تاریخ پزشکی درد در ایران و جهان از باستان (دوران اساطیری) تا امروز
درمتون کهن آمده است:
جمشید( چهارمین پادشاه پیشدادی) نخستین کسی بود که استحمام آب گرم و سرد را
مرسوم کرد. در دوره پادشاهی او هفتصد سال نه گیاهی خشکید و نه جانداری
بیمار شد.
در اوستا از قهرمانی به نام «ثرتیه» نام برده شده است که «نخستین پزشک»
قلمداد شده است. در «ثرتیه» از اهورامزدا تقاضا میکند که علاجی علیه همه
زهرها و یک کارد فلزی برای عملیات پزشکی به او بدهد. اهورامزدا پاسخ می دهد
که هزاران و میلیون ها گیاه درمان بخش آفریده ام که از آن میان، «گوکرن»
منبع همه داروهاست. گوکرن، نام درخت مقدس افسانه ای است که در دریای
فراخکرد جای دارد. هوم سفید، گاو شاخ، و کوکنار، معادل های دیگری هستند که
برای این درخت افسانه ای، تصور شدهاست و جملگی جنبه درمانی داشته اند.
پزشکی و بهداشت در ایرن باستان
پس از ویونگهان پدر جمشید پیشدادی و خود جمشید که یکی دیگر از پزشکان
آریایی می باشد به ترتیب در بندهای پسین همچنان پرسش خود را ادامه می دهد و
هوم در پاسخ به او (زرتشت) تا چهار پزشک را نام می برد که به ترتیب پس از
ویونگهان ، دومین بار آبتین(پدر فریدون پیشدادی) ، سومین بار اترت پدر
اورواخشه و گرشاسب و چهارمین بار پورشسپ پدر پیامبر ایرانی اشو زرتشت می
باشد. در اوستا از پزشکان دیگری نام برده شده که میتوان از آنها جاماسپ
وسئنا که بعدها سیمرغ نام گرفت نام برد. نزدیک به چند صد سال پیش از ظهور
زرتشت بر اساس داستان های شاهنامه هنگام زایش رستم پزشکان زمانه که بر
بالین رودابه مادر رستم حاضر بودند به دلیل بزرگی نوزاد با استفاده از
داروهای گیاهی خواب آور مادر رستم را بیدرد نموده و اقدام به زایش رستم می
نمایند. و این داستان شاید نزدیک به پانزده قرن پیش از تولد ژولیوس
سزار قیصر روم است که عمل سزارین به وی منصوب است.
تاریخ پزشکی در ایران باستان (دوران تاریخی)
آغاز تاریخچه پزشکی در ایران به زمانی برمی گردد که (پاتهاها) در زادگاه
نخستین خود در نزدیکی خوارزم زندگی می کردند. نخستین پزشک آریایی «تریتا»
نام دارد که می توان آن را همانند «اسکلپیوس» برای یونانیان و «اسکولاپیوس»
برای رومیان دانست. بر اساس نوشته های زمان پهلوی «تریتا» به جز مهارت در
جراحی با استفاده از عصاره گیاهان دارویی نیز به درمان بیماران می پرداخته
است. نام وی علاوه بر نوشته های باستانی ایران نامی ارجمند در کتب باستانی
هندوان نیز می باشد و این مربوط به زمانی است که هنوز قوم هند و ایرانی از
هم جدا نبودند. پس از تریتا دومین پزشک نام آور ایرانی «یما» در منطقه ای
به نام «آریاویژ» علاوه بر درمان بیماران پوستی به درمان دردهای استخوانی
می پرداخته است. نام این دو پزشک آریایی در کتاب «هنود» آمده است. در کتاب
تاریخ طب در ایران نوشته استاد ارجمند جناب دکتر نجم آبادی اشاره شده است
که مکتب پزشکی زرتشت بسیار قدیمی تر از مکاتب طبی یونان بوده است. اما
بهرحال در میان مورخین در مورد پیدایش درمان درد بر اساس مزاج انسان ها
(اخلاط چهارگانه) اتفاق نظر وجود ندارد. چنانکه بر پایه نظر بسیاری از
نویسندگان درمان درد به مردم ساکن در چین باستان برمی گردد و به آن زمانی
اشاره می کند که آنان با استفاده از سنگ های تراشیده شده نوک تیز، کاری را
مشابه طب سوزنی کنونی برا ی کاهش درد انجام می دادند. همچنین بر اساس برخی
از منابع نیز پزشکان هندوستان همانند «سوشروته» که در قرن پنجم پیش از
میلاد میزیست کتابی را به زبان سانسکریت درباره ساختار تشخیص و درمان
بیماری ها به رشته تحریر درآورد که در آن نه تنها مطالب جراحی، مامائی،
تغذیه، دارو، درمان درد و … بحث شده بود بلکه آموزش پزشکی و اصول سوگند یاد
کردن نیز ذکر شده بود. بر اساس کتاب تاریخ پزشکی ایران نوشته «سیریل آل
گود» با وجود پیشرفت قابل توجه طب در قوم آشور وضعیت طب در ایران قدیم،
پیشرفته تر از آن بوده است و بر اساس نظر ایشان فرضیه طبایع چهارگانه که
یونانیان آن را پایه پزشکی خود قرار داده بودند از ایرانیان الهام گرفته
شده بود و در واقع آن را ایرانی می دانستند. بقراط بر اساس منابع غربی
احتمالاً اولین کسی بود که پزشکی را به صورت منظم و مدون ارائه کرد
(۴۶۰-۳۵۵ پیش از میلاد مسیح) و پس از وی جالینوس (۱۲۹-۱۹۹ میلادی)، ایشان
برجسته ترین پزشکانی هستند که در غرب آثارشان برای مدت بیش از هزار سال
منبع نه تنها درمان، بلکه عقاید طبیعی دانان نیز قرار می گرفت.
مکتب پزشکی دیگری که در دوران باستان به جز مکتب زرتشت در ایران بکار
گرفته میشد، مکتب اکباتان بود. این مکتب نزدیک به صد سال پس از زرتشت توسط
یکی از شاگردانش به نام “Ahumustate sacna paure” پایه گذاری شد.
در این مکتب آموزش پزشکی و همچنین داروسازی به صورت رابطه مرید و مراد و
یا استاد و شاگردی بوده است و شاگردان سالها نزد استادان کار می کردند تا
به مهارت کافی دست یابند.
بر اساس اوستا پزشکان در دوران باستان ایران به پنج تخصص تقسیم می شدند:
اشوپزشک (متخصص بهداشت و درمان درد)، دادپزشک (پزشک قانونی)، کاردپزشک
(جراح)، اوروپزشک (گیاه پزشک) و مانتره پزشک (روان پزشک). از میان این پنج
گروه گیاه پزشکان با استفاده از خواص گیاهان داروئی به درمان بیماران می
پرداختند
پزشک ایرانی بر بالین بیمار
که حتی نمونه های آن برای درمان سردرد در کتاب اوستا (در وندیداد فرگرد
بیست بند شش) آمده است. با توجه به اینکه مادها در قدیم همسایه شرقی
اروپائی ها بودند، نخستین گیاهان داروئی از سرزمین ماد به غرب رفت و کلمه
ماد (مدیا) بعدها ریشه واژه Medicine در زبانهای لاتین گشت. تخصص بیهوشی
جهت بیدرد سازی بیماران برای اعمال جراحی ریشهای بسیار قدیمی در تخصص های
فرعی پزشکی در دوارن باستان دارد بطوریکه این تخصص با همین نام در شاهنامه و
کتب باستان آمده است.
برزویه پزشک
برزویه پزشک نامدار و پیشوای پزشکان ایرانی در زمان خسرو انوشیروان ساسانی
بود که شاید بیشترین زمینه شناخت ما از وی کتاب کلیله و دمنه باشد که از
زبان سانسکریت به زبان پهلوی برگردانده شد. در برخی از نوشته ها برزویه را
همتای بزرگمهر وزیر دربار ساسانی در زمان انوشیروان می دانند که شاید به
دلیل همزمانی این دو بوده است. بر اساس نوشته دکتر «سیریل آل گود» در زمان
این پزشک نامدار کتاب های مهم یونانی و هندی به فارسی برگردانده شد. برزویه
پزشک که اطلاعات کاملی درباره زندگینامه وی وجود دارد در نوشته های پزشکی
خود به درمان درد توجه ویژه ای کرده است. و به برگرداندن کتاب های بزرگی از
ملل شرق و غرب همت گماشت که از آن جمله می توان به افسانه های بیدپای هندی
و همچنین آثار افلاطون و ارسطو اشاره کرد.
از ویژگی های شخصیتی این پزشک نامدار می توان به بیان ابن مقفع و همچنین
نصر اله منشی اشاره کرد که در کتاب کلیله و دمنه از زبان برزویه چنین بیان
نموده است. «هر آنکس که در جهت برطرف ساختن رنج دیگران کوشش بجای آورد از
ثوابی نامحدود بهره گیرد آنجا که جهانی تمتع آب و نان و معاشرت جفت و فرزند
محروم مانده باشند و به علت های مرض و دردهای مهلک مبتلا گشته، اگر در
معالجت ایشان برای حسبت سعی پیوسته آید و صحت و خفت ایشان تجربه افتد،
اندازه خیرات و مثوبات آن کی توان شناخت … و به رغبت صادق و حسبت بی ریا به
علاج بیماران پرداختم و روزگار در آن مستغرق گردانیدم تا به میان آن درهای
روزی بر من گشاده گشت».
گندی شاپور
دانش پزشکی در جندی شاپور یا گندی شاپور. نقش بسیار بسزایی را در تاریخ
پزشکی ایران دارد. بر اساس نوشته ها، بنای نخستین این شهر به دوران پیش از
تاریخ و زمان ورود آریایی ها برمی گردد ولی پس از آن توسط شاپور بازسازی
شده است. هدف وی از تجدید بنای گندی شاپور، ایجاد محلی برای استقرار اسیران
رومی، یونانی و استفاده از تخصص های آنان بوده است. آنچه که بیشتر سبب
پیشرفت این شهر شد تمایل پادشاهان ساسانی به جمع آوری بخش های پراکنده
اوستا بود. از طرفی مهاجرت دانشمندان نسطوری، مسبب دیگری برای پیشرفت علوم
قدیم در گندی شاپور شد. در واقع آنچه که سبب شد این شهر پیشرفت شایانی در
علم و دانش کند، صلح و آرامشی بود که در آنجا برقرار بود. پس از برقراری
مدارس بزرگ بویژه پزشکی در این شهر، پزشکی مبنا بر مزاج (طب مزاجی) در این
شهر پیشرفت زیادی کرد که از جمله آن، استفاده از گیاهان داروئی در درمان
دردهای زانو، کمر و سردرد بود که از دانشمندان هندی، یونانی و نسطوری بدست
آمده بود.
تاریخچه طب درد در چین باستان
در کتیبه های (قرن ۱۱ ق.م- ۱۶ ق.م) که بر روی استخوانها یا لاک لاک پشتان
بدست آمده است به موارد بسیاری درباره بیش از ده نوع بیماری درج شده در آن
برخورد شده است و حتی نظریه هایی نیز درباره عوامل آسیب زای بیماری نگاشته
شده است. در این بین نوشته های بسیار جالبی درباره استفاده از مواد طبیعی،
گرما و سرمای محیط جهت درمان درد و خستگی بیماران ذکر شده است، سپس در زمان
سلسله های (وی) و (جین) و همچنین سلسله های (شوه)، (تانگ) و (وودای) که در
سال های ۲۲۰ تا ۹۶۰ پیش از میلاد حاکم بودند، تشخیص با گرفتن نبض رواج
یافت. در این دوره هر رشته پزشکی تخصصی شد و تک نگاره های طب سوزنی در آن
زمان عبارت بودند از: کتاب کلاسیک طب سوزنی درجات ۱و۲، کتابی در زمینه
داروسازی بنام (تئوری تهیه داروهای له گون) و کتاب های دیگر. در این بین طب
سوزنی شاید بخش قابل توجی از توجه خود را بر درمان بیماران معطوف ساخته
بود. در واقع استفاده از طب سوزنی برای بیحس یا بیهوش کردن بیماران برای
انجام اقدامات دردناک مانند ترمیم پارگیها یا درآوردن اجسام سخت یا اعمال
جراحی، ارتباط بسیار مهم طب سوزنی و رشته درد را مشخص می کند.
تاریخچه درد در پزشکی مصر باستان
در مورد پزشکی مصر باستان تصاویر روشن تری در دست ماست. نخستین پزشک
(ایمهوتپ Imhotep)، وزیر پادشاه (جوذر) در هزاره سوم پیش از میلاد است که
طراح یکی از قدیمی ترین هرم هاست و بعدها به عنوان خدای پزشکی مصر که با
خدای پزشکی یونان به نام (آسکلپیوس) هم رده بوده است، یاد شده است. از بین
مومیایی های بدست آمده، مشخص شد که صاحبان آنها بیشتر از چه بیماری هایی
رنج می برده اند که از این بین ورم مفاصل، نقرس، استئوآرتریت و همچنین
اثرات کارهای جراحی روی مفاصل مورد نظر مشخص گردیده است. مصریان بر اساس
یادداشتهایی که از روی پاپیروس های (Ebers) بدست آمده در قرن ۱۹ توسط
Edvin smith مشخص گردیده است، دانش فراگیری را در مورد استفاده از گیاهان
در درمان دردها و التیام زخم ها دارا بوده اند.
پزشکی در روم و یونان باستان
پزشکی در یونان باستان تحت تاثیر سنت های پزشکی بابلی ها و مصریان انجام
میشده است. یونانیان باستان به ایجاد یک سیستم پزشکی مزاجی که در درمان،
بدنبال بازگرداندن توازن مزاج در داخل بدن است نایل شده بودند. چهره بزرگ
در پزشکی یونان باستان، همانگونه که همه می شناسند بقراط است. او را پدر
پزشکی مدرن می دانند. تقریباً بیش از ۷۰ اثر پزشکی که چند اثر آن مربوط به
درد است از کارهای اولیه پزشکی باستان است که تحت تاثیر قوی کارهای بقراط و
شاگردان وی بوده است. سوگند بقراط یکی از معروف ترین باقیمانده های آن
دوران است که هنوز کاربردی فراگیر دارد.
ارسطو و بعد جالینوس ، درد را تجربه احساسی یا هیجان روحی توصیف کرده
اند. از مهمترین مفاهیمی که از دوران باستان تاکنون ادامه داشته است اخلاط
چهارگانه بوده است. این مفهوم از طریق فلاسفه یونان ۴۰۰ سال پیش از میلاد
مسیح و بعدها توسط بقراط وارد رشته پزشکی شده و همانگونه که پیش از این نیز
اشاره شد، یونانیان این نظریه را از مادها گرفته بودند. بر طبق همین نظریه
تغییرات فصلی درد ناهنجاری های خاصی را تحریک می کند که با مزاج های خاصی
در ارتباط است و از آن میانه میتوان به میگرن اشاره کرد.
تاریخچه پزشکی در هند باستان
آثار هندیان در پزشکی درد، هم کهن سال است و هم بسیار جوان. از آنجا که
پیشه ای جداگانه بر مبنای کار روحانیان هندی دارد علمی کهن به شمار می آید و
آنجا که پیشه ای مستقل دارد جوان به شمار میآید. دانش تشریح و فیزیولوژی
از شاخه های فرعی طب هندی به شمار می آید. پزشکان هندی در قرن ششم پیش از
میلاد، تشریح غلاف های عصبی، رباط ها، بافت های چربی و عروقی و عضلانی را
نزدیک آنچه امروزه از روی هر جسدی می توان نشان داد توصیف کردند. گزارش
های هندو درباره دانش پزشکی با (انژه سودا) آغاز می شود. در این ودا فهرستی
از بیماری ها و نشانه های آنها همراه با توده ای از افسون ها و دعاها یاد
شده است. از پزشکان برجسته هندی که به ویژه در زمینه درد، کارهای برجسته ای
را انجام داده اند، میتوان به (سوشروته) در قرن پنجم پیش از میلاد اشاره
کرد و همچنین (چرکه) در قرن دوم میلادی. در رابطه با انجام بیحسی و بی
دردی، هر دو پزشک یاد شده، نوشته هایی را دارند که از شاخص ترین آنها
استفاده از دارویی به نام (سموهینی) برای انجام بیحسی می باشد. شاید بتوان
گفت که نخستین بیمارستان های تاریخ در ایران ساخته شده است. دومین پادشاه
سلوکی (۲۴۶-۲۶۱ پیش از میلاد) به فرمان آشوکا پادشاه هند از سلسله مائوری
دستور داد که در سراسر ایران برای مردم و حتی چهارپایان بیمارستان بسازند.
تاریخچه طب درد در ایران پس از اسلام
با ورود اسلام به ایران، فضای علمی و فرهنگی کشور با دگرگونی عمیقی روبرو
شد که تاثیرات همه جانبه آن بر هنجارهای اجتماعی زندگی مردم و حتی روش
آموزش و پرورش نیز مشهود بود. با توجه به تاکید مکرر کتاب آسمانی مسلمانان
(قرآن کریم) و اولیای دین، اندیشه و تدبر و (آموختن دانش از گهواره تا گور)
به صورت آموزشی اجتماعی درآمد و نهضتی بسیار بزرگ در ترجمه کتاب های علمی
از کتاب های سانسکریت، پهلوی، یونانی، سریانی و عبری آغاز گشت. در مدت ۲۵۰
سال از (۱۲۵ تا ۳۷۵ هجری) بی سابقه ترین حرکت فرهنگی علمی در تاریخ بشر را
رقم زد. وجود دو حوزه بزرگ و معتبر پزشکی در آن زمان یکی در جندی شاپور و
دیگری در اسکندریه، رسیدن به نتیجه مطلوب را بسیار آسان می کرد. پزشکان و
مترجمان قرن های اول و دوم بیشتر غیر عرب و مسیحی بودند و کم کم جای خود را
به مسلمین دادند. در این میان نخستین اثر طبی اسلامی به نام فردوس الحکمه
توسط علی بن رتن طبری در سال ۲۳۶ هجری تالیف شد. شهرت طبری نه تنها برای
این کتاب بلکه بیشتر به خاطر پروراندن نابغه ای بزرگ در جهان بود که همانا
زکریای رازی است
شاگردان کلاس درس رازی آنقدر زیاد بودند که گاهی صدای استاد به آخر کلاس
نمی رسیده است. رازی آثار بسیار شگفتی دارد که از آن میان مهمترین آنها
کتاب الحاوی است. این کتاب دایره المعارفی است جامع که درمان انواع دردها و
التیام انواع زخم ها، را دربرمی گیرد. علاوه بر آن محمدبن زکریای رازی
(۳۱۳-۲۵۱ هجری قمری) پزشک محقق و فیلسوفی است که کاشف الکل و صاحب ۲۳۸ جلد
کتاب در زمینه های گوناگون میباشد.
جابر حیان دانشمند، کیمیاگر و فیلسوف شیعه در سال ۱۰۰ هجری شمسی معادل
۷۲۱ میلادی می زیسته است. وی که به پدر علم شیمی معروف شده در زمینه تبادل
مواد به یکدیگر و تهیه اکسیدهای گیاهی و حیوانی در درمان بیماری ها زبانزد
عام و خاص بوده است. ایشان از شاگردان ممتاز امام جعفر صادق(ع) ، ششمین
پیشوای دینی شیعیان بود.
جابر بن حیان
شیخ الرئیس حسین بن عبداله بن سینا مشهور به ابن سینا (پورسینا) زاده
۳۵۹ خورشیدی در بخارا و در گذشته به تاریخ ۲ تیر ۴۱۶ در همدان است. وی از
مشهورترین و تاثیرگذارترین فیلسوفان و دانشمندان جهان اسلام است. ابن سینا
را باید جانشین بزرگ فارابی دانست. از مهمترین کتاب های وی شفا و قانون
است. هرچند کتاب های دیگری همچون الاشارات و غیره که بالغ بر ۱۳۱ نوشته می
گردد، از وی به جای مانده است. ابن سینا در کتاب «القانون فی الطب» به
تشریح جالبی از ساختمان های بدن، بیماریها و علایم و نشانه ها و روش های
تشخیصی به ویژه در علم درد اشاره کرده است. استفاده از گیاهان دارویی، روش
های دستکاری در بدن که امروزه در علم کایروپراکتیک به کار می رود، جااندازی
های مختلف، پمادهای دست ساز گیاهی برای درمان کوفتگی ها و رگ به رگ شدگیها
و دررفتگی های عضلانی (strains & sprains) در درمان درد، در کتاب
قانون بخوبی مشاهده می گردد. همچنین ابن سینا نخستین کسی است که با استفاده
از لوله طلا (نقره) روش سوراخ کردن تراشه برای دمیدن داخل آن
(کریکوتیروییدوتومی) را ابداع نمود. این روش انقلابی در احیای قلبی ریوی
ایجاد کرد.
ابن صلاح همدانی پزشک و ریاضیدان سده پنج و شش هجری است که در دو کتاب بجای
مانده از وی تاکید بسیار زیادی در معاینه فیزیکی در دردها شده است.
جرجانی اسماعیل بن حسین پزشک و نویسنده قرن ۵و۶ هجری است که در کتاب
ذخیره خوارزمشاهی نکات بسیار دقیقی را در مورد بدست آوردن تشخیص بیماری ها
با استفاده از نشانه بالینی معرفی کرده است. از ویژگی های بسیار برجسته
کتاب ذخیره خوارزمشاهی که شاید در کتاب های دیگر کمتر یافت می شود احترام و
فروتنی است که وی به پزشکان هم عصر و پیش از خود در نوشته هایش داشته است.
یکی دیگر از ویژگی های بارز این کتاب ذکر منابع مورد استفاده در بیان
ویژگی های درمانی است و آن چیزی که امروزه به عنوان (reference) برای هر
اقدام درمانی ذکر می شود.
مولا نورالدین فرزند رکن الدین مسعود پسر دربار شاه طهماسب صفوی بوده
است که عرفان عملی را با پزشکی آمیخته و در درمان هایش جهت درد، دعا را
بسیار موثر بیان می نماید. آن چیز که امروزه تحت عنوان prayer یا spiritual
therapy در کتاب های منبع درد مانند کتاب weiner ذکر شده است.
میرزا ابوالفتح تبریزی و میرزا ابونصر گیلانی از پزشکان دیگر دوران
صفویه هستند که در زمان حیات خود به درمان درد بیماران می پرداختند. از
پزشکان معاصر می توان به لقمان الدوله اشاره کرد.
دکتر محمدحسین لقمان ادهم (لقمان الدوله) متولد ۱۲۵۸ ه.ق در تبریز- وی
در سال ۱۳۳۵ ه.ق ریاست کلاس طب مدرسه دارالفنون را بر عهده گرفت و پایه و
اساس دانشکده پزشکی را پی ریزی کرد و کلاس طب را از دارالفنون جدا و تبدیل
به مدرسه طب کرد. وی در تصویب قانون طبابت نقش بسیار فعالی داشت.
تاریخچه معاصر
تا پیش از جنگ جهانی دوّم کارهای متمرکزی روی دردهای مرمن انجام نگرفته بود .
نخستین نوشته ها توسط : Leriche , livingstone , mandle
بیانگر آن بود که راههای بلوک عصبی با داروهای بیحسی مــــــــوضعی در کنترل بیماران با انواع درد مؤ ثر است .
پس از جنگ جهانی دوم مـــــــــــراکز چند تخصـــــــصی Multidisciplinary
برای درمان و تشخیص دردهای مَزمن و پیچیده ایجاد شد .
اولین گروه تحت رهبری دکتـــــر جان بونیکا و الکساندر که هر دو
متخصص بیهــــــــــــــــوشی بودند آغاز بکار کــــــــــرد . سپس
متخصصین بیهوشی دیگر کلینبکهــــــــــای درد دیگری را تأ سیس کردند .
نخستین کتاب مرجع درد توسط متخصصین بیهوشی به رهبری دکتر جان بونیکا نوشته شد .
در آسیا تا سال ۱۹۷۰ خبری از طب درد نبود و بعدأ رو به گسترش گذاشت .
آغاز کار دانشگاهی درد در واشنگتن از سال ۱۹۶۰ بود .
اولین انجمن بین المللی درد در سال ۱۹۷۴ تشکیل شد .
اولین ژورنال درد در سال ۱۹۷۵ جاپ شد .
دکتر بونیکا (متخصص بیهوشی )اولین مشاور درد وزرای بهداشت کشورهای
جهان شد . در سال ۱۹۷۷ انجمن بیهوشی امریکا کمیته درد را تشکیل داد
درد و تئوری های درد
نظریه اختصاصی درد بطور اولیه توسط دکارت بر اساس پژوهش های حیوانی مطرح
گردید. بر اساس این نظریه انتقال پیام های درد مستقل از راه های دیگر صورت
می گیرد که مسیر ویژه آن در طناب نخاعی قرار دارد. بر اساس کارهایی که
Goldsheider Bliz و Vonfrey انجام دادند، مفهوم رسپتورهای متمایز و جداگانه
برای درد ، لمس ، گرما و سرما بیان شد. در طی قرون ۱۹ و ۱۸، اختراعات تازه
و نظریات جدید و تفکرات جدید درباره درد شکل گرفت. این دوره را انقلاب
علمی نامیدند. در طی این زمان کشف خاصیت بی دردکننده نیتروس اکساید، کشف
بیحسکننده های موضعی با کوکائین، مطالعه درباره ساختمان تشریحی شاخه های
عصبی و همچنین تقسیم بندی های آناتومیک طناب نخاعی به ریشه های حسی و حرکتی
صورت گرفت. بر اساس نظریات Muller، احساس درد یک شاخص جداگانه نیست بلکه
ناشی از افزایش بار تحریک وارد شده حسی به حس های دیگر است. این نظریه
بعدها توسط Erb و Goldsheider به نقش تجمعی مرکزی درد (summation) تغییر
یافت. اگرچه نظریه مولر یعنی intensive theory نسبتاً جالب بود اما نظریه
اختصاصی درد فراگیری بیشتری در جهان دارد… راجع به تئوریهای درد دربخش
پاتوفیزیولوژی بحث خواهد شد آنچه که دراینجا میآید چکیده ای است در این
مورد:
Specificity or sensory theory
این نظـــــــــــــــــــــریه بیان می کند که درد یک حس خاص بوده
و راههای اختصاصی خود را دارد و وابسته به حس لمس یا سایر حواس نیست
انتهاهای آزاد اعصاب توسط محـــــــرک فعال شده و اطلا عا ت از راههای خاص به مناطق با لا تر می رسد .
Patterntheory
نظریه الگـــــــــــــــــــــو
در این نظریه سیستم جداگانه ای برای درک درد وجود ندارد و کلیه پایا نه های
عصــــــــــبی مشابه بوده و درد ناشی از تحـــــــریک گیرنده های
غیر اختصاصی است .
Gate control theory
نظریه کنتریل دریچه ای درد
این نظریه مطـــــــــــــــرح ترین نظریه است در سال ۱۹۶۵ توسط ملزاک و وال مطــــرح شد . پایه این نظریه بر این است که:
مکانیسمهای عصبی در شاخ خلفی نخاع مانند یک دروازه یا کنترل عمل می
کنند،پس می توانند جریان عصبی از رشته های محیطی را به سمت مرکز تشدید یا
تضعیف کنند. پس احساس محیطی پیش از آنکه سبب درک حسی شود وپاسخی را سبب شود
در دروازه تعدیل می شود .
درد و انستیتوهای درد
۱- انجمن بین المللی و بررسی درد (IASP) بزرگترین انجمن بین المللی
چندتخصصی است که در زمینه درد فعالیت دارد. این انجمن در سال ۱۹۷۳ توسط
دکتر جان جی بونیکا پایه گذاری شد. اعضای این انجمن شامل پزشکان،
دندانپزشکان، روانپزشکان و پرستاران، گروه توانبخشی و دیگر گروه های علمی
درگیر با فرآیند درد هستند و بیش از صد ملیت در آن عضو می باشند. اهداف این
انجمن عبارت است از پژوهش بر روی مکانیسم های ایجادکننده درد، سندرومهای
درد و همچنین آموزش روش های مدیریت درد در زمینه درد حاد و مزمن به گروه
های درمانگر و بیماران.
یکی دیگر از اهداف انجمن انتشار مجله درد می باشد (pain).
انجمن جهانی درد با همکاری سازمان جهانی بهداشت هرچندگاه یکبار
راهنماهایی (الگوریتم ها) را برای اداره دردهای حاد، مزمن و سرطانی منتشر
می کند. محدوده فعالیت این انجمن از درد روی کودکان، بزرگسالان، سالمندان،
مطالعه روی دردهای نوروپاتیک، طب های گیاهی و جایگزین و همچنین برنامه ای
برای تربیت فلوشیپ های درد می باشد.
انجمن جهانی بررسی و مطالعه درد
۲- انجمن درد آمریکا American pain society- این انجمن در ۱۹۷۷ پایه
گذاری شد. این انجمن در واقع شاخه رشد یافته و متمایزی برای غرب و شرق
امریکا می باشد. این انجمن منتشر کننده مجله درد journal of pain است.
۳- آکادمی طب درد آمریکا American Academy of pain Medicine- در سال
۱۹۸۳ در نشستی که در واشنگتن انجام یافت انجمن درد آمریکا با مشارکت تعدادی
از پزشکان پایه گذار آکادمی دردشناسی یا Algology آمریکا شدند. که دو سال
بعد تبدیل به آکادمی آمریکایی طب درد شد. هدف این آکادمی برطرف کردن نیازها
و تامین اطلاعات مورد نیاز برای پزشکان در زمینه درد می باشد. این انجمن
ناشر دو مجله The clinical Journal of Pain و Pain Medicine می باشد.
۴- بوردطب درد آمریکا. این انجمن بخشی از آکادمی طب درد آمریکا است که
برای بهبود کیفیت آموزش و همچنین آزمون های مخصوص گواهینامه متخصصین درد
بوجود آمده است. هدف این هیئت، ارزیابی افراد آزمون دهنده و همچنین اعطای
دیپلم در طب درد می باشد. تاکنون بیش از دوهزار نفر متخصص مدرک طب درد
آمریکا را کسب کرده اند.
۵- انجمن رژیونال آنستزی و درد آمریکا. دیگر انجمن های رژیونال
آنستزی پایه اروپایی، آسیایی و آمریکایی دارند اما اساس این انجمن ایالات
متحده است. هدف از تاسیس این انجمن، برگزاری همایش ها و تبادل اطلاعات بین
متخصصین بیهوشی و درد در زمینه رژیونال آنستزی و درد می باشد. این انجمن
منتشرکننده مجله Regional Anesthesia and Pain Medicine است.
۴- بوردطب درد آمریکا. این انجمن بخشی از آکادمی طب درد آمریکا است که
برای بهبود کیفیت آموزش و همچنین آزمون های مخصوص گواهینامه متخصصین درد
بوجود آمده است. هدف این هیئت، ارزیابی افراد آزمون دهنده و همچنین اعطای
دیپلم در طب درد می باشد. تاکنون بیش از دوهزار نفر متخصص مدرک طب درد
آمریکا را کسب کرده اند.
۵- انجمن رژیونال آنستزی و درد آمریکا. دیگر انجمن های رژیونال
آنستزی پایه اروپایی، آسیایی و آمریکایی دارند اما اساس این انجمن ایالات
متحده است. هدف از تاسیس این انجمن، برگزاری همایش ها و تبادل اطلاعات بین
متخصصین بیهوشی و درد در زمینه رژیونال آنستزی و درد می باشد. این انجمن
منتشرکننده مجله Regional Anesthesia and Pain Medicine است.
۶- انجمن پزشکان مداخله گر درد آمریکا. The American Society of
Interventional of Pain Medicine . این انجمن در سال ۱۹۹۸ توسط Dr.
Manchiconti lax Mahiah و همکارانش با هدف بهبود خدمات مداخله گرایانه
(Interventional) برای بیماران پایه گذاری گردید.اقدامات آن در راستای
ایجاد مراکز درمانی سرپایی می باشد.
۷- آکادمی طب تسکینی و مراقبتی آمریکا. American Academy of Hospice and
Palliative Medicine. این آکادمی در سال ۱۹۸۸ با هدف پیشرفت طب تسکینی
پایه گذاری شد. در این آکادمی نیز پژوهش و آموزش برای مراقبت بیمارانی که
در دوران پایانی زندگی بسر می برند انجام می شود. فلسفه این آکادمی بر پایه
این باور است که نقش اصلی پزشک کمک به بیمار است نه درمان آن. این آکادمی
به بیماران کمک می نماید تا شرایط زندگی مناسبی را در دوران انتهایی زندگی
خود داشته باشند.
۸- آکادمی دردهای صورتی دهانی آمریکا. American Academy of Orofacial
Pain این آکادمی در جهت آموزش و پژوهش و مراقبت بیماران در گستره اختلالات
صورتی دهانی پایه ریزی شده است.
۹- آکادمی اداره درد آمریکا. American Academy Pain Management. این
آکادمی در سال ۱۹۸۸ بر پایه استفاده از روش چندتخصصی برای درمان درد پایه
گذاری شد (از دیگر انجمن های درد می توان به انجمن پرستاری مدیریت درد
آمریکا، انجمن سردرد ملی، انجمن پزشکان جهانی درد، انجمن بین المللی
مداخلات ستون فقرات، انجمن بین المللی تعدیل عصبی (Neuromadulation) اشاره
کرد).
۱۰-یکی دیگر از انجمن های فعال در زمینه درد، انجمن جهانی درد World
Institute of Pain می باشد که هدف آن آموزش، پژوهش، برگزاری همایش ها،
تبادل اطلاعات و برگزاری آزمون ها برای اعطای مدرک Fellowship اینترونشنال
درد (FIPP) می باشد.
۱۱-انجمن بررسی و مطالعه درد در ایران. یکی از شعبات انجمن جهانی درد می
باشد که از سال ۱۳۷۴ شروع به فعالیت نموده است و در سال ۱۳۷۷ به عضویت
دائمی انجمن بین المللی درد پذیرفته شده است. در سال ۱۳۸۰ رسماً مورد پذیرش
وزارت بهداشت قرار گرفته است.
بنیانگذار این انجمن دکتر محمد شریفی و عده ای از همکاران دانشگاهی و غیردانشگاهی ایشان بوده اند.
این انجمن دارای حدود ۹۰ عضو در رشته های مختلف علوم پایه و بالینی است.
خلاصه اهداف این انجمن که در راستای اهداف انجمن جهانی درد و WHO می باشد بدین شرح است:
– برگزاری سخنرانی های علمی انجمن در اولین پنجشنبه هر ماه در جهت ایجاد وحدت رویه فکری بین پزشکان علم دردشناسی
– برگزاری همایش های علمی سالیانه انجمن
– تدوین برنامه های بازآموزی مدون درد برای پزشکان
– برگزاری سمینارهای یک روزه در حوزه های مختلف رشته دردشناسی
– تهیه و تدوین و چاپ اطلاعات علمی در جهت آموزش بیماران و آموزش های عمومی اجتماعی
۱۲-انجمن رژیونال و آنستزی و درد ایران ISRAPM
این انجمن در سال ۱۳۸۶ توسط دکتر فرناد ایمانی بر پایه آموزش، تربیت و
پژوهش در زمینه رژیونال آنستزی و درد پایه گذاری شده است. این انجمن
تاکنون بیش از ۱۳۰ عضو شامل متخصصین بیهوشی و فلوشیپ های درد، داشته است.
افزون بر اهداف ذکر شده دربالا این انجمن در راستای تبادل اطلاعات علمی و
تفکرات جدید و ایجاد خلاقیت های مربوط به رژیونال آنستزی و مدیریت درد و
تشویق و ترغیب پژوهش های علمی در زمینه اقدامات اینترونشنال درد فعالیت می
نماید. این انجمن دارای دو مجله به نامهای بیهوشی ودرد به زبان فارسی و
Anesthesiology and pain به زبان انگلیسی است.