زونا یک بیماری عفونی است که در اثر ویروس واریسلا زوستر (VZV) عامل ایجاد آبله مرغان رخ می دهد ، زونا به دلیل دوباره فعال شدن باکتری های آبله مرغان می باشد که پس از بهبودی همچنان در بدن فرد مانده و منتظر یک عامل تشدید کننده برای دوباره فعال شدن می باشند. این ویروس به نام هرپس زوستر نیز شناخته می‌شود اما ارتباطی با ویروسی که تبخال دستگاه تناسلی را ایجاد می‌کند، ندارد.

هر کسی قبلاً آبله مرغان گرفته مستعد ابتلا به زونا است اما معمولا در زنان بالای 40 رخ می دهد.

اگر تا کنون به آبله مرغان دچار شده‌اید احتمال دارد که ویروس هنوز در بدن شما آزادانه وجود داشته باشد. ویروس واریسلا-زوستر (varicella-zoster) می‌تواند در بدن دهه‌ها نفهته بماند بدون این که هیچ علامتی ایجاد کند. در برخی از مردم این ویروس بیدار می‌شود و در طول رشته‌های عصبی به سمت پوست حرکت می‌کند. نتیجه آن تاول دردناک و متمایزی به نام زونا است.

زونا معمولا به شکل خطوطی شبیه تاول در یک سمت از بدن معمولا در نواحی نیم تنه، گردن یا صورت دیده می شود. در بیشتر موارد، زونا پس از ۲ تا ۳ هفته از بین می رود. به ندرت پیش می آید، فردی که قبلا به زونا مبتلا شده است، دو مرتبه دچار این بیماری شود. بیماری زونا معمولا رایج است. براساس مرکز کنترل و پیشگیری بیماری ها، برای نمونه در ایالت متحده آمریکا، تقریبا از هر ۳ نفر در مقطعی از زندگی شان به زونا مبتلا می شوند.

جوش زونا می‌تواند خوشه‌ای مشخص از تاول‌های پر از مایع باشد که اغلب در نواری اطراف یک سمت کمر دیده می‌شود. محل دیگر تاول زونا که بیشتر از همه متداول است، یک سمت پیشانی یا اطراف یک چشم است اما این تاولها ممکن است هر جای دیگری در بدن اتفاق بیافتند.

شایع‌ترین محل گرفتاری زونا، سینه است. دانه‌های آبدار از یک قاعده قرمز برمی‌خیزد و در روز سوم یا چهارم کدر و مایع چرکی در آنها جمع می‌شود

اولین علائم زونا قبل از ایجاد تاول ها

اولین علامت زونا یک تا پنج روز پیش از ایجاد تاول دیده می‌شود. این علائم هشدار دهنده اولیه، معمولاٌ در محلی احساس می‌شود که تاول ایجاد می‌شود. که این موارد عبارتند از

تاول‌های کوچکی که تنها بر روی لبها یا اطراف دهان دیده می‌شوند، ممکن است تبخال باشند که گاهی اوقات تاول تب خوانده می‌شوند. این تاولها زونا نیستند اما توسط ویروس هرپس سیمپلکس ایجاد می‌شوند.

اولین نشانه های زونا معمولا درد و سوزش و مورمورشدن است. درد نیز در یک سمت بدن بروز می کند و به شکل تکه های کوچک ظاهر می شود. تحریک و خارش پوست که همراه با قرمز شدن است، به این شکل دیده می شود:

علائم شایع بیماری زونا

• حساسیت در لمس پوست محل ابتلا
• بخش های قرمز روی پوست؛
• تاول های پرآبی که به آسانی می ترکند؛
• درد روی قفسه سینه، صورت، یا درد سوزشی در پوست شکم 

• تحریک و قرمزی پوست که از ستون فقرات تا نیم تنه ادامه دارد؛
• تحریک و قرمز شدن پوست در ناحیه صورت و گوش ها؛
• تهوع ، دل پیچه یا اسهال خفیف
• احساس کسالت
• تب و لرز خفیف
• خستگی؛
• ضعف در ماهیچه ها؛
• سردرد

عوارض جانبی زونا

زونا به خودیِ خود آزاردهنده است، عوارض جانبی آن نیز می توانند ناراحت کننده باشند. این عوارض به این صورت هستند:

• درد و تحریک پوستی که چشم را نیز تحت تأثیر قرار می دهد و برای جلوگیری از آسیب رسیدن به پوست حتما باید درمان بشود.
• آسیب چشمی: در صورت نزدیک بودن تاول و زخم زونا در نزدیکی چشم خطرناک است؛ به خصوص قرنیه بسیار حساس و در معرض خطر است. اگر تاول‌های زونا در اطراف چشم یا پیشانی ایجاد شوند، ممکن است موجب عفونت چشم و کوری موقتی یا دائمی شوند.

• از دست دادن قدرت شنوایی، درد شدید در یک گوش، سرگیجه یا از دست دادن حس چشایی که می تواند از علائم سندروم رامسی هانت باشد. (سندروم رامسی هانت که در صورت آسیب رساندن زونا به اعصاب سر ایجاد می شود و می تواند موجب فلج بخشی از صورت و در صورت درمان نشدن ممکن است منجر به ناشنوایی نیز بشود (در صورت درمان به موقع، بیمار کاملا بهبود می یابد))؛

• عفونت های میکروبی باعث تورم، قرمزی و التهاب می شود.

• عفونت های میکروبی پوست که نتیجه تاول های باز هستند و می توانند بسیار شدید باشند؛
• سینه پهلو یا ذات الریه؛
• التهاب مغزی یا نخاعی مانند مننژیت، آنسفالیت که مشکلاتی بسیار جدی و خطرناک هستند.

چگونه پیشگیری کنیم؟

واکسن ها می توانند از توسعه ی علائم شدید بیماری بکاهند و عوارض را تقلیل بدهند. همه ی کودکان باید دو دُز واکسن آبله مرغان که با نام واکسن واریسلا نیز شناخته می شود، تزریق کنند. بزرگسالانی که تا کنون به آبله مرغان دچار نشده اند نیز باید واکسینه بشوند. واکسینه شدن، تضمینی قطعی برای از بین بردن خطر ابتلا به زونا و آبله مرغان نیست، اما از هر ۱۰ نفر فرد واکسینه شده، ۹ نفر را از این بیماری مصون می کند.

افراد بالای ۶۰ سال فقط به تزریق یک واکسن نیاز دارند که به واکسن واریسلا زوستر نیز موسوم است. این واکسن از عوارض شدید و علائم بیماری می کاهد. زونا مسری است. اگر به این بیماری دچار بشوید، برای منتقل نشدن آن به سایرین باید این مراحل طی شود:

• زخم و قسمت های پوستی تحریک شده، پوشانده بشوند؛
• دوری از افرادی که تا به حال آبله مرغان نگرفته یا سیستم ایمنی ضعیفی دارند؛
• شستن مرتب دست ها.

چه افرادی نباید واکسن را دریافت کنند؟

• ممکن است باردار باشید
• ایدز یا ضعف سیستم ایمنی دارید
• پرتو درمانی یا شیمی درمانی انجام می دهید
• داروهای سرکوب کننده ایمنی مصرف می کنید
• سابقه سرطان خون یا لیمفوما دارید
• به ژلاتین، نئومایسین آنتی بیوتیک یا هر ماده تشکیل دهنده دیگری در واکسن آلرژی دارید

افرادی که بیشتر در معرض خطر ابتلا به زونا هستند:

زونا بیشتر در کسانی به وقوع می پیوندد که قبلا دچار آبله مرغان شده بودند. برخی از عوامل خطر ابتلا به زونا را بیشتر می کنند. این عوامل از این قرار هستند:

• ۶۰ سالگی و سال های بعد از آن؛
• بیماری هایی که سیستم ایمنی را ضعیف می کنند، مانند HIV ،ایدز یا سرطان؛
• استرس یا صدمه روحی بلند مدت؛
• تحت درمان های شیمی درمانی و پرتودرمانی بودن؛
• لوسمی یا لنفوم؛
• مصرف داروهایی که سیستم ایمنی را تضعیف می کنند مانند داروهای استروئیدی یا داروهای بعد از پیوند عضو
• یک چهارم بزرگسالان در طول عمرشان بالاخره به زونا دچار می‌شوند و اغلب از جهات دیگر سالم هستند.

زونا در بارداری

هرچند ابتلا به این بیماری در حین بارداری کمی عجیب است، اما امکان آن وجود دارد. اگر زن باردار با شخصی که آبله مرغان دارد یا عفونت زونا در او فعال است در ارتباط قرار بگیرد، در صورتی که واکسینه نشده باشد ممکن است به زونا دچار بشود.

بسته به اینکه زن باردار در کدام سه ماهه بارداری خود باشد، امکان ایجاد نقص و مشکل در نوزادش وجود دارد.

تزریق واکسن آبله مرغان، قبل از بارداری گام مهمی در حفظ سلامت نوزاد خواهد بود. زونا به ندرت عوارض جانبی ایجاد می کند؛ اما همچنان ناخوشایند است.

داروهای ضدویروس عفونی برای درمان زونا در دوران بارداری نیز کاربردی هستند. آنتی هستامین ها از خارش و استامینفون (تایلنول) از درد می کاهد.

مدت  زمان زونا

تاول‌های زونا معمولا ظرف هفت تا ده روز دلمه بسته و ظرف دو تا چهار هفته به طور کامل ناپدید می‌شود. در بیشتر افراد سالم، تاول‌ها هیچ جای زخمی باقی نمی‌گذارند و درد و خارش پس از چند هفته یا ماه از بین میرد اما کسانیکه دچار ضعف سیستم ایمنی هستند ممکن است تاول‌های زونا در آنها به موقع بهبود نیابد.

آیا زونا مسری است؟

بله اما نه به صورتی که شما فکر می‌کنید. تاول های شما در افراد دیگر زونا ایجاد نمی‌کند بلکه ممکن است موجب آبله مرغان در کودکان شود. افرادی که هرگز پیش از این آبله مرغان نگرفته‌اند یا واکسن پیشگیری از آن را نزده‌اند ممکن است ویروس را با تماس مستقیم با تاول‌های زونای فرد مبتلا بگیرند. بنابراین توصیه می شود روی تاول‌های زونا را بپوشانید و از تماس با نوزادان و زنان بارداری که ممکن است پیش از این آبله مرغان نگرفته باشند، یا واکسن واریسلا را نزده اند دوری کنید.

درد مزمن زونا

در برخی از افراد مسن تر درد زونا ممکن است ماه‌ها یا حتی سالها پس از بهبودی تاول‌ها طول بکشد. این درد به علت عصبهای آسیب دیده در زیر پوست است که به عنوان دردهای بعد از بیماری زونا شناخته می‌شود این احتمال وجود دارد که برخی از افراد آسیب های عصبی و یا التهاب ایجاد شده در طول شیوع بیماری منجر به ادامه درد برای سال ها شود ، این وضعیت، نورالژی پس از هرپس و یا PHN نامیده می شود. نورالژی پس از هرپس باعث درد متوسط تا شدید عصبی که ممکن است ماه ها یا سال ها طول بکشد. مانند بسیاری از انواع درد نوروپاتی، درمان نورالژی پس از هرپس می تواند دشوار باشد .

 برخی دیگر نیز خارش مزمن در ناحیه‌ای که تاول وجود داشته است، احساس می‌کنند. در موارد شدید درد یا خارش ممکن است به قدری آزار دهنده باشد که موجب بی خوابی، کاهش وزن یا افسردگی شود.

نورالژی پس از هرپس  (PHN)

(PHN)  Postherpetic neuralgia نورالژی پس از هرپس یک عارضه زونا است که توسط ویروس هرپس زوستر عامل آبله مرغان ایجاد می شود. این اختلال در افراد بالای 50 سال شایع است. نورالژی پس از هرپس (PHN) به درد طولانی مدت در ناحیه ای از بدن که تحت شیوع ویروس هرپس زوستر (HZ) زونا ایجاد می شود گفته می شود این حالت معمولا بعد از زونا شروع می شود ضایعات (تاول) زونا شروع به پوسته کرده و التیام می یابد اما ممکن است در برخی بیماران درد برای مدت سه ماه یا بیشتر ادامه یابد که به آن نورولوژی پس از هرپس ( PHN)  می گویند.

  نورولوژی پس از هرپس (PHN)

• از عوارض دردناک است که پس از یک عفونت زونا رخ می دهد است.
• توسط آسیب های ویروسی به سلول های عصبی ایجاد می شود.
• با سابقه بیماری و معاینه فیزیکی تشخیص داده می شود.
• افراد مسن تر و کسانیکه که زونا را از فامیل گرفته اند در معرض خطر بالاتری برای PHN می باشد.
• عوارض PHN ممکن است منجر درد شدید، اعتیاد به دارو برای کنترل درد، کاهش شیوه زندگی و در تعداد کمی از بیماران فلج در منطقه آسیب دیده می شود.
• در بسیاری از مردم توسط یک واکسن طراحی شده برای زونا (Zostavax) جلوگیری می شود. درمان نورالژی پس از هرپس (PHN) مشکل است. بیمار ممکن است به یک رویکرد چند رشته ای که شامل ( یک متخصص درد، روانپزشک، پزشک مراقبت های اولیه و دیگر ارائه دهندگان مراقبت های بهداشتی ) نیاز داشته باشد.

درمان درد پس از بیماری زونا

با این که هیچ معالجه‌ای برای زونا وجود ندارد، داروهای ضد ویروسی می‌تواند حمله را آهسته و کند سازند. درمان فوری می‌تواند زونا را کوتاه‌تر و خفیفتر کند و در عین حال خطر ایجاد درد پس از زونا را به نصف کاهش دهد. علت درد، التهاب ناگهانی عصب محیطی گرفتار به زوناست که اگر این التهاب در روز اول یا دوم درمان شود، فروکش کرده و درد طولانی‌مدت ایجاد نخواهد کرد. اگر روزها یا هفته‌ها از درد زونا گذشته باشد ، عصب به دلیل سفت شدن دیگر به درمان استروئیدی جواب نمی‌دهد. در بیشتر اوقات، بیمار با یک بار ابتلا به زونا ایمنی پایدار پیدا می کند، ولی برخی افراد هم دو تا سه بار در طول زندگی دچار زونا می‌شوند.

 پزشکان توصیه می‌کنند داروهای ضد ویروسی تجویز شده با اولین علائم تاول زونا مصرف شود.

داروها عبارتند از: کرم‌های بی‌حس‌کننده، آرام‌بخش‌ها، آسیکلوویر(acyclovir)، والاسی کلوویر (valacyclovir)یا فامسی کلوویر (famcyclovir) .( با تجویز پزشک)

لوسیون‌های ضد خارش و مسکن‌های بدون نسخه مانند کالامین می‌توانند درد و خارش زونا را آرام کنند. اگر درد شدید باشد یا تاول نزدیک به چشم یا گوش قرار داشته باشد، باید فوراٌ با پزشک مشورت کنید. داروهای دیگر مانند کورتیکواستروئیدها ممکن است برای کاهش التهاب تجویز شوند.

آکادمی نورولوژی آمریکا (AAN) دستورالعمل درمان نورالژی پس از هرپس را به صورت زیر توصیه می کند:

• داروهای ضد افسردگی سه حلقه ای (آمی تریپتیلین، نورتریپتیلین، دزیپرامین و ماپروتیلین)
• ضد تشنج ها (گاباپنتین و پرگابالین)
• پچ پوستی لیدوکائین
• مواد مخدر (اکسی کدون، متادون، مرفین)

در کلینیک دردشناسی پروفسور سیروس مؤمن زاده روش های نوینی برای کاهش درد زونا وجود دارد که از آن جمله می توان به بلوک کردن عصب های منطقه درد اشاره کرد.