مفصل آتلاتنواکسیپیتال مفصل استخوان پس سری (اوکسیپوت) و بالاترین مهره ستون فقرات گردنی (Atlas، اطلس) است.
در تصویر زیر این مفصل (AO joint) نشان داده شده است:
این مفصل به سر اجازه می‌دهد تا سمت جلو یا عقب خم شود. محل این مفصل نسبت به انتهای فوقانی ستون فقرات در سمت جلو و بالا است و لمس کردن مستقیم آن به دلیل عمقی بودن مفصل مشکل است . از بالای مهره اطلس عصب نخاعی گردنی اول و از پایین آن عصب نخاعی گردنی دوم خارج می‌شوند. این اعصاب عموما حسی هستند و پس از خروج از ستون فقرات از داخل بافت نرم و عضلات عبور می‌کنند. مفصل آتلانتواکسیپتال می‌تواند به دلیل آرتریت یا تروما (ضربه و نیروی فیزیکی) به دلیل حوادثی که در آن‌ها سرعت حرکت سر به صورت ناگهانی کم و زیاد می‌شود (مانند تصادف رانندگی) آسیب ببیند. درد بعد از این آسیب‌ها به دلیل التهاب غشا داخلی مفصل اتفاق می‌افتد و در طرفین پشت سر و گردن و معمولا به صورت یک طرفه احساس می‌شود. از اطراف این مفصل شریان مهره‌ای (Vertebral) عبور می‌کند که اهمیت این حالت آناتومیک برای پزشک دقت برای تزریق نکردن داخل این شریان‌ها است.
در تصویر زیر این شریان نشان داده شده است:
در بیماران با اختلال مفصل آتلانتو-اکسیپیتال دامنه حرکت مفصل کاهش پیدا کرده است. دامنه حرکت نرمال این مفصل 10 درجه خم شدن به عقب و جلو و طرفین و 10 درجه چرخیدن است. ممکن است در این بیماران حالت خش خش کردن مفصل توسط پزشک احساس شود و یا سر در موقعیت نرمال قرار نداشته باشد. زمانی که درد در حین خم کردن سر به طرفین وجود دارد به احتمال بالا منشا درد از این مفصل است. اگر از بیمار خواسته شود تا سر خود به یک سمت بچرخاند و سپس سر خود را بالا و پایین ببرد و درد بیمار افزایش پیدا کند و یا بیمار نتواند به طور کامل سر خود را حرکت دهد (کاهش دامنه حرکت) احتمالا مفصل آتلانتو-اکسیپیتال دچار بیماری شده است. متاسفانه تشخیص بیماری‌های این مفصل با روش‌های رادیولوژیک مشکل است و اکثرا در تصاویر رادیولوژی اختلالی دیده نمی‌شود. همچین افتراق درد این مفصل با درد مفصل آتلانتو آگزیال (مفصل بین مهره اول گردن و مهره دوم) و درد ناشی از اختلال اعصاب اکسیپیتال (Occipital، پس سری) کوچگ (Lesser) و بزرگ (Greater) و درد مفصل فست بین مهره دوم و سوم گردنی (بین مهره‌های C2 و C3) کمی مشکل است.
تصویربرداری در تزریقات مدیریت درد
به طور کلی موفقیت بلاک‌هایی که برای کنترل و درمان سندورم‌های درد انجام می‌شوند به دقت تزریق بستگی دارد. دو نوع کلی انجام تزریقات استفاده از آناتومی سطحی برای مشخص کردن محل تزریق (روش بلایند) و استفاده از تصویربرداری همزمان هستند. در روش بلایند به دلیل آن که ساختارهای داخلی در هنگام تزریق دیده نمی‌شوند امکان اشتباه قرار گرفتن محل سوزن بیشتر است. این روش‌ها به عنوان روش‌های کلاسیک انجام تزریق شناخته می‌شوند و به مرور زمان به دلیل افزایش دقت تصویربرداری‌های مختلف امروزه کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرند.
استفاده از تصویربرداری همزمان به پزشک اجاره می‌دهد تا آناتومی ناحیه تزریق را قبل از ورود سوزن بررسی کند و تزریق دقیق‌تری انجام دهد که باعث کمتر اذیت شدن بیمار حین انجام تزریق، بلاک با کیفیت‌تر و طولانی‌تر، کاهش مقدار داروی مورد نیاز برای تزریق و کاهش عوارض جانبی می‌شود. از تصویربرداری‌هایی که به صورت گسترده برای انجام بلاک‌های مختلف از آن‌ها کمک گرفته می‌شود می‌توان به سونوگرافی، فلوروسکوپی و CT Scan اشاره کرد.
برتری‌های تصویربرداری سونوگرافی
از بین تصویربرداری‌هایی که برای انجام بلاک استفاده می‌شوند، تصویربرداری سونوگرافی از همه در دسترس تر است و به دلیل نبودن پرتوهای یونیزان در این تصویربرداری و عدم نیاز به تزریق ماده حاجب ریسک کمتر نسبت به بقیه دارد. تصویربردای سونوگرافی توانایی نشان دادن عروق محل تزریق را دارد و می‌توان از آن برای جلوگیری از تزریق داخل عروقی استفاده کرد.
علاوه بر توانایی نشان دادن عروق، دستگاه سونوگرافی با نشان دادن اعصاب و دیگر ساختارهای بافت نرم ناحیه حین انجام تزریق امکان تزریق دقیق‌تر و موثرتر با عوارض جانبی کمتر را فراهم می‌کند. یک برتری دیگر تصویربرداری سونوگرافی به تصویربردای فلوروسکوپی نبود پرتوهای یونیزان است و امکان استفاده از این تصویربرداری برای خانم‌های حامله نیازمند تزریق وجود دارد. لازم به ذکر است که در افرادی که علت جراحی یا به صورت مادرزادی آناتومی به هم ریخته و غیرطبیعی دارند یا اضافه وزن شدید دارند (به دلیل عدم عبور مناسب امواج فراصوت از بافت چربی) ممکن است بسته به نظر پزشک نوع تصویربرداری برحسب بیمار متفاوت باشد.
کاربرد ها
از این تزریق برای تشخیص و درمان سردردهای پشت سر استفاده می‌شود. کاربرد تشخیصی به این صورت است که اگر بعد از تزریق درد بیمار کاهش یافت یعنی علت درد بیمار التهاب مفصل آتلانتواکسیپیتال بوده است و نیازی به ادامه فرآیندهای تشخیصی و بررسی دیگر ساختارهای گردن و بررسی کردن دیگر بیمارهایی که می‌توانند سردرد پشت سر بدهند نیست. این تزریق برای درمان بیماری‌های زیر کاربرد دارد:
سردردهای ناشی از اختلال مفصل‌ای که باعث کاهش کیفیت زندگی بیمار شده‌اند، مثلا با برهم زدن مکرر خواب بیمار، دردهای بالای گردنی که برای کنترل نیاز به استفاده از دارو های مخدر داشته‌اند و به مرور نیاز به افزایش دوز مخدرها بوده است و
نورالژی (اختلال عصب که باعث درد می‌شود) پس سری که به بلاک عصب اکسیپیتال (عصب اصلی مسئول تامین حس پشت سر) پاسخ نداده‌اند.
ممنوعیت‌ها
در افرادی که به دلیل بیماری‌ای دیگر (مانند بیماری قلبی) داروهای ضد انعقاد مصرف می‌کنند باید تحت نظر پزشک مدتی دارو قطع شود تا خطر خونریزی بعد از تزریق کاهش یابد. در صورت اختلال انعقادی به دلیل بیماری بسته به نظر پزشک و پس از انجام آزمایشات لازم می‌توان در صورت صلاحدید پزشک این تزریق را انجام داد. تزریق در محلی که عفونت پوستی فعال وجود دارد یا در صورت عفونت سیستمیک بدن باید تا بعد از درمان عفونت عقب انداخته شود.
این تزریق نباید برای افرادی که در مسیر عبور سوزن تومور دارند انجام شود. در افرادی که به دلیل جراحی یا مادرزادی آناتومی ناحیه بهم ریخته است این تزریق باید با دقت بیشتری انجام شود. این تزریق نباید در افرادی ستون فقرات گردنیشان ناپایداری انجام شود.
نحوه انجام تزریق
برای داروهای تزریق معمولا از داروهای بی‌حسی یا کورتیکواستروئیدها (دارو های ضد التهابی) برای کاهش درد و التهاب استفاده می‌شود. در این روش سوزن از سمت خارج و پشت سر به سمت مفصل آتلانتواکسیپیتال هدایت می‌شود. بیمار به شکم روی تخت می‌خوابد، سپس پزشک با لمس استخوان‌های پشت سر و تصویربرداری سونوگرافی محل تزریق را مشخص می‌کنند. بعد از مشخص کردن محل ورود سوزن، پوست بیمار با بتادین استریل می شود. سپس سوزن وارد بافت می‌شود و بعد از تنظیم کردن محل نوک سوزن داخل بافت تحت تصویربرداری همزمان سونوگرافی تزریق انجام می‌شود.
محل قرارگیری پروب سونوگرافی:
تصویر سونوگرافی نشان دهنده شریان مهره‌ای (VA):
بررسی‌های بعد از تزریق
تمام بیماران بعد از انجام تزریق از جهت بررسی اثربخشی بلاک و بروز عوارض جانبی احتمالی تزریق تحت نظر قرار می‌گیرند. احساس سرگیجه و احساس ضعف بعد از تزریق در تعدادی از بیماران اتفاق می افتد. این عوارض موقت هستند و به سرعت برطرف می‌شوند. در بعضی از افراد فضای این مفصل با فضای لایه‌های پوشاننده نخاع مرتبط است و خطر بی‌حسی نخاعی بعد از تزریق وجود دارد و باید بیمار بعد از انجام تزریق تا مدتی تحت نظر باشد.
با اینکه اکثر بیماران بعد از انجام بلاک بی دردی پیدا می کنند، بعضی از بیماران افزایش درد موقتی بعد از انجام تزریق را تجربه می‌کنند که به دلیل ورود سوزن به بافت است و همراه با درد اصلی بیماری بعد از مدت کوتاهی از بین می‌رود. به بیماران توصیه می‌شود تا در صورت افزایش درد و یا تب که می‌تواند نشانه عفونت باشد به پزشک مراجعه کنند.
عوارض جانبی احتمالی
احتمال درست نبودن محل سوزن و عوارض ناشی از آن مانند آسیب دیدن عروق، تزریق داخل عروقی و یا آسیب دیدن اعصاب ناحیه و آسیب دیدن نخاع توسط نوک سوزن به دلیل استفاده از تصویربرداری همزمان سونوگرافی و مشاهده این ساختارها در تمام طول تزریق، به ندرت اتفاق می‌افتند.
دیگر عارضه این بلاک می‌تواند ایجاد کبودی یا هماتوم (تجمع خون در بافت) باشد که به دلیل پرخون بودن بافت محل تزریق اتفاق می‌افتد. اما می‌توان با وارد کردن فشار بعد از انجام بلاک روی محل تزریق جلوی این عوارض را گرفت. استفاده از سوزن‌های نازک هم باعث کاهش احتمال تشکیل هماتوم می‌شود. همچنین می‌توان از پک‌های سرمازا استفاده کرد. این پک‌ها درد بعد از تزریق را هم کاهش می‌دهند. ایجاد عفونت بعد از تزریق نادر است (و در افراد با نقص ایمنی مانند افراد مبتلا به ایدز یا سرطان یا دیابت که قند خونشان تحت کنترل نیست بیشتر اتفاق می‌افتد) و می‌توان با استفاده از وسایل استریل و شستن محل تزریق با بتادین قبل از ورود سوزن به راحتی جلوی آن را گرفت.