روماتیسم (Rheumatism) یک واژه غیراختصاصی در پزشکی است که در مورد گروهی از بیماری‌ها که مفاصل و بافت همبند را درگیر می‌کنند به کار می‌رود. روماتیسم مفصلی آرتریت روماتوئید و روماتیسم قلبی تب روماتیسمی گفته میشود.
روماتیسم مفصلی یک بیماری است که موجب التهاب، درد و تورم مفاصل بدن میشود. این بیماری معمولا مزمن بوده و در دراز مدت میتواند موجب تخریب مفصل شود؛ علل مختلفی برای این بیماری ناتوان کننده شناخته شده است که ازجمله مهمترین آن مصرف دخانیات به ویژه سیگار است.
آرتریت روماتوئید مشخصاتی دارد که باعث تمایز آن با سایر انواع آرتریت‌ها (التهاب ودردمفاصل) میشود. به عنوان مثال آرتریت بصورت قرینه است یعنی اگر یک زانو یا دست درگیر باشد به احتمال زیاد طرف مقابل نیز درگیر است.
این بیماری ها در زنان شایع تر از مردان است. ولی برخی از انواع آن مثلا روماتیسم ستون فقرات در مردان شایع تر است.
بیش از دویست بیماری روماتولوژیک وجود دارد مانند اسپوندیلیت آنکیلوزان، لوپوس، اسکلرودرمی و درماتومیوزیت.
دلایل روماتیسم مفصلی
روماتیسم یک بیماری ژنتیکی است و مهمترین عامل در بروز بیماری های ژنتیکی، عامل ژنتیک است؛ با این حال ژن ها برای فعال شدن و تحریک سیستم ایمنی، نیاز به عامل محرک بیرونی دارند.
**سیگار و عوامل ایجادکننده روماتیسم
در بیماری های ژنتیکی مانند روماتیسم ژن های مستعد برای فعال شدن معمولا عوامل محرک را از محیط دریافت می کنند.
عامل های محیطی می توانند بیماری های عفونی باشند و تنها عامل خارجی که رابطه مشخص آن با ابتلا به روماتیسم به اثبات رسیده، مصرف دخانیات به خصوص سیگار است که باعث می شود بیماری نهفته روماتیسم بروز کند و یا شدت بیماری افزایش یابد.
از این رو پزشکان به افرادی که سابقه خانوادگی ابتلا به روماتیسم دارند و در واقع مستعد ابتلا هستند، توصیه می کنند از مصرف سیگار پرهیز کنند.
* چاقی
طبق تحقیقات به عمل آمده، چاقی در بروز بیماری روماتیسم موثر است. چاقی و اضافه وزن در شدت بیماری های روماتیسمی به ویژه نوع آرتروز آن نقش موثری دارد.
جمشیدی افزود:در آرتروز که نوع مکانیکی بیماری روماتیسم است، با تحرک درد بیمار افزایش می یابد و هرچه فرد وزن بیشتری داشته باشد، میزان التهابات و درد ناشی از آن بیشتر می شود.
* کم تحرکی
کم تحرکی و ورزش نکردن، نوع شغل، وضعیت نامناسب بدن در هنگام انجام کار و امور روزانه و مصرف سیگار به خصوص در بروز پوکی استخوان ارتباط مستقیم دارد.
انواع روماتیسم
آرتریت روماتوئید
شایعترین نوع اختلال روماتیسم، آرتریت روماتوئید (RA) است .یک بیماری التهابی مزمن. افراد مبتلا به RA ،دارای مفاصل متورم و ملتهب هستند. به این علت که سیستم ایمنی بدن آنها، به مفاصلشان حمله می کنند. RA می تواند بسیار دردناک باشد ، ا RA همچنین می تواند به مفاصل به طور دائمی آسیب بزند و به آنها تغییر شکل بدهد که معمولا به مفاصل کوچک بدن ،مانند بند انگشت دست یا پایتان متصل می شوند ، همچنین می تواند علائم سیستماتیکی داشته باشد این به این معنی است که روی مناطق دیگری نیز تاثیر می گذارد، مانند:ریه ها ، چشم ها ، رگ های خونی ، پوست . با این حال، اولین علائم و نشانه های قابل توجه از RA، معمولا درد و سفت شدن مفاصل دست یا پا است.
نقرس:
نقرس، یک بیماری التهابی مفصلی بسیار دردناک است. زمانی اتفاق می افتد که کریستال های اسید اوریک بسیار زیادی در بافت های بدن شما ایجاد می شود و وجود داشته باشد که باعث تورم، قرمزی و احساس گرما در مفصل های آسیب دیده می شوند. کریستال های اسید اوریک، همچنین می توانند منجر به کاهش عملکرد کلیه نیز شوند. نقرس، اغلب در انگشت بزرگ رشد می کند، اما می تواند در سایر مفاصل ، نیز بوجود آید. اگر این شرایط برای مدت طولانی درمان نشود، گره هایی معروف به توفی ،ایجاد می شوند.
واسکولیت:
واسکولیت، یک التهاب عروق خونی است، که به طور بالقوه تهدید بزرگی برای زنده ماندن است می تواند منجر به کاهش جریان خون رسانی به بافت به نام ایسکمی شود که درد شدیدی در بافتی که رگ های خونی آن منطقه آسیب دیده هستند، رخ می دهد. علائم واسکولیت ،ممکن است شامل موارد زیر باشد:لکه های قرمز یازخم هایی روی پوست ، ضعف اندام ها ، سرفه ، تب.
لوپوس :
لوپوس ،یک بیماری خود ایمنی است و در هر سنی، می تواند در مردان و زنان رشد کند، اما در زنان جوان ، بیشتر از مردان رایج است اما گفته می شود که این بیماری در مردان بیشتر از زنان است. لوپوس می تواند منجر به:مفاصل دردناک و سفت شده ، بثورات پوستی ، زخم در دهان، بینی یا پوست سر ، تب ، خستگی ، مشکل در تنفس عمیق و ... .
اسکلرودرمی:
اسکلرودرم ،یک بیماری زخمی مزمن است بر روی بافت همبند در قسمتهای مختلف بدن ،تاثیر می گذارد. واضح ترین علامت آن سخت شدن پوست است با توجه به اینکه کدام اندام تحت تاثیر قرار گرفته، نشانه های رایجی، مانند؛ سوزش سر دل ممکن است نشان دهنده اسکلرودر می باشد.
سندروم اسجوگرن:
سندروم اسجورگن، شایع ترین اختلال روماتیسمی است، که تا اکنون شناخته شده است در حدود 4 میلیون نفر در ایالات متحده امریکا ،تحت تاثیر این بیماری قرار دارند . زنان بیشتر از این اختلال رنج می برند و از هر 10 نفر مبتلا به روماتیسم، 9 نفر این نوع بیماری را دارند ، این بیماری در مردان و کودکان نیز رخ می دهد.علائم و نشانه های اسجورگن، شبیه به شرایط و بیماری های دیگر است، بنابراین اغلب اشتباه تشخیص داده می شود
روماتیسم پوستی
نوعی روماتیسم وجود دارد که روماتیسم پسوریازیسی نامیده می شود و در کسانی دیده می شود که به بیماری پوستی پسوریازیس مبتلا هستند.
علائم روماتیسم مفصلی چیست؟
مهمترین علائم روماتیسم مفصلی یا آرتریت روماتوئید درد و خشکی صبحگاهی مفاصل بدن بخصوص دست همراه با احساس ضعف و خستگی است که بصورت تدریج در عرض چند هفته تا چند ماه ایجاد شده و شدت میابند.
علائم روماتیسم مفصلی به سه دسته تقسیم میشوند.
1- علائم عمومی روماتیسم
در 70 درصد موارد شروع روماتیسم مفصلی با علائم عمومی مانند ضعف، کاهش اشتها، درد مبهم عضلات و احساس خستگی است. بیمار ممکن است ماهها قبل از اینکه دچار درد و تورم مفصل شود این علائم را داشته باشد.
2-علائم مفصلی
در 30 درصد موارد شروع روماتیسم مفصلی با بروز علائم مفصلی است که عبارتند از
• درد مفصل که با حرکت آن یا فشار بر آن بیشتر میشود
• تورم مفصل
• در مواردی که مفاصل اندام تحتانی درگیر میشوند بیمار در حین راه رفتن دچار لنگش میشود
• احساس خشکی مفصل که در صبح بیشتر است و بعد از گذشت چند ساعت بهتر میشود
• قرینه بودن مفاصل درگیر
3-علائم غیر مفصلی
این علائم در 40 درصد از بیماران وجود دارد و بیشتر در بیمارانی دیده میشود که Rheumatoid factor در آزمایش خون آنها بالا است. مهمترین این علائم عبارتند از:
• برجستگی های بدون درد زیر پوست که به آنها ندول های روماتیسمی Rheumatoid nodules میگویند و در یک چهارم بیماران وجود دارد.
• درگیر شدن بافت ریه و پرده های اطراف آن که میتواند موجب تنگی نفس شود
• درگیر شدن عروق خونی در هر جایی از بدن که بیشتر در عروق پوست و دستگاه عصبی است ولی میتواند در عروق خونی روده، طحال، لوزالمعده، ریه، کبد، گره های لنفاوی و کبد هم باشد. درگیری عروق در هر کدام از این اعضاء میتواند علائم مخصوص به آن عضو را ایجاد کند.
• درگیر شدن و آسیب چشم در یک درصد از بیماران ایجاد میشود. سفیدی چشم ملتهب و قرمز شده و چشم خشک میشود.
• التهاب در اطراف تاندون ها
• کم خونی
• تب
ارتباط بیماری های پوستی و مفصلی
شایع ترین نقطه ای از بدن به جز مفاصل و ستون مهره ها که درگیر روماتیسم می شود، پوست است. اولین بروز علائم روماتیسمی از ناحیه پوست بوده و حتی اولین بروز آن با مشکلات پوستی و مقاومت به درمان های دارویی، همراه است. پوست، کلیه ها، ریه، مغز، چشم ها از خطر روماتیسم در امان نیستند
مفاصل آسیب پذیر در بیماری رماتیسم
شایعترین مفاصل درگیر ، مفاصل انگشتان دست، مچ دست، پا و مچ پا هستند. با این حال هر مفصلی در بدن امکان آسیب پذیری از این بیماری را دارد. زانو، مفصل ران، شانه، آرنج و گردن هم در این بیماری درگیر میشوند. از خصوصیات ابتلا مفاصل در این بیماری اینست که مفاصل بصورت دوطرفه درگیر میشوند مثلا مچ هر دو دست یا انگشتان هر دو دست.
مشکلات همراه در روماتیسم مفصلی
در فرد مبتلا به روماتیسم مفصلی یا آرتریت روماتوئید احتمال وجود مشکلات خاصی بیش از افراد عادی است که عبارتند از
• بیماری های قلبی عروقی مانند حمله قلبی که هم میتواند به علت افزایش فشار خون و کاهش سطح فعالیت بدنی در این بیماران باشد و هم میتواند به علت مصرف داروهایی باشد که بیمار مجبور به استفاده از آنها است.
• کم خونی
• عفونت مفصلی یا عفونت در دیگر نقاط بدن که هم میتواند به علت خود بیماری ایجاد شود و هم به علت مصرف داروهایی باشد که بیمار مصرف میکند.
• پوکی استخوان که هم میتواند به علت خود بیماری ایجاد شود و هم به علت مصرف داروهایی باشد که بیمار مصرف میکند. همچنین بیمار مبتلا به روماتیسم مفصلی به علت وجود درد فعالیت بدنی کمی دارد و همین کاهش فعالیت بدنی میتواند موجب بروز پوکی استخوان یا استئوپروز شود.
• سندروم کانال کارپ
• پارگی تاندون های پشت مچ دست
• جابجایی و دررفتگی مهره های بالایی گردن و بدنبال آن فشار به نخاع و بروز علائم عصبی
نشانه های روماتیسم مفصلی
بی شک اگر بیماری دچار درد و تورم مفصلی است و این تورم همراه خشکی صبحگاهی شدید و بارز است، صلاح است که هرچه سریع تر از سوی متخصص روماتولوژی معاینه شود و در صورت تشخیص بیماری آرتریت رومائید درمان مناسب را دریافت کند.
عوامل ابتلا به روماتیسم
اگر سابقه خانوادگی اختلالات روماتیسمی دارید، احتمالا دارای ریسک بالایی هستید زنان ،همچنین بیشتر به مورد ابتلا آرتریت روماتوئید، لوپوس و سایر بیماری های خود ایمنی، از جمله اسکلرودرمی هستند. دلیل این، هنوز هم به خوبی درک نشده است ولی استروژن، ممکن است در التهاب نقش داشته باشد. اختلالات روماتیسمی در هر سنی ممکن است رخ دهند با این حال، بعضی از شرایط، معمولا در سن های خاصی در زندگی ایجاد می شوند به عنوان مثال، لوپوس بیشتر در دهه 20 سالگی ظاهر می شود ، آرتریت روماتوئید ،معمولا بین 40 تا 60 سالگی به وجود می آید.
چه هنگامی باید به دکتر مراجعه کرد؟
اگر درد های مفاصلی دارید که دلیل واضحی مانند پیچ خوردگی مچ پا ندارد، حتما به پزشک مراجعه کنید. میتوانید برای ارزیابی و تشخیص بیشتر ،به پزشک روماتیسم مراجعه کنید.پزشک، یک معاینه فیزیکی برای بررسی نشانه های تورم و نقاط داغ انجام خواهد داد گاهی اوقات، داغ شدن ناگهانی در مفاصل آسیب دیده، مفصل را بخودی داغ می کند که هنگام لمس کردن،دست را گرم می کند. تشخیص برخی از این بیماری ها می تواند دشوار باشند، به ویژه اگر علائم خارجی پوستی نداشته باشند ، پزشک شما، ممکن است نیاز به انجام آزمایش های خونی، اشعه ایکس یا سایر آزمایش های تصویربرداری ،مانند :سونوگرافی داشته باشد.
تشخیص
میانگین تاخیری که از شروع بیماری تا تشخیص آن وجود دارد ۹ ماه‌است. این امر، غالباً مربوط به ماهیت غیر اختصاصی علایم آغازین میباشد. آرتریت روماتوئید، به راحتی در افرادی که دارای بیماری تثبیت شده تیپیک هستند، تشخیص داده میشود. در اکثر مبتلایان، تظاهرات بالینی مشخصه بیماری، ظرف ۱ تا ۲ سال پس از شروع آن دیده میشوند.
درمان
از آنجا که علت آرتریت روماتوئید ناشناخته‌است، پاتوژنز آن کاملاً مشخص نشده‌است و مکانیسم عمل بسیاری از عوامل درمانی مورد استفاده نیز قطعی نیست، درمان آن عمدتاً به صورت تجربی انجام میشود. هیچ‌یک از ملاحظات درمانی علاج بخش قطعی نیستند؛ بنابراین همه آنها را باید تسکین دهنده در جهت تخفیف علایم و نشانه‌های بیماری ومتوقف کننده بیماری قلمداد نمود.
اهداف درمان عبارتند از: ۱- تسکین درد ۲- کاهش التهاب ۳- محافظت ساختارهای مفصلی ۴- حفظ عملکرد و ۵- کنترل درگیری سیستمیک.
درمان شامل مصرف داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (آسپرین، پیروکسیکام، سولفاسالازین، دیکلوفناک، ایندومتاسین، ناپروکسن و بروفن و...) است.
در موارد شدید از استروئیدها مانند پردنیزولون استفاده میشود که عوارض جانبی زیادی دارد . داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی که برای کنترل علائم مصرف میشود ممکن است عوارضی مانند مشکلات گوارشی ایجاد نمایند. داروهای تعدیل کننده سیستم ایمنی مانند داروهای ضد مالاریا (هیدروکسی کلروکین)، سولفاسالازین و مینوکسی سیلین نیز به کار می‌روند. سایر درمانها شامل موارد ذیل میباشد
اوزون تراپی جز روش های نیمه تهاجمی و بدون عارضه است که در این روش پزشک متخصص گاز اوزون را در ناحیه مربوطه تزریق می کند. بنا به صلاحدید پزشک ممکن است اوزون تراپی چند مرحله تکرار شود.
در این روش همانند روش بالا با کمک دستگاه سونوگرافی لیزر را در ناحیه مربوطه می تابانند و همانند این است که سنسور خطر یک ناحیه را خاموش کنند و در نتیجه درد بهبود یابد. این روش نیز ممکن است طی چند مرحله البته با صلاحدید پزشک همچنین طبق شرایط بیمار صورت گیرد.
این روش همانند روش بالاست فقط با امواج رادیویی صورت میگیرد و طیف گسترده ای را شامل میشود.
تغییر سبک زندگی
بدیهی است که حتی پس از درمان کامل بیماری، بدون تغییر سبک زندگی بیمار دوباره به بیماری مبتلا می شود. در نتیجه در حین فرآیند درمان و بعد از درمان کامل پزشک تمریناتی را برای بیمار تجویز می کند.