بلاک به معنی قطع پیام رسانی اعصاب است و معمولا برای جلوگیری از درد و درمان سندروم های درد مختلف با استفاده از تزریق مواد بی حسی و در مواردی کورتیکواستروئید ها (دسته ای از دارو های ضد التهابی) انجام می شود.
آناتومی عصب سافنوس
عصب سافنوس بزرگترین شاخه حسی عصب فمورال است. عصب فمورال (Femoral، به معنی رانی) از شبکه عصبی کمری منشا می گیرد، به سمت کشاله ران می آید و بعد از عبور از کشاله ران به سمت جلوی ران حرکت می کند. در بالای برجستگی زانو عصب فمورال تبدیل به عصب سافنوس می شود. عصب سافنوس در سمت داخلی ران پایین می آید، از روی برجستگی داخلی زانو عبور می کند و وارد ساق پای می شود. این عصب از قسمت داخلی ساق پا پایین می آِید، از بالای قوزک داخلی مچ پا عبور می کند و در نهایت به لبه داخلی کف پا می رسد.
در تصویر زیر عصب فمورال و عصب سافنوس (که ادامه عصب فمورال است) با رنگ سبز نشان داده شده است:
در تصویر زیر عصب سافنوس در پا نشان داده شده است (سمت راست تصویر):
عصب سافنوس مسئول عصب دهی به قسمت داخلی جلوی ساق پا، قسمت زیر استخوان کشکک، قسمت داخلی پشت ساق پا و لبه داخلی کف پا است. در دو تصویر زیر ناحیه عصب دهی شده پا توسط عصب سافنوس با رنگ بنفش نشان داده شده است:
عصب سافنوس در هر قسمتی از مسیر خود می تواند تحت فشار قرار بگیرد و آسیب ببیند ولی در محل عبورش از روی برجستگی داخلی زانو و در جلوی قوزک داخلی پا بیشتر از بقیه نواحی آسیب پذیر است. التهاب عصب سافنوس باعث درد یا احساس بی حسی و گزگز در ناحیه عصب دهی شده توسط آن می شود.
درد در نواحی عصب دهی شده توسط عصب سافنوس اکثرا به دلیل رادیکولوپاتی کمری ایجاد می شود و نه اختلال خود عصب سافنوس. در رادیکولوپاتی کمری بیماری هایی مانند آرتریت ستون فقرات یا بیرون زدگی دیسک بین مهره ای ممکن است اعصاب کمری تحت فشار قرار دهند که باعث درد منتشر شونده به پا ها می شود.
همچنین تهاجم تومور به ریشه های اعصاب شبکه عصبی کمری یا به خود عصب سافنوس یا به عصب فمورال در نواحی بالاتر می تواند باعث دردی مشابه درد التهاب عصب سافنوس شود. برای افتراق این بیماری ها از التهاب عصب سافنوس از نوار عصب-عضله، تصویربرداری MRI، و شرح حال و معاینه فیزیکی استفاده می شود.
التهاب و آسیب عصب سافنوس اکثرا بعد از وارد شدن تروما (آسیب فیزیکی) به ران و یا جراحی های قلبی-عروقی که نیاز به برداشتن ورید (سیاهرگ) از ساق پا دارند اتفاق می افتد.
کاربرد ها
از این بلاک برای کنترل و تشخیص منشا سندروم های درد در کف پا استفاده می شود. با توجه به پاسخ دادن یا عدم پاسخ بیمار به بلاک می توان منشا درد را مشخص کرد به این صورت که درصورت کنترل شدن درد، پیام های درد از عصب سافنوس ای که بلاک شده است منتقل می شدند.
یکی از کاربرد های این بلاک ایجاد بی حسی موضعی برای اعمال جراحی، مانند برداشتن بافت مرده اندام است. اگر هدف ایجاد بی حسی موضعی باشد معمولا این بلاک همراه با بلاک اعصاب پرونئال مشترک و یا شبکه عصبی کمری انجام می شود. این بلاک به خصوص برای ایجاد بی حسی موضعی در افرادی که توان تحمل عوارض بلاک اپی دورال کمری را ندارند استفاده می شود. دیگر کاربرد این بلاک کنترل درد های حاد و اورژانسی مانند درد های بعد از جراحی و درد های شکستگی مچ پا است.
بلاک دائمی عصب سافنوس برای کنترل درد های دائمی ناشی از التهاب یا تحت فشار قرار گرفتن عصب و درد های ناشی از تهاجم تومور به مچ پا انجام می شود. نحوه انجام این بلاک مشابه بلاک موقتی است ولی به جای مواد بی حسی از مواد کشنده عصب، یا از سوزنی که با امواج رادیویی عصب را تخریب می کند، استفاده می شود. اگر بیمار نیاز به بلاک دائمی برای کنترل درد داشته باشد، می توان با انجام بلاک موقت تاثیر بلاک دائمی را پیشبینی کرد.
ممنوعیت ها
در افرادی که به دلیل بیماری ای دیگر (مانند بیماری قلبی) دارو های ضد انعقاد مصرف می کنند باید تحت نظر پزشک مدتی دارو قطع شود تا خطر خونریزی بعد از تزریق کاهش یابد. در افرادی که به دلیل جراحی یا مادرزادی آناتومی ناحیه بهم ریخته است این بلاک باید با دقت بیشتری انجام شود. تزریق در محلی که عفونت پوستی فعال وجود دارد باید تا بعد از درمان عفونت عقب انداخته شود. این تزریق نباید برای افرادی که به دارو های لازم برای تزریق حساسیت دارند یا در مسیر عبور سوزن تومور دارند، انجام شود.
نحوه انجام بلاک
بیمار به پشت می خوابد و پزشک با لمس مچ و روی پا محل تزریق (چند سانتی متر بالاتر از قوزک داخلی پا) را مشخص می کند. بعد از مشخص کردن محل ورود سوزن، پوست بیمار با بتادین استریل می شود و سوزن وارد بافت می شود. بعد از اطمینان پزشک از درست بودن محل نوک سوزن تزریق انجام می شود.
نحوه انجام بلاک:
بررسی های بعد از تزریق
تمام بیماران بعد از انجام تزریق از جهت بررسی اثربخشی بلاک و بروز عوارض جانبی احتمالی تزریق تحت نظر قرار می گیرند. به بیماران توصیه می شود تا در صورت افزایش درد و یا تب که می تواند نشانه عفونت باشد یا کاهش قدرت عضلات پا به پزشک مراجعه کنند.
ممکن است بعضی از بیمارن افزایش درد موقتی بعد از انجام بلاک را تجربه می کند که به دلیل ورود سوزن به بافت است و همراه با درد اصلی بیماری بعد از مدت کوتاهی از بین می رود.
عوارض جانبی احتمالی:
به دلیل نزدیک بودن عصب سافنوس به عصب پرئنئال سطحی (Superficial peroneal) در مچ پا، یکی از عوارض احتمال بلاک شدن همزمان عصب پرونئال سطحی با این عصب است. این عارضه به همراه دیگر عوارض ناشی از درست نبودن محل سوزن، از جمله آسیب به اعصاب و شریان (سرخرگ) ها و ورید (سیاهرگ) های ناحیه، تزریق داخل شریانی یا وریدی، و یا آسیب دیدن عصب توسط نوک سوزن، با دقت در درست بودن مسیر سوزن به ندرت اتفاق می افتند.
احتمال ایجاد کبودی یا هماتوم (تجمع خون در بافت) در بعضی بیماران وجود دارد که این عارضه به دلیل پرخون بودن بافت اتفاق می افتد. اما می توان با وارد کردن فشار بعد از انجام بلاک روی محل تزریق جلوی این عوارض را گرفت. استفاده از سوزن های نازک هم باعث کاهش احتمال تشکیل هماتوم می شود. همچنین می توان از پک های سرمازا استفاده کرد. این پک ها درد بعد از تزریق را هم کاهش می دهند. ایجاد عفونت بعد از تزریق نادر است (و در افراد با نقص ایمنی مانند افراد مبتلا به ایدز یا سرطان یا دیابت که قند خونشان تحت کنترل نیست بیشتر اتفاق می افتد) و می توان با استفاده از وسایل استریل و شستن محل تزریق با بتادین قبل از ورود سوزن به راحتی جلوی آن را گرفت.