در اطراف مفصل زانو پرده بافتی محکمی به نام کپسول مفصلی وجود دارد که دورادور آن را گرفته و مانند کیسه ای آن را دربر میگیرد. درون این کیسه یا کپسول، مایع مفصلی وجود دارد. در واقع استخوان های مفصل زانو غرق در این مایع مفصلی است.
البته مقدار این مایع در حالت معمولی کم و در حد چند سانتیمتر مکعب است. این مایع به توسط سلول های خاصی به نام سلول های سینوویال ترشح میشوند. این سلول های سطح داخلی کپسول مفصلی را پوشانده اند.
تورم زانو، در اثر تجمع مایعات اضافی اطراف مفصل زانو اتفاق می‌افتد. پزشکان معمولاً به این عارضه افیوژن مفصل زانو (Knee effusion) میگویند.
در بعضی بیماری ها یا بدنبال بعضی ضربات وارد شده به زانو سلول های سینوویال شروع به ترشح مقادیر فراوانی از مایع مفصلی میکنند. بطور مثال در بیماری روماتیسم مفصلی یا آرتریت روماتویید این مایع به مقدار زیادی ترشح میشود و یا بدنیال کشیده شدن منیسک زانو این سلول ها شروع به ترشح مقدار زیادی مایع میکنند.
با تجمع این مایع در زانو، مفصل متورم شده و ورم آن از روی زانو دیده میشود. کپسول مفصلی زانو به پشت کشکک و به بالاتر از آن گسترش یافته است. وقتی مایع زیادی در مفصل زانو جمع میشود اولین جایی که به راحتی ورم میکند بالای کشکک است.
ترشح زیاد مایع در مفصل موجب تجمع آن میشود و در زبان مردم به این وضعیت آب آوردن زانو میگویند. وقتی زانو آب میاورد معمولا همراه با آن درد زانو هم وجود دارد گرچه این وضعیت میتواند بدون درد هم باشد. وقتی آب زیادی در مفصل جمع میشود ممکن است زانو خوب خم نشود.
پزشک برای تشخیص علت تورم، به انجام نمونه برداری از مایع زانو برای تعیین هر گونه عفونت، بیماری یا آسیب، نیاز داشته باشد. تخلیه‌ی مقداری از این مایع، در کاهش درد و سفتی مربوط به تورم نیز مؤثر خواهد بود. پس از تعیین علت اصلی تورم زانو، درمان آغاز خواهد شد.
دلایل آب آوردن زانو
انواع بسیاری از مشکلات اعم از صدمات ناشی از ضربه، بیماری‌ها و مشکلات دیگر می‌توانند علت تورم زانو باشند.
جراحت
وقتی برای اولین بار ضربه شدیدی به زانو وارد میشود این ضربه میتواند موجب پارگی منیسک یا رباط صلیبی شود. پارگی این بافت ها معمولا همراه با خونریزی است.
این خون درون مفصل زانو جمع شده و در این حال مفصل ورم کرده و بسیار دردناک است. بتدریج و حتی بدون درمان خون جذب شده و درد بیمار بعد از چند هفته تا چند ماه از بین میرود ولی زانو ناپایدار میشود.
وقتی زانو ناپایدار است و به اصطلاح لق است بدنیال یک حرکت نابجا پیچ میخورد. این پیچ خوردن میتواند با درد شدیدی همراه باشد و بعد از چند ساعت تا چند روز زانو ورم میکند و آب میاورد.
این آب آوردن به علت تحریک بافت سینوویال ایجاد شده است. کشیدگی شدید بافت سینوویال در حین پیچ خوردن زانو موجب تحریک آن به ترشح مقادیر زیادی مایع مفصلی میشود. معمولا این آب بعد از چند هفته خودبخود جذب شده و ورم زانو میخوابد.
در ساییدگی و آرتروز زانو ممکن است ورم و آب آوردن زانو دائمی باشد چون بافت سینوویال مکررا تحریک میشود و مایع ترشح میکند. در بیماری های روماتیسمی مانند روماتیسم مفصلی هم در هنگام عود و حمله بیماری، مایع زیادی درون زانو ترشح شده و زانو آب میاورد.
بطور کلی صدماتی که می‌توانند باعث تجمع مایع در داخل و اطراف مفصل زانو شوند، عبارتند از:
-
پارگی رباط صلیبی، بویژه رباط صلیبی قدامی
-
پارگی مینیسک زانو
-
التهاب ناشی از استفاده‌ی بیش از حد
-
شکستگی استخوان
بیماری‌ها
بیماری‌ها و شرایط زمینه‌ای که می‌توانند منجر به تجمع مایع در داخل و اطراف مفصل زانو شوند، عبارتند از:
-
آرتروز زانو
-
روماتیسم مفصلی
-
عفونت
-
نقرس زانو
-
شبه نقرس
-
تورم کیسه‌های مفصلی
-
کیست
-
تومور
عوامل خطرساز
-
سن: احتمال بروز تورم و آب‌آوردگی زانو، با آرتروز در ارتباط است که خطر بروز این مشکل نیز با افزایش سن، افزایش می‌یابد.
-
ورزش: افرادی که در ورزش‌های درگیر با خم و راست کردن زانو مانند بسکتبال، مشارکت دارند، بسیار در معرض ابتلا به انواع مختلف جراحات زانو که می‌توانند به تورم منجر شوند، قرار دارند.
-
چاقی: اضافه وزن، فشار بیشتری را بر مفصل زانو وارد میکند، این بار بیش از حد، بر مفصل و بافت زانو تحمیل شده و باعث فرسایش زانو و تورم آن میشود. چاقی خطر ابتلا به آرتروز را نیز افزایش می‌دهد و همانطور که قبلا نیز به آن اشاره شد، این عارضه یکی از علل رایج تورم زانو است.
علائم آب آوردن زانو
علائم و نشانه‌های عمده‌ی آب‌آوردگی زانو عبارتند از:
-
تورم: نواحی اطراف کاسه‌ی زانوی آسیب‌دیده، بویژه زمانیکه در مقایسه‌ی با زانوی طبیعی قرار بگیرد، به طرز محسوسی متورم دیده میشود.
-
سفتی زانو: تجمع مایعات اضافی در مفصل زانو میتواند از خم و راست کردن کامل پا جلوگیری کند.
-
زانو درد: بسته به علت آب‌آوردگی زانو، ممکن است زانو بسیار دردناک باشد تا حدی که تحمل وزن بروی آن بسیار دشوار و یا حتی غیرممکن میشود.
عوارض آب آوردن زانو
تورم زانو میتواند به ایجاد عوارضی منجر شود، این عوارض عبارتند از:
-
از دست رفتن عضلات: مایع جمع شده در زانو میتواند بر عملکرد عضلات تأثیر گذار باشد و منجر به تضعیف و آتروفی عضلات ران شود.
-
کیسه‌ای پر از مایع (کیست بیکر): تجمع مایع در زانو میتواند به شکل‌گیری یک کیست بیکر در پشت زانو منجر شود. یک کیست بیکر متورم میتواند بسیار دردناک باشد، لیکن معمولاً با یخ‌گذاری و فشرده سازی بهبود می‌یابد. در صورتی که تورم شدید باشد، ممکن است به تخلیه‌ی مایع نیاز شود (آسپیراسیون کیست).
تشخیص آب آوردن زانو
به احتمال زیاد پزشک با بررسی جزئیات سابقه پزشکی بیمار و انجام معاینات فیزیکی، فرایند درمان آب آوردن زانو را آغاز میکند. پس از آن ممکن است به انجام آزمایشاتی برای تشخیص علت زمینه‌ای تورم زانو نیاز باشد.
تصویربرداری پزشکی
تصویربرداری پزشکی با هدف نمایش محل بروز مشکل انجام میشود. روش‌هایی که برای این کار مورد استفاده قرار می‌گیرند عبارتند از:
-
تصویربرداری اشعه‌ی ایکس: اشعه‌ی ایکس برای تصویربرداری از استخوان‌های شکسته یا دررفته مورد و تشخیص ورم مفاصل مورد استفاده قرار میگیرد.
-
سونوگرافی: این آزمایش با هدف بررسی آرتریت یا اختلالات مربوط به تاندون‌ها و رباط‌ها مورد استفاده قرار میگیرد.
-
ام آر آی: این روش تصویربرداری نیز برای تشخیص صدمات وارده به بافت نرم، تاندون‌ها و رباط‌ها، که در تصویربرداری اشعه ایکس قابل مشاهده نیستند، مورد استفاده قرار میگیرد.
آسپیراسیون مفصل (آرتروسنتز)
در این روش پزشک مایع تجمع یافته در زانو را برای بررسی وجود هر کدام از موارد زیر، از آن خارج میکند:
-
خون، که ممکن است به علت آسیب یا اختلالات خونریزی وجود داشته باشد.
-
باکتری‌ها، که می‌توانند منجر به عفونت شوند.
-
کریستال‌هایی که معمولاً در بیماری‌های نقرس یا شبه نقرس مشاهده میشوند.
درمان آب آوردن زانو
روش‌های درمان آب آوردن زانو بسته به علت تورم زانو، شدت آن و سابقه‌ی پزشکی بیمار متفاوت خواهند بود. فرایند درمان اغلب شامل تسکین درد و تخلیه‌ی مایع از مفصل زانو میشود.
داروها
در صورتیکه استفاده از مسکن‌های بدون نسخه کارساز نباشد، ممکن است پزشک داروهایی خوراکی را برای تسکین درد تجویز کند. برای کاهش التهاب، پزشک ممکن است مصرف یک کوتیواستروئید خوراکی مانند پردنیزون را توصیه کند. برخی از انواع دیگر استروئیدها را می‌توان مستقیماً به مفصل زانو تزریق کرد.
روش‌های تزریقی
در مواقعی که تورم بسیار گسترده باشد و یا درد و ناراحتی، طاقت بیمار را تاب کرده باشد، تخلیه‌ی مایع جمع شده در زانو میتواند در تسکین درد و فشار بسیار مؤثر باشد. کاهش درد و تورم در بهبود توان حرکتی مفصل زانو بسیار مؤثر خواهد بود.
-
تخلیه‌ی مایع عفونی: در شرایط بروز عفونت شناخته شده، تخلیه‌ی مایع تجمع یافته‌ی آلوده در تسکین درد، بهبود توان حرکتی مفصل و جلوگیری از آسیب به آن بسیار کارآمد خواهد بود.
-
تزریق دارو به مفصل زانو: تزریق و آسپیراسیون زانو در زمان مناسب، باعث تسکین شرایط مفصل خواهد شد.
-
اوزون تراپی: اوزون تراپی، نوعی تکنیک تزریقی است که از اوزون برای تزریق به مفصل زانو استفاده میشود. استفاده از اوزون برای تزریق، روند بهبودی تورم مفصل زانو را بسیار سریع‌تر از درمان‌های قدیمی به پیش می‌برد. از آنجایی که مولکول اوزون به شدت واکنش‌پذیر است، تزریق آن به کپسول مفصلی باعث تحریک فرایند ترمیم مفصل فیبروبلاستی خواهد شد.
جراحی و سایر شیوه‌های درمانی
ممکن است انجام جراحی‌هایی از قبیل آرتروسنتز (کشیدن مایع از زانو)، آرتروسکوپی (وارد کردن یک لوله‌ی سبک به مفصل زانو) و یا تعویض مفصل زانو، برای درمان علت زمینه‌ای تورم زانو نیاز باشد.
برای درمان ورم و آب آوردن زانو روش های دیگری ازجمله لیزر درمانی و تحریک الکتریکی جلدی (تی ان اس) نیز وجود دارد.
درمان‌های خانگی و تغییرات در سبک زندگی
اقدامات مراقبتی ممکن برای درمان و کنترل تورم زانو عبارتند از:
-
استراحت: از انجام فعالیت‌هایی که نیاز به تحمل وزن دارند، تا حد امکان پرهیز کنید.
-
یخ درمانی و بالا قرار دادن زانو: برای کنترل درد و تورم، هر ۲ تا ۴ ساعت، مقداری یخ را برای ۱۵ الی ۲۰ دقیقه بر روی زانوی خود قرار دهید. در موقع انجام این کار، زانوهای خود را بالاتر از قلب خود قرار دهید. برای راحتی از چند بالش استفاده کنید.
-
استفاده از مسکن: مصرف مسکن‌های بدون نسخه‌ای چون استامینوفن (تیلنول، غیره) و یا ایبوپروفن (ادویل، موترین IB و غیره)، در کاهش درد زانو، بسیار مؤثر خواهد بود.
پیشگیری از آب آوردن زانو
تورم زانو میتواند در نتیجه‌ی وارد آمدن یک آسیب یا یک بیماری مزمن ایجاد شود. برای مدیریت سلامت کلی خود و جلوگیری از بروز آسیب عمل به توصیه‌های زیر بسیار مؤثر خواهد بود:
-
تقویت عضلات اطراف زانو: عضلات قوی اطراف زانو می‌توانند فشار وارد بر این مفصل را تقلیل دهند.
-
انتخاب ورزشی کم آسیب: فعالیت‌های ورزشی خاص مانند ایروبیک در آب و شنا، فشار تحمل وزن دائمی را برروی مفصل زانو وارد نمی‌آورند.
-
حفظ وزن سالم: اضافه وزن منجر به بروز آسیب‌های فرسایشی و در نهایت تورم زانو خواهد شد.