یکی از بیماری های ستون فقرات که متاسفانه دیر تشخیص داده می شود، تنگی کانال استخوانی داخل ستون فقرات (Spinal Canal Stenosis) می باشد. به علت اثرات ناتوان کننده این بیماری بر فعالیت روزمره بیمار که اهمیت تشخیص زودرس را دوچندان می نماید،
تنگی کانال نخاع چیست؟
ستون فقرات انسان از یک سری مهره استخوانی توخالی تشکیل شده است. نخاع عصبی درون این کانال استخوانی قرار می گیرد و ریشه های عصبی نخاع از درون این کانال به کل بدن گسترش می یابند. اگر این اعصاب به هر دلیلی تحت فشار قرار بگیرند، وظایف حسی و حرکتی آنها مختل می گردد. مهم ترین دلیل فشار بر این اعصاب، فشار دیسک بین مهره ای است که در مقاله ای دیگر به تفصیل مورد بحث قرار خواهد گرفت. اما یک دلیل شایع دیگر تنگ شدن کانال به دلایلی مانند رسوب کلسیم اضافی در داخل کانال می باشد. این مشکل معمولا در مهره های گردن و کمر که نیاز بیشتری به خم شدن دارند، اتفاق می افتد. نتیجه نهایی تنگ شدن کانال و ایجاد فشار بر نخاع و ایجاد علائم حسی و حرکتی می باشد.
علائم تنگی کانال نخاع چیست؟
علائم این بیماری بسته به محل وقوع می توانند متفاوت باشند. اگر تنگی در مهره های گردن اتفاق بیافتد، می تواند باعث خواب رفتن، سوزن سوزن شدن، بیحسی و احساس ضعف در دستها، مچ و آرنج گردد. درد ناحیه ای گردن نیز ممکن است اتفاق بیافتد. بیمارانی که دچار تنگی کانال در ناحیه مهره های کمر می شوند، علائم اندام تحتانی رابیشتر نشان می دهند. این علائم شامل خواب رفتن، سوزن سوزن شدن و بیحسی در کف، مچ و ساق پا، ران و باسن می باشند. احساس ضعف و گرفتگی در اندام تحتانی و درد در یک یا هر دو پا به خصوص در هنگام ایستادن یا راه رفتن طولانی می تواند ایجاد گردد که با نشستن و یا خم شدن به جلو بهتر می شود. دلیل این تسکین این است که با خم شدن به جلو مجرای داخل کانال کمی بزرگتر می شود و فشار از روی نخاع برداشته می شود. درد ناحیه پایین کمر نیز نسبتا شایع است که می تواند یکطرفه یا دو طرفه باشد و یا در وسط کمر حس شود. باید توجه داشت که این بیماری یک بیماری پیشرونده است که در طی زمان نسبتا طولانی و در سنین پس از چهل سالگی ایجاد می گردد. پس بسیاری از بیماران آن را به حساب مشکلات افزایش سن گذاشته و معمولا نسبت به علائم بی اعتنایی می کنند. از سوی دیگر، بسیاری از بیماران مشکل تنگی را در هر دو محل شایع آن یعنی گردن و کمر به صورت توام تجربه می کنند. در موارد پیشرفته بیماری، اعصاب عصب دهنده به مثانه و روده ها نیز ممکن است تحت فشار قرار گیرند، که باعث علائمی نظیر احساس فوریت در دفع ادرار، بی اختیاری ادرار و مشکلات حرکتی در دستگاه گوارش گردند. شدیدترین حالت این بیماری در افرادی اتفاق می افتد که برای مدت طولانی نسبت به تشخیص و درمان بی تفاوت بوده اند و با حالت فلج نسبی هر دو دست و پا و معمولا روی ویلچر به اورژانس های ارتوپدی ارجاع داده می شوند. این افراد کاندید جراحی اورژانس هستند، چرا که در غیر اینصورت امکان آسیب دائم به نخاع و قطع شدن رشته های عصبی وجود دارد، که می تواند به بیحسی یا فلج دائم منجر گردد.
چگونه می توان تنگی کانال نخاع را تشخیص داد؟
فردی که علائم ذکر شده را دارد، باید هر چه سریع تر به پزشک مراجعه نماید. اگر پزشک پس از معاینه دقیق عصبی نسبت به این بیماری مشکوک شود، معمولا درخواست MRI ستون فقرات می نماید که بهترین تکنیک تشخیصی می باشد. MRI می تواند وجود هر ضایعه ای در ستون فقرات اعم از دیسک، تنگی کانال و وجود تومور را که بر نخاع فشار وارد می آورد، بدون تاباندن اشعه ایکس مشخص سازد (عدم استفاده از اشعه ایکس یکی از مزیت های مهم MRI نسبت به X-Ray می باشد). در صورت وجود تنگی کانال، این تنگی معمولا بر حسب شدت آن به صورت خفیف، متوسط و شدید گزارش می شود که هر کدام درمان های متفاوتی را نیاز دارند.
دلایل ایجاد تنگی کانال نخاع چه می باشند؟
افزایش رشد استخوانی مهره ها به سمت داخل و از دست دادن حالت ارتجاعی رباطهای محافظ نخاع می توانند باعث تنگی کانال گردند. بسیاری از بیماران به همراه تنگی کانال نخاع، درگیری چند دیسک بین مهره ای (به خصوص در ناحیه مهره های چهارم و پنجم کمری که عصب سیاتیک را عصب دهی می کنند) را نیز دارند، که علائم ایشان را تشدید می نماید. علائم تنگی کانال و دیسک کمر بسیار شبیه می باشند و تشخیص افتراقی آنها معمولا تنها با تکنیک های رادیوگرافی مانند MRI امکان پذیر می باشد. بیماری های استخوانی مثل بیماری پاژه (Paget’s disease) که باعث رشد بیش از حد استخوانها می گردند و هم چنین تومورهای داخل نخاعی یا استخوانی نیز می توانند باعث تنگی کانال نخاع گردند.
درمان:
موارد خفیف تا متوسط بیماری با درمان های حمایتی، فیزیوتراپی، تصحیح حرکات و تمرینات ورزشی درمان می شوند. موارد شدید معمولا نیاز به عمل جراحی برای گشاد کردن مجرای داخلی کانال دارند. در موارد شدیدتر جراحان اقدام به جایگزینی کامل یک یا چند مهره با پروتزهای مصنوعی می نمایند. اگر عمل توسط فرد ماهر انجام گیرد، نتایج معمولا بسیار رضایت بخش می باشند.
نتیجه:
شایسته است که هر گونه خواب رفتن، احساس گزگز و بیحسی دستها و پاها را جدی بگیریم و به پزشک مراجعه کنیم. در بسیاری از موارد این علائم می توانند ناشی از فشار خفیف دیسک بر نخاع و یا شروع تنگی کانال نخاع باشند.