عضله پریفورمیس (Piriformis) در پشت لگن قرار دارد و عصب سیاتیک (Sciatic) از زیر آن عبور می کند. عصب سیاتیک به سمت پشت ران آماده و به ساختار های پشت ران و پشت ساق پا عصب دهی می کند.
آناتومی عصب سیاتیک و عضله پیریفورمیس:
ناحیه عصب دهی شده توسط عصب سیاتیک و شاخه های آن:
سندروم پیریفورمیس (Piriformis syndrome) به دلیل فشار روی عصب سیاتیک در محل عبورش از زیر این عضله اتفاق می افتد. مشخصات این سندروم درد، بی حسی و خوابرفتگی در محل عصب دهی شده توسط این عصب است. این علائم معمولا با درد شدید باسن شروع شده و سپس به سمت پشت ران و ساق پا پخش می شوند. بیماری مبتلا به سندروم پیریفورمیس ممکن است در هنگام راه رفتن لنگ بزند که این لنگ زدن و نه اختلال عصب سیاتیک باعث درد کمر می شود که تصویر کلینیکی را پیچیده تر می کند. اگر بیماری درمان نشده باقی بماند در نهایت منجر به اختلال حرکی عضلات باسن و پشت ران می شود. شروع علائم معمولا بعد از آسیب یا ضربه به عضلات پشت و پهلوی لگن اتفاق می افتد. در مواردی آسیب می تواند نتیجه حرکات تکرار شونده پا یا فشار تکرار شونده روی عضله پیریفورمیس باشد که عصب سیاتیک از زیر آن عبور می کند. در موارد نادر وجود تومور در بریدگی سیاتیک که محل عبور این عصب است، می تواند علائمی مشابه با سندروم پیریفورمیس ایجاد کند. در صورت جراحت شدید بیمار در ناحیه باسن نیز ممکن است به عصب سیاتیک آسیب برسد.
تشخیص:
یافته های فیزیکی شامل درد در هنگام لمس بریدگی سیاتیک (Sciatic notch) در پشت باسن است. به آرامی ضربه زدن به عضله پیریفورمیس نشان می دهد که تنه عضله از حالت عادی بزرگتر شده و درد می گیرد. بلند کردن و خم کردن لگن و ران باعث افزایش علائم درد در بیمارام مبتلا به سندروم پیریفورمیس می شود. در موارد پیشرفته و درمان نشده ضعف عضلات باسن و پشت و ران و در نهایت تحلیل رفتن این عضلات دیده می شود.
این اختلال عصبی در بسیاری از موارد به اشتباه رادیکولوپاتی کمری (تحت فشار قرار گرفتن اعصاب خارج شده از نخاع در کمر توسط مهره های ستون فقرات) یا یکی دیگر بیماری های اولیه ران و لگن تشخیص داده می شود. رادیوگرافی ران و لگن و تست الکترومایوگرافی به افتراق این بیماری ها کمک می کند. در تست الکترومایوگرافی پاسخ اعصاب به تحریکات الکتریکی بررسی می شود و می توان محل دقیق اختلال عصبی را مشخص کرد.
اکثر بیماران مبتلا به رادیکولوپاتی کمری در پایین کمر درد داشته که این درد همراه با اختلالات رفلکسی، حرکتی و حسی است. در حالی که در اختلال عصب سایتیک هیچ گونه تغییری در رفلکس ها اتفاق نمی افتد و منشا درد کمر نحوه نادرست راه رفتن بیمار به دلیل درد ران است نه اختلال عصب سیاتیک. اختلالات حسی و حرکتی در سندروم پیریفومیس به پایین کمر محدود بوده و هیچگاه به کمر نمی رسند. ممکن است اختلال عصب سیاتیک به همراه رادیکولوپاتی کمری اتفاق بی افتد که به آن سندروم دابل کراش (Double Crush Syndrome) می گویند.
رادیوگرافی کمر، لگن و ران برای تمام بیماران مبتلا به سندروم پیریفورمیس الزامی است تا عدم وجود بیماری های استخوانی اثبات شوند. بر اساس شرح حال بیمار و تشخیص پزشک آزمایشات دیگری مانند شمارش کامل سلول های خونی نیز انجام می شود. درصورت شک پزشک به بیرون زدگی دیسک یا وجود تومور در نخاع انجام MRI الزامی است.
درمان:
در کلینیک فوق تخصصی دردشناسی پروفسور دکتر سیروس مومن زاده اساس روش های درمانی بر پایه جلوگیری از عمل جراحی و کاهش درد بیمار با استفاده از روش های غیرتهاجمی و استفاده از روش های ترکیبی طب نوین است.
بعد از تایید شدن تشخیص می توان روش های درمانی مختلفی را به کار برد. بهترین روش درمانی از میان روش های مختلف درمان، بلاک عصب است. بلاک عصبی مهم ترین بخش درمان اختلال عصب جلدی رانی خارجی است و به دو صورت مختلف انجام می شود: تزریق مواد بی حسی یا رادیوفرکونسی (RF)
بلاک عصب به قطع کردن مسیر عبور پیام عصبی با تزریق مواد بی حسی در اطراف عصب گفته می شود. تزریقات عموما به دو صورت انجام می شوند: هدایت شده و هدایت نشده. در روش هدایت نشده که به عنوان روش لندمارک (landmark) هم شناخته می شود پزشک بدون استفاده از دستگاه تصویربرداری و با استفاده از مشخصات سطحی بدن تزریق را انجام می دهد. در روش هدایت شده پزشک با استفاده از دستگاه فلوروسکوپی یا دستگاه سونوگرافی محل دقیق ساختار های داخلی محل تزریق را شناسایی می کند و با توجه به آن ها سوزن را به داخل بافت هدایت می کند. در این روش به دلیل مشاهده لحظه به لحظه سوزن در دستگاه تصویربرداری امکان خطا بسیار کم می شود.
مزیت اصلی دستگاه سونوگرافی نسبت به دستگاه فلوروسکوپی، ساده تر بودن کار با آن و نداشتن عوارض جانبی است. ساده تر بودن کار با دستگاه سونوگرافی امکان خطا را کاهش می دهد و باعث تاثیر بیشتر تزریق می شود. همچنین دستگاه فلوروسکوپی به دلیل تاباندن پرتو های پر قدرت می تواند برای بیمار و پزشک خطرناک باشد.
در کلینیک فوق تخصصی دردشناسی پروفسور دکتر سیروس مومن زاده این تزریق با کمک دستگاه سونوگرافی انجام می شود. استفاده از دستگاه سونوگرافی باعث دید دقیق پزشک به ساختار های داخلی محل تزریق می شود و باعث کاهش عوارض جانبی و تاثیر قوی تر درمان می شود.
معمولا بعد از تزریق با قرار دادن کمپرس سرد روی محل تزریق، از التهاب و درد بعد از تزریق جلوگیری می شود. اثرگذاری ماده بی حسی تقریبا از 15 دقیقه بعد از انجام تزریق شروع می شود و بستگی به مقدار آن حداقل 2 ماه یا بیشتر ادامه می یابد. در طول این مدت عصب بهبود می یابد و درد ناشی از اختلال عصب به طور کامل درمان می شود.
در روش RF، از انرژی رادیویی برای تولید گرما و انتقال آن به عصب استفاده می شود که عصب را برای مدت 6 تا 9 ماه بلاک یا به اصطلاح مسدود می کند. معمولا بعد از نیم ساعت درد بیمار به طور کامل کنترل می شود و تا 6 تا 9 ماه آینده علائم بیماری دیگر تکرار نمی شود.
همچنین معمولا با یک بار بلاک عصب، چه به روش RF و چه روش تزریق، بیماری به طور کامل درمان می گردد و دیگر نیازی به تکرار مجدد بلاک نیست.
در صورتی که اختلال عصب ناشی از حمله تومور به آن باشد، نیاز به تخریب کردن کامل عصب برای درمان درد است. برای تخریب عصب نیز از تکنیکی مشابه بلاک عصب استفاده می شود اما به جای مواد بی حسی از مواد تخریب کننده عصب استفاده می شود که عصب را به صورت دائمی بی حس می کنند.
دیگر کاربرد های بلاک عصب سیاتیک بی حسی موضعی ران برای جراحی، تسکین درد بیمار بعد از جراحی های لگن و ران و تشخیص علت سندروم های درد مختلف این ناحیه هستند.
کاربرد تشخیصی و پیشبینی کننده این تزریق به این صورت است که بعد از انجام بلاک اگر درد بیمار درمان شد می توان نتیجه گرفت که درد بیمار مربوط به این عصب است. قبل از تخریب کامل عصب برای درمان درد های سرطانی از این روش تشخیصی برای مطمئن شدن از نتیجه دادن تخریب عصب برای درمان درد ناشی از تومور استفاده می شود.