اعصاب اکسیپیتال (پس سری) مسئول عصب دهی به قسمتی پشتی سر هستند. اعصاب اکسیپیتال، در هر طرف، سه عصب به نام های عصب اکسیپیتال بزرگ (Greater)، عصب اکسیپیتال کوچک (lesser) و عصب اکسیپیتال سوم (Third) هستند. این سه عصب از اعصاب نخاعی گردنی (اعصابی که مستقیما از نخاع گردنی منشا می گیرند) منشا می گیرند، در پشت گردن به سمت بالا حرکت می کنند، از باقت نرم به سمت زیر پوست حرکت می کنند و به پشت سر عصب دهی می کنند.
عصب اکسیپیتال بزرگ بیشتر به ناحیه میانی پشت سر و عصب اکسیپیتال سوم بیشتر به ناحیه گیجگاهی عصب دهی می کند. عصب اکسیپیتال کوچکتر به ناحیه بین این دو عصب عصب دهی می کند.
در سمت خارجی عصب اکسیپیتال بزرگ، درست در محل خروج آن از بافت نرم پوشاننده جمجمه شریان اکسیپتال قرار دارد.
این اعصاب به دلیل موقعیت خود نسبت به ضربه به پشت سر و حرکات شدید گردن (مثلا) حین تصادفات حساس هستند.
کاربرد ها:
بلاک این اعصاب برای درمان نورالژی (بیماری ای که در آن به دلیل التهاب عصب بیمار در محل عصب احساس درد و سوزش ناگهانی می کند) های اعصاب اکسیپتال استفاده می شود. درد نورالژی اعصاب اکسیپیتال در به صورت دردی مبهم در عمق پشت سر و گردن و گاهی با انتشار به ناحیه گیجگاهی احساس می شود. همچینین علاوه بر درد مبهم بیمار دچار حملات درد خنجری در پشت سر می شود. در بسیاری از موارد در هنگام شروع درد اشک ریزش یک طرفه چشم هم وجود دارد.
دیگر کاربرد های این بلاک عبارت اند از:
درمان درد های پشت گردن که به پشت سر و بقیه نواحی سر منتشر می شوند.
درمان درد های ناحیه پس سری که بعد از تروما (آسیب فیزیکی) به پشت گردن یا بعد از آسیب گردن به دلیل حرکت شلاقی (مثلا در تصادفات) ایجاد شده اند.
سندروم سردرد میگرنی به دلیل تحت فشار قرار گرفتن اعصاب اکسیپیتال در عمق گردن که به درمان های دارویی پاسخ نداده است. هرچند در گذشته تحت فشار قرار گرفتن اعصاب اکسیپیتال با سردرد های تنشی مرتب شناخته می شد، در سال های اخیر ارتباط تخت فشار قرار گرفتن این اعصاب با سردرد های یک طرفه ظربان دار همراه با علائمی همچون ترس از نور و صدا و حالت تهوع نشان داده شده است. این علائم نشانه سردرد میگرنی هستند، در نتیجه از بلاک اعصاب اکسیپیتال برای سردرد های میگرنی هم استفاده می شود.
ممنوعیت ها:
عفونت پوست سر.
اختلال انعقادی چه به دلیل مصرف دارو و چه دلیل بیماری.
ناپایداری گردن یا شکستگی مهره های گردنی.
سندروم آرنولد-چیاری (Arnold-Chiari).
ناتوانی بیمار برای نشستن یا خوابیدن به شکم.
نحوه انجام بلاک:
بسته به محل انجام بلاک نحوه قرارگیری بیمار متفاوت است. اگر نیاز به انجام بلاک در ناحیه پشت سر باشد بیمار به حالت نشسته قرار می گیرد و سرش را روی سطحی نرم قرار می دهد تا گردن به سمت جلو خم شود. در این روش نیاز به انجام تصویری برداری همزمان نیست چون اعصاب در این ناحیه سطحی تر هستند. ابتدا پزشک با لمس پشت گردن محل شریان اکسیپیتال و اعصاب اکسیپیتال را مشخص می کند و سپس تزریق انجام می شود.
انجام تزریق:
اگر نیاز به انجام بلاک در محل خروج اعصاب از گردن باشد (معمولا در سردرد های ناشی از حرکت شلاقی گردن) از تصویربرداری همزمان فلوروسکوپی و در مواردی سونوگرافی برای هدایت سوزن به عصب استفاده می شود. همچنین در این روش بیمار به حالت خوابیده به شکم قرار می گیرد. در این روش بعد از استریل کردن پوست و تزریق بی حسی موضعی در محل ورود سوزن، سوزن اصلی که حاوی مواد بی حس کننده است وارد گردن می شود و تزریق انجام می شود. برای انجام بلاک دائمی با رادیوفرکونسی (امواج رادیویی) از این روش استفاده می شود.
بلاک دائمی به وسیله تخریب عصب با امواج رادیویی برای افرادی استفاده می شود که به بلاک موقت پاسخ داده اند اما به دلیل موقتی بودن آن دردشان بعد از مدتی عود کرده است.
عوارض جانبی احتمالی:
بعد از تزریق از بیمار خواسته می شود تا ده دقیقه تحت نظر قرار بگیرد تا عوارض جانبی احتمالی بررسی شوند. به دلیل پر عروق بودن پوست جمجمه و نزدیک بودن محل تزریق به شریان پس سری احتمال تشکیل هماتوم (تجمع خون در بافت) وجود دارد که می توان با وارد کردن فشار روی محل تزریق یا استفاده از پک های سرد روی محل تزریق به راحتی جلوی آن را گرفت. پک های سرمازا درد بعد زا تزریق را هم کاهش می دهند.
همچنین احتمال تزریق داخل نخاع وجود دارد که به دلیل استفاده از دستگاه فلوروسکوپ و دیده شدن محل دقیق سوزن به راحتی جلوی این اتفاق گرفته می شود.
بسیاری از بیماران بعد از تزریق در پشت گردن خود احساس بی حسی یا سرما می کنند که این عارضه به سرعت بر طرف می شود. همچنین به دلیل ضعف موقتی گردن بسیاری از بیماران دچار احساس عدم تعادل و ناپایداری خفیف می شود. این احساس وقتی بیمار به پایین نگاه می کند بدتر می شود. احساس عدم تعادل هم مانند احساس بی حسی موقتی است و به سرعت برطرف می شود.
ایجاد عفونت بعد از تزریق نادر است و با استفاده از وسایل استریل می تواند به راحتی جلوی آن را گرفت. در صورتی که تزریق کورتیکواستروئید انجام شود خطر ریزش موی خفیف و تحلیل رفتن اندک پوست در محل ورد سورن وجود دارد، هرچند که این عارضه به ندرت اتفاق می افتد.
نکات کلینیکی:
نورالژی های اعصاب اکسیپیتال و سردرد های ناشی از اختلال این اعصاب که با درمان های دارویی کنترل نمی شوند ممکن است برای درمان کامل نیاز به چند بلاک موقتی داشته باشند. یک روش جایگزین انجام چند بلاک موقتی، انجام بلاک دائمی این اعصاب با روش رایوفرکونسی یا با تزریق مواد کشنده عصب مانند بوتولونیوم برای بیمارانی است که به بلاک موقتی پاسخ داده اند اما دردشان بعد از مدتی عود کرده است.