک پس از معاینه و تشخیص کیست مچ دست این اطمینان خاطر را به شما میدهد که جای برای نگرانی نیست و بهترین برنامه درمان را نیز پیشنهاد میدهد.
معاینه و آزمایش
معاینه بالینی غالباً برای تشخیص کیست مچ دست کافی است.پزشک گاهی برای اطمینان بیشتر با سرنگ یا اولتراسوند مقداری از مایع داخل کیست را خارج میکند. تصویر اولتراسوند (سونوگرافی) از طریق رفت و برگشت امواج صوتی روی بافت‌های مختلف به دست می‌آید و در این تصویر مشخص میشود که آیا برجستگی کیستیک (مملو از مایع) است یا جامد و یکپارچه است. همچنین پزشک به کمک اولتراسوند تشخیص میدهد که آیا رگ خونی یا شاهرگ عامل ایجاد توده است یا خیر.
پزشک در صورت بزرگ یا جامد بودن توده یا درگیر بودن رگ‌های خونی بیمار را به جراحی معرفی میکند.
ام آر آی (تصویربرداری رزونانس مغناطیسی) برای مشاهده مچ دست انجام میشود و دارای ارزش تشخیصی بسیاری برای کیست مچ دست است. یکی از موانع این روش تشخیصی هزینه بالای عمل است.
تحت نظر قرار دادن وضعیت کیست
کیست مچ دست سرطانی نیست و گاهی به خودی خود از بین می‌رود. پزشک در صورت عدم بروز علائم آزاردهنده پیشنهاد میدهد که اقدام خاصی انجام نشود و برای مدتی وضعیت کیست ملاحظه شود تا اطمینان حاصل شود که تغییر غیرمعمولی به مرور زمان در کیست رخ نمی‌دهد. این روش محافظه کارانه‌ترین رویکرد درمانی است.
داروهای ضد التهاب
داروها درد و تحریک مرتبط با التهاب ناشی از حرکت دادن ناحیه اطراف کیست را کاهش می‌دهند.
بی حرکت نگه داشتن
استراحت توده را کوچکتر میکند و فعالیت مداوم گاهی اوقات باعث بزرگتر شدن کیست میشود. کیست بزرگ و برآمده جدا از داشتن ظاهر ناخوشایند، فشار روی عصب‌های اطراف کیست را افزایش میدهد و باعث بروز درد میشود. بنابراین با بستن مچ بند طبی یا آتل می‌توان کیست را کوچکتر کرد و علائم مرتبط را کاهش داد. پزشک به موازات کاهش درد تمرین‌های خاصی را برای بازیابی قدرت و دامنه حرکتی از دست رفته در مدت بی‌حرکت بودن مچ دست تجویز میکند.
تخلیه مایع کیست
پزشک اطراف کیست را بی‌حس و مایع داخل کیست را با سوزن خارج میکند. این عمل درد را کاهش میدهد و محدودیت دامنه حرکتی را تا حدی برطرف میکند، بااین حال این راهکار دائمی نیست، چون "ریشه" اتصال دهنده کیست به مفصل یا تاندون زیر کیست برداشته نمی‌شود. این عمل معمولاً در مطب پزشک انجام میشود و نیازی نیست که بیمار به کلینیک سرپایی مراجعه کند یا در بیمارستان بستری شود.
فیزیوتراپی
پس از جراحی و بعضی درمان‌های غیرجراحی گاهی فیزیوتراپی انجام میشود. متخصص فیزیوتراپی تمرین‌هایی را برای حرکت دادن مفصل‌ها به بیمار آموزش میدهد تا ورم و ناراحتی کاهش یابد. به علاوه بیمار تمرین‌هایی را برای افزایش هماهنگی، انعطاف پذیری و قدرت دست فرامی‌گیرد. هدف از درمان بازیابی بیشینه عملکرد دست و مچ دست است.
جراحی
جراحی برداشتن کیست در صورت دردناک بودن، مختل شدن عملکرد مچ دست، به ویژه چنانچه دست درگیر دست پرکاربرد باشد، یا بی‌حسی یا گزگز دست یا انگشتان ضرورت می‌یابد.
اقدام‌های پس از انتخاب درمان
پس از تایید تشخیص کیست مچ دست و انتخاب درمان مناسب، اقدام‌های متفاوتی بر پایه درمان انتخابی صورت می‌گیرد:
پزشک پس از تخلیه مایع کیست از بیمار می‌خواهد تا مفصل را در اولین فرصت ممکن پس از عمل حرکت دهد.مفصل به احتمال زیاد پس از جراحی 7 تا 10 روز با پوشش سختی (اسپلینت) بسته میشود تا مفصل حرکت نکند.بر اساس پژوهش‌های اخیر، بسته بودن مچ دست به مدت طولانی به مفصل آسیب می‌زند و به کار گرفتن زود هنگام آن پس از اتمام درمان مفید است.پزشک از بیمار می‌خواهد پس از جراحی به مطب مراجعه کند و در صورت لزوم تحت درمان فیزیوتراپی قرار گیرد. برنامه مراقبت پس از درمان اولیه بر پایه نیازهای هر بیمار تعیین میشود.
پیشگیری
از آنجایی که دلیل بروز کیست مچ دست مشخص نیست، دشوار بتوان راهکارهای مشخصی را برای پیشگیری از آن ارائه داد. مراجعه زود هنگام به پزشک و شروع سریع درمان برای جلوگیری مشکلات احتمالی آتی پیشنهاد میشود.
عوارض گانگلیون
گانگلیونی که از عمق یا کف دست منشاء می گیرد، ممکن است به صورت مکانیکی با اعصاب اولنار و مدیان یا شاخه های آنها در کف دست تداخل کند. این تداخل منجر به اختلالات حرکتی و حسی در محل توزیع شاخه های درگیر می شود.