زونا، یک عفونت ویروسی جلدی و نتیجه فعالیت مجدد ویروس آبله مرغان است که در زمان ابتلا به آبله‌مرغان در کودکی، وارد اعصاب پوستی شده است و در میانسالی یا پیری به دلیل کاهش قدرت سیستم ایمنی فعال می‌شود.
میزان بروز این بیماری با افزایش سن و بعد از پنجاه سالگی بیشتر می‌شود و دلیل آن علاوه بر افت سیستم ایمنی در پیری، ابتلا به بعضی بیماری‌های بدخیم مخفی داخلی است که ممکن‌است اولین علامت آنها زونا باشد. مثلا زونا می‌تواند اولین علامت بالینی بروز HIV باشد که به ایدز ختم می‌شود.
داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی، خستگی، آشفتگی‌های هیجانی، پرتودرمانی و بیماری لنفوم در فعالیت مجدد ویروس واریسلا موثر شناخته شده است. بیماران مبتلا به لنفوم و هوچکین نیز همواره مستعد ابتلا به زونا هستند.
نشانه‌های زونا
حساسیت در لمس پوست محل ابتلا، درد، خارش یا احساس سوزش در بخش خاصی از پوست ممکن‌است چهار، پنج روز قبل از بروز بثورات پوستی وجود داشته باشد.
البته بثورات پوستی محدود به مسیر یک عصب واحد است، ولی ممکن است یک یا دو درماتوم مجاور را نیز درگیر کند. البته درد زونا ممکن‌است به التهاب ریه، انفارکتوس قلبی، بیماری‌های شکمی یا سردرد میگرنی شباهت داشته باشد و تا قبل از ظهور بثورات پوستی، تشخیص آن آسان نیست.
درد مهم‌ترین نشانه بیماری زوناست و معمولا تا یک ماه پس از بروز علائم پوستی باقی می‌ماند و هر چه سن بیشتر باشد، شدت و مدت درد بیشتر می‌شود.
علائم سرشتی شامل سردرد، ترس از نور و بی‌حالی ممکن است چند روز قبل از ظهور بثورات پوستی ایجاد شود، ولی تب شایع نیست. برجستگی گره‌های لنفاوی منطقه زونا نیز ممکن است وجود داشته باشد.
زونا کجا ظاهر می‌شود؟
شایع‌ترین محل گرفتاری زونا، سینه است. دانه‌های آبدار از یک قاعده قرمز برمی‌خیزد و در روز سوم یا چهارم کدر و مایع چرکی در آنها جمع می‌شود.
اندازه این دانه‌های آبدار متغیر و مختلف است و وسط آنها فرورفته یا پاره می‌شود و سپس دلمه‌هایی تشکیل می‌دهد که طی دو تا سه هفته محو خواهد شد. این دانه‌های آبدار در مسیر یک عصب ایجاد می‌شود در حالی که در آبله‌مرغان در تنه و دست و پا و صورت پخش است.
زونا عارضه دارد؟
تقریبا 50 درصد بیماران مبتلا به زونای بدون عارضه، دچار ورود ویروس به خون می‌شوند که با ظهور 20 تا 30 دانه آبدار پراکنده در جایی غیر از مسیر یک عصب همراه است.
عوارض زونا در افرادی که دستگاه ایمنی سالم دارند، ممکن است فلج موقت اعصاب محیطی باشد، ولی در کسانی که مشکل سیستم ایمنی مانند ایدز، سرطان و عفونت‌های مزمن درونی دارند، علاوه بر فلج اعصاب، ورم مغز و نخاع و فلج نیمه بدن در سمت مقابل ظاهر می‌شود که می‌تواند به مرگ منجر شود.
با اشاره به این‌که آسیب‌دیدگی حاد شبکیه چشم که به صورت تغییرات بینایی دیده می‌شود، چند هفته تا چند ماه پس از ابتلا به زونا می‌تواند پدید آید و 50 درصد بیماران مبتلا به زونا که تحت درمان داروهای ضدویروسی قرار نمی‌گیرند، ممکن است به عوارض چشمی دچار شوند، اگر زونا چشم را مبتلا کند، باید با مراجعه به متخصص چشم درمان شود.
در افراد سالمند ممکن‌است زونا سیر مشکل و طولانی‌مدتی داشته باشد و گاهی تاولهای خونریزی‌دهنده، مرگ پوست گرفتار، عفونت باکتریایی یا جوشگاه وسیع پوستی دیده می‌شود.
درمان سخت
استفاده از پانسمان مرطوب با آب سرد لوله‌کشی خانه به مدت 20 دقیقه و چندبار در روز می‌تواند تاولهای آبدار را بخیساند و دلمه را از بین ببرد و رشد باکتری‌ها را مهار کند.
تجویز استروئید به‌وسیله پزشک درد حاد را کاهش می‌دهد و بثورات پوستی سریع‌تر برطرف می‌شود، ولی اگر دیر مصرف شود، بر درد عصبی بعد از زونا بی‌تاثیر است.
درمان‌های ضدویروس خوراکی، داروهای استروئیدی، کرم‌های بی‌حس‌کننده، آرام‌بخش‌ها و ضددردها فقط باید تحت‌نظر پزشک تجویز شود، چون با توجه به سن، جنس، بیماری‌های قلبی، طول مدت شروع زونا و شدت علائم بالینی متفاوت است.
وقتی درد باقی می‌ماند
درد زونا گاهی ماه‌ها یا سال‌ها پس از ناپدید شدن علائم پوستی باقی می‌ماند و اغلب شدید، مقاوم به درمان و ناتوان‌کننده است. هرگونه فشار حتی مختصر به منطقه درد باعث تشدید آن می‌شود.
بیشتر بیماران مبتلا به زونا که زیر 30 سال دارند، هیچ دردی را تجربه نمی‌کنند، ولی افراد سالمند با خطر بیشتر برای بروز درد زونا مواجه‌اند و این درد ممکن است ماه‌ها پس از بهبود ضایعات پوستی هم ادامه پیدا کند بخصوص در کسانی که در روزهای اول بیماری درمان مناسب نشده‌اند.
شدت درد زونا به وسعت درگیری ارتباط دارد، نه تعداد دانه‌های آبدار ملتهب پوستی. علائم پوستی با درمان یا بدون درمان بعد از دو یا سه هفته بهبود می‌یابد و اگر درمان این بیماری از روزهای اول شروع شود، در بیشتر موارد دردش طولانی نخواهد شد در غیر این صورت ممکن است سال‌ها باقی بماند. هرچند از شدت آن کاسته می‌شود، ولی درمان قطعی و صد درصد برای دردهای بیمارانی که دیر مراجعه کرده‌اند، وجود ندارد و داروها به طور نسبی در کاهش درد موثر خواهند بود.
درمان بموقع مهم است
علت درد، التهاب ناگهانی عصب محیطی گرفتار به زوناست که اگر این التهاب در روز اول یا دوم درمان شود، فروکش می‌کند و درد طولانی‌مدت ایجاد نخواهد کرد، ولی اغلب بیماران زمانی به متخصص پوست مراجعه می‌کنند که روزها یا هفته‌ها از درد زونا گذشته است و عصب به دلیل سفت شدن دیگر به درمان استروئیدی جواب نمی‌دهد.
در مورد احتمال ابتلای چندباره به زونا هم بیشتر اوقات، یک بار ابتلا به زونا ایمنی پایدار ایجاد می‌کند، ولی برخی افراد هم دو تا سه بار در طول زندگی دچار زونا می‌شوند.