هر انسان معمولاً ۲۶ مهره در ستون فقرات خود دارد. مهره ها بوسیله صفحات انعطاف پذیری به نام دیسک بین مهره ای از یکدیگر جدا می شوند.
اگر بنا به دلایلی دیسک از قسمت عقبی خود دچار بیرون زدگی یا فتق شود، این قسمت بیرون زده روی نخاع یا رشته های نخاع فشار وارد می کند و سبب بروز درد در ناحیه کمر با انتشار به پاها می شود.
مردم به اصطلاح به این بیماری دیسک کمر می گویند که البته اصطلاح درست آن فتق دیسک کمری می باشد. این بیماری، بیماری سیاتیک نیز خوانده می شود.
شایع ترین علت کمردرد در جوامع مختلف فتق دیسک است که بیش از ۹۰ درصد علل کمردردها را تشکیل می دهد. فتق دیسک عمدتاً در سنین ۳۵ تا ۵۵ سالگی رخ می دهد که البته در سنین بالاتر نیز ممکن است دیده شود.
علت ایجاد فتق دیسک کمر چیست؟
از حدود ۱۵ سالگی به بعد دیسک بین مهره ای دچار تغییراتی می شود که اجتناب ناپذیر است. این تغییرات به کاهش میزان آب موجود در دیسک و کاهش انعطاف پذیری آن منجر می شود. این تغییرات در برخی افراد زودتر بروز می کند و در برخی دیرتر دیده می شود. در صورت وارد آمدن فشار نامناسب به دیسک فرسوده، قسمت پشتی دیسک دچار فتق یا بیرون زدگی می شود و این بیرون زدگی روی نخاع یا رشته های آن فشار وارد می کند.
چگونه یک فتق دیسک به خودی خود بهتر شده یا بدون علامت خوب میشود؟
گمان می‌رود که ۳ فرایند اصلی، علائم و درد ناشی از یک فتق دیسک کمر را کاهش می‌دهند.
۱. پاسخ ایمنی توسط بدن
در برخی موارد، بدن شما ممکن است بخشی از دیسک که بیرون زده است را به عنوان یک ماده بیگانه شناسایی کرده، به آن حمله کند و سایز آن را کاهش دهد. پروتئین‌های التهابی نیز برداشته می‌شوند.
۲. جذب آب
قطعه بیرون زده دیسک، حاوی آب است. این آب به مرور زمان توسط بدن جذب میشود و باعث میشود که بخش بیرون زده، کوچک شود. هنگامی که این بخش کوچک شود، ممکن است دیگر بر عصب مجاور تاثیر نگذارد.
۳. مکانیک‌های طبیعی دیسک
برخی استدلال می‌کنند که از طریق تمرینات کششی، قسمت علامت دار دیسک می‌تواند به سمت داخل دیسک و دور از اعصاب نخاعی، حرکت داده شود.
هر یک از عوامل بالا ممکن است به کاهش اندازه فتق کمک کنند، این بدان معناست که ریشه عصب شما به احتمال کمتری تحت تاثیر قرار می‌گیرد. در این شرایط، دیسک شما بخودی خود درمان نشده است زیرا هنوز هم دارای فتق است. با این حال علائم شما ممکن است به علت عدم وجود یا کاهش التهاب و یا فشار در مجاور ریشه عصب، فروکش کنند.
مدیریت فتق دیسک:
اگر شما یک فتق دیسک داشته باشید، پرسش کلیدی این نیست که آیا آن از لحاظ فنی التیام خواهد یافت یا نه؟ درعوض، مهم‌ترین سوال این است که شما برای کاهش علائم حاد و جلوگیری از مشکلات آینده، چگونه باید بر درمان و توانبخشی تان تمرکز کنید. اگر شما علائم عود کننده فتق دیسک دارید، گزینه‌های جراحی شناخته شده‌ای موجودند که نتایج مطلوبی در بهبود درد و اختلال عملکرد ارائه می‌دهند. در حالی که ممکن است برای درد شدید و ناتوانی، مداخله جراحی اولیه توصیه شود اما درمان غیر جراحی، معمولا اولین راهکاری است که تجویز میشود.
علایم دیسک کمر:
معمولا بیماری دیسک کمر با دردی در ناحیه کمر شروع میشود. در مراحل اولیه این درد فقط در کمر ایجاد میشود و به جاهای دیگر زیاد انتشار نمی‌یابد و اگر به آن توجه نشود و این فشارها ادامه پیدا کنند، به علت این که قسمت مرکزی مهره‌ها بیرون زدگی پیدا می‌کند و روی ریشه عصب فشار می‌آورد، آزردگی ریشه عصب به وجود می‌آید و به دنبال آن درد و سایر عوارض ایجاد میشود.
عوارض ناشی از دیسک کمر:
افزایش درد مفصل کمروساق پا
عوارض جانبی شدید که به ندرت اتفاق می افتد:
- عفونت والتهاب درعصب ستون مهره ها وبافت های دیگر
- ازبین رفتن وآسیب دیدگی بافت ها براثرتزریقات متعدد
- آسیب دیدگی ریشه عصب ها
علل ابتلا به دیسک کمر
از علل دیسک کمر می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- افزایش سن
- وزن بالای بدن
- وضعیت بد بدن در زمان نشستن، ایستاده و…
- بلند کردن اشیا در حالات نامناسب
- افزایش ناگهانی فشار بر ستون فقرات (حتی فشارهای کم)
- سیگار کشیدن
- ورزش های غیر اصولی و سنگین مثل فوتبال، کشتی، ورزش های رزمی و…
- رانندگی به ویژه در مسافت های طولانی و با ماشین های سنگین یا دارای صندلی نامناسب.
- ایستادن و یا نشستن طولانی مدت .
- خم و راست شدن زیاد
- لرزش کل بدن (مثلاً هنگام کار کردن با تراکتور و…)
تشخیص دیسک کمر:
برای تشخیص دیسک کمر، پزشک ابتدا سابقه بیماری شما را بررسی کرده و چندین تست فیزیکی از جمله تست های زیر را انجام می دهد:
۱-تست بالا بردن عمودی پا در تشخیص دیسک کمر
شما دراز می کشید و پزشک پایی را که درد دارد بالا می برد.
۲-تست بالا بردن پای مخالف در تشخیص دیسک کمر
شما دراز کشیده و پزشک پایی را که درد ندارد بلند می کند.
۳-آزمایش عصبی در تشخیص دیسک کمر
اگر تست های بالا با درد پا یا کمر همراه باشد ، این آزمایش انجام می گیرد که نتیجه مثبت آن نشانه وجود دیسک کمر است.آزمایش کامل شامل تست رفلکس، قدرت عضله، توانایی راه رفتن و وجود بی حسی است. همچنین ممکن است پزشک وجود بی حسی در ناحیه مقعد را نیز بررسی کند زیرا که این قسمت هم ممکن است تحت تاثیر فتق دیسک کمر قرار گیرد.
۴-آزمایشات دیگر در تشخیص دیسک کمر
در اغلب موارد تست های فیزیکی ای که در بالا توضیح داده شد برای تشخیص دیسک کمر کافی است. اگر پزشک تردید داشته باشد یا بخواهد عصبی را که تحت فشار است شناسایی کند یا بعد از ۴ هفته درمان هیچ بهبودی مشاهده نشود ممکن است از تست های تشخیصی دیسک کمر زیر هم استفاده شود:
۵-تشخیص دیسک کم با اسکن MRI
در این روش از میدان مغناطیسی برای گرفتن عکس از بدن استفاده می شود. با کمک این تست می توان به طور قطعی محل فتق دیسک کمر را شناسایی کرد و عصب تحت فشار را یافت.
۶-تشخیص دیسک کمر با سی تی اسکن
روشی ساده برای تشخیص دیسک کمر:
خیلی از افراد نگران این هستند که نکند بیرون زدگی دیسک کمر داشته باشند و در آینده درد آن را نتوانند تحمل کنند اما با این تست می‌توانید بفهمید که بیرون زدگی دیسک کمر دارید یا خیر.
روی سطح صاف دراز بکشید و پاهایتان را بالا بیاورید. اگر بین زاویه ۳۰ تا ۷۰ درجه درد شدیدی در کمر احساس کردید، شما مشکل بیرون‌زدگی دیسک کمر دارید.
جراحی دیسک کمر:
۹۰ درصد بیماران دیسک کمر به درمان های غیرجراحی که توسط متخصصین طب فیزیکی و توانبخشی، کایروپراکتیک و طب سوزنی و ازن درمانی ... انجام می شود پاسخ می دهند. اما ۱۰ درصد به این درمان ها جواب نمی دهند و نیاز به درمان جراحی دارند.
جراحی بسته دیسک کمر به کمک تکنیک های لیزری ، RF و یا ازن درمانی از درمان های جدید با حداقل میزان عوارض بستری در بیماران محسوب می شوند. البته ممکن است از نظر شدت و وضعیت جسمانی ممکن است بیمار نیاز به جراحی دیسک کمر به صورت باز داشته باشد.
دیسک کمر هر چند بیماری نیست که به طور کامل قابل پیشگیری باشد اما توصه میشود تمام افراد سالم از برداشتن و جا به جا کردن اشیای سنگین خصوصا در وضعیتی که بیمار خم می باشد پرهیز کنند. برنامه ورزشی منظم نیز می تواند احتمال فتق دیسک کمر را کم کند.
پیشگیری از دیسک کمر
بدن‌تان را قوی و انعطاف‌پذیر کنید
اولین کاری که می‌توانید برای تقویت کمر و سایر مفاصل‌تان انجام دهید این است که به برنامه‌ی ورزشی‌تان، سه روز در هفته تمرینات قدرتی سراسر بدن را اضافه کنید و ضمناً هر روز هم روی انعطاف پذیری بدن‌تان کار کنید.
با داشتن عضلات و مفاصل قوی و متعادل، از میزان احتمال آسیب به بدن‌تان کم می شود و می‌توانید با ریسک و درد کمتری در آینده ورزش کنید. شما مجبور نیستید وزنه‌های سنگین بلند کنید تا قوی شوید.
تمرینات با شدت پایین انجام دهید
وقتی برای مسابقات دو آماده می‌شوید به احتمال زیاد تنها روی دویدن تمرکز می‌کنید. اما جایگزین کردن چند تمرین دو با تمرینات متقاطع یا تمرینات با شدت پایین تناسب اندامتان را بالا می برد و از فشار وارد بر کمرتان می کاهد و ریکاوری‌تان را بهتر می کند.
فعالیت‌هایی چون استفاده از «الپتیکال» بالا رفتن از پله‌ها، دوچرخه سواری و شنا، تمرینات متقاطعی هستند که بسیار سودمند هستند. شما می‌توانید دوهای آسان یا متوسط را با اینتروال‌های متفاوت با کمک «الپتیکال » یا دوچرخه، جایگزین کنید.
دویدن:
دویدن، یک فعالیت با تاثیر بالاست که فشار عمودی بر ستون فقرات وارد می‌کند. یک راه دیگر که به شما کمک می‌کند بدون درد بدوید این است که از دویدن روی سطوح سخت مانند خیابان‌هایی که سطوح ناهموار زیادی دارند یا پیاده‌روهای سنگفرش شده اجتناب کنید.
مثلًا وقتی در یک مسیر منتهی به کوهستان می‌دوید، هر قدم متفاوت خواهد بود که باعث میشود به بخش‌های مختلف بدن‌تان، آسیب وارد شود. هر چه سطح زیر پای‌تان صاف‌تر و هموارتر باشد، فشار کمتری به بدن‌تان وارد خواهد شد.
راه رفتن و دویدن (اینتروال)
از اینتروال‌های دویدن و راه رفتن کوتاه مدت استفاده کنید که شامل ۳ تا ۴ دقیقه دو و ۱ تا ۲ دقیقه راه رفتن باشد تا به میزان قابل توجهی از تاثیر نیروهای وارد بر مفاصل‌تان کاسته و بتوانید تمرین‌های طولانی‌تری را با ریسک و درد کمتری انجام دهید. ضمناً با این شیوه، از سرعتی که در دویدن پیدا می‌کنید، شگفت‌زده خواهید شد!
درست است که اهداف بزرگ‌تری در سر دارید اما در حال حاضر لازم است به ریکاوری‌تان اهمیت بیشتری بدهید. هدف اول شما باید این باشد که با تمرین روی قدرت و انعطاف بدنی‌تان، از درد رها شوید. سپس می‌توانید فعالیت‌های با شدت کم را اضافه کنید تا ببینید بدن شما این امکان را می‌دهد تا بدون درد و ناراحتی انجام‌شان دهید یا نه.
بعد می‌توانید برنامه‌ی راه رفتن – پیاده‌روی را همراه با دوره‌های کوتاه تمرینات متقاطع (۱۰ تا ۱۵ دقیقه) به برنامه اضافه کنید، مثلاً ۱۰ دقیقه دویدن، یک دقیقه پیاده‌روی، ۲۰ دقیقه الپتیکال. اگر توانستید این برنامه را بدون درد تمام کنید، تدریجاً زمان دویدن را افزایش داده و از زمان تمرینات متقاطع کم کنید.
برای شرکت در مسابقات دو، هیچ برنامه‌ای نریزید تا زمانی که بتوانید کاملا بدوید یا ۳۰ تا ۴۰ دقیقه بدون درد، دو – پیاده‌روی داشته باشید. در این شرایط بدن شما می‌تواند بدون ریسک آسیب، وارد چالش شود.
در بسیاری از موارد، داشتن برنامه‌ای که روی تقویت نقاط ضعف متمرکز شده می‌تواند شما را در مسیر درست جلو ببرد. شاید متوجه شوید که دو – پیاده‌روی برای شما لذت‌بخش‌تر از صرفاً دویدن است، یا می‌توانید با این تکنیک سریع‌تر بدوید.
شاید هم به شنا یا دوچرخه سواری علاقه‌مند شوید. به هر حال رمز موفقیت در این مرحله، خلق برنامه‌ی جدیدی است که به شما اجازه بدهد به قوی‌ترین شکل ممکن به جلو حرکت کنید تا بتوانید سبک زندگی مورد علاقه و فعال و پرتحرک خود را در سال‌های آینده حفظ کنید.
کشش عضلات پشت
قبل و بعد از دویدن، عضلات پشت‌تان را بکشید. علائم فتق دیسک کمر می‌توانند در اثر انقباض عضلات پشت، تشدید شوند که باعث فشار بر ستون فقرات خواهد شد، و ممکن است ژست بدنی‌تان نادرست شود.
اگر قبل و بعد از دویدن، تمرینات کششی را درست انجام دهید، عضلات پشت‌تان منعطف مانده و ژست بدنی‌تان اصلاح خواهد شد که هر دوی این‌ها از فشار وارد بر دیسک کم می‌کنند. حتماً برای تعیین برنامه‌ی ورزشی‌تان با یک فیزیوتراپ مشورت کنید.
حرکاتی چون بغل کردن زانوها و جمع کردن شان در سینه و همچنین باز کردن زانوها به طرفین می‌تواند به کشش عضلات پشت کمک کند. کشش‌ها را آرام انجام دهید و حداقل ۳۰ ثانیه نگه دارید تا عضلات‌تان ریلکس شوند. حرکات کششی‌تان را هرگز با پرش و جهش انجام ندهید.
تمرین پُل زدن را انجام دهید
روی زمین دراز بکشید، زانوها را خم کرده و کف پاها را روی زمین بگذارید. عضلات شکم و باسن را منقبض کرده و باسن و پایین کمر را از زمین بلند کنید.
سپس به آرامی پایین بیاورید. این حرکت را ۸ تا ۱۲ بار تکرار کنید، برای چالش بیشتر می‌توانید یکی از پاها را در هوا نگه دارید. این حرکتی است که ستون فقرات و بالا تنه را تقویت کرده و در تمام فعالیت‌ها از جمله دویدن، قوی‌تر خواهید بود.
تقویت عضلات شکم
وقتی عضلات شکم ضعیف هستند، عضلات پشت مجبورند سخت‌تر کار کنند که به مرور زمان موجب فتق دیسک کمر می شود. اگر عضلات شکم‌تان را قوی نگه دارید، از فشار وارد بر کمر هنگام دویدن کاسته خواهد شد.
راه رفتن در آب
اگر «هرنی دیسک‌تان» باعث میشود هنگام دویدن روی زمین، درد زیادی داشته باشید، راه رفتن در آب را امتحان کنید تا بدن‌تان تقویت شود. سعی کنید وضعیت دو را در آب، با حرکات پاها و بازوها تقلید کنید. با بدن‌تان به آب فشار وارد کنید تا مقاومت ایجاد شود. راه رفتن در آب یک راه بسیار عالی است که فواید دویدن را بدون تاثیر زمین بر بدن، نصیب‌تان می‌کند.