بلاک دائمی مفاصل فست کمری-Lumbar Facet با روش رادیوفرکوئنسی-Radiofrequency شاخه داخلی-Medial Branch تحت هدایت فلوروسکوپی
بلاک عصب به معنی مسدود کردن انتقال های پیام درد با استفاده از تزریق مواد بی حسی (در بلاک موقتی) و مواد تخریب کننده عصب (در بلاک دائمی) گفته می شود. در مواردی دارو های ضد التهابی نیز به محل عصب تزریق می شوند که باعث کاهش التهاب عصب و شروع فرآیند بهبودی می شوند. در روش رادیوفرکوئنسی به جای تخریب عصب با مواد کشنده عصب از سوزن خاصی استفاده می شود که با تولید امواج رادیویی عصب را تخریب می کند. در این روش به دلیل عدم نیاز به تزریق دارو عوارض ناشی از تزریق در محل اشتباه هیچ گاه اتفاق نمی افتد.
آناتومی مفاصل فست کمری
مفاصل فست در دوطرف ستون فقرات، از جمله ستون فقرات کمری، قرار دارند و از به هم رسیدن دو برجستگی استخوان (یکی از مهره بالایی و دیگر از مهره پایینی) تشکیل می شود. این مفصل توسط شاخه داخلی اعصاب نخاعی (اعصابی که مستقیما از نخاع خارج می شوند) عصب دهی شوند. هر مفصل فست از دو عصب شاخه داخلی عصب می گیرد، یکی از عصب نخاعی بالا مفصل و دیگری از عصب نخاعی پایین مفصل، بنابراین برای بلاک کردن مفصل باید هر دو شاخه میانی بلاک شوند.
در تصویر زیر این مفصل نشان داده شده اند:
در تصویر مفاصل فست به همراه عصب شاخه داخلی (هایلایت سبز) نشان داده شده است:
علل مختلفی مانند آرتریت و یا تروما (آسیب فیزیکی) ستون فقرات کمری می توانند باعث التهاب و دردناک شدن این مفاصل شوند. برداشتن وزنه های سنگین و آسیب دیدن ستون فقرات سینه ای حین تصادف رانندگی نیز می توانند باعث التهاب این مفاصل شوند. درد التهاب مفاصل فست ستون کمری در پشت کمر احساس می شود و می تواند با گرفتگی عضلات کمر همراه باشد. درد مفاصل فست بسته به مفصل درگیر ممکن است به پهلو ها و کنار یا جلوی ران انتشار پیدا کند. در تصویر زیر محل انتشار درد نشان داده شده است:
برتری های تصویربرداری فلوروسکوپی
در گذشته به دلیل عدم دسترسی به تصویربرداری های همزمان حین تزریق، اکثر تزریقات مدیریت درد با استفاده از مشخص کردن ساختار های آناتومیک بدن با لمس محل تزریق انجام می شدند. عیب این روش ها دقت پایین آن ها در مشخص کردن محل دقیق تزریق و امکان اشتباه قرار گرفتن سوزن داخل بدن (به دلیل عدم مشاهده آن با تصویربرداری همزمان) است. در حال حاضر از تصویربرداری های همزمان بسیاری مانند فلوروسکوپی، سونوگرافی و CT Scan برای مشاهده ساختار های داخلی بدن و هدایت سوزن به سمت هدف استفاده می شود. تصویربرداری فلوروسکوپی یکی از روتین ترین روش های انجام تصویربرداری همزمان حین تزریقات است.
فلوروسکوپی برتری هایی نسبت به دیگر روش ها دارد که از بین آن ها می توان به امکان تزریق ماده حاجب (برای تایید درست قرار گرفتن محل نوک سوزن) و عبور پرتو ها از بافت چربی (این موضع در افراد با چاقی شدید کمک کننده است) اشاره کرد. همچنین پزشک می تواند با مشاهده ساختار های داخل قبل از تزریق، روش مناسب را برای بیمار انتخاب کند. استفاده از تصویربرداری همزمان دقت و موفقیت تزریق را بالا می برد، عوارض جانبی احتمالی را به شدت کاهش می دهد و به دلیل بالا تر رفتن دقت تزریق، میزان داروی مورد نیاز برای اثربخشی تزریق کاهش پیدا می کند. به دلیل استفاده از پرتو های یونیزان در این نوع تصویربرداری، استفاده از آن در خانم ها باردار توصیه نمی شود.
کاربردها
بلاک مفاصل فست با روش رادیوفرکوئنسی شاخه داخلی برای درمان درد های کمر ناشی از التهاب مفاصل فست کاربرد دارد به شرطی درد بیمار با یک بلاک موقتی کنترل شده باشد و به دلیل درمان نشدن بیماری زمینه ای درد بیمار دوباره عود کرده باشد. در افرادی که به دلیل بیماری شدید نیاز به انجام بلاک دائمی دارند می توان با انجام بلاک موقتی میزان اثربخشی بلاک دائمی را پیش بینی کرد.
ممنوعیت ها
در بیماران با اختلال انعقادی (به دلیل مصرف دارو و یا بیماری) باید قبل از انجام بلاک اختلال را برطرف کرد. در مواردی که اختلال انعقادی به علت دارو باشد (مانند افرادی که دارو های قلبی مصرف می کنند) باید با صلاح دید پزشک این دارو ها قبل از انجام بلاک قطع شوند.
در صورت ابتلا بیمار به ضعف سیستم ایمنی (افراد مبتلا به دیابت، سرطان، ایدز، مصرف طولانی کورتیکواستروئید ها) باید در پیگیری ها به دنبال نشانه های عفونت گشت تا در صورت بروز درمان شود. بلاک در صورت ابتلا بیمار به عفونت محل ورود سوزن و یا عفونت گسترده در بدن ممنوع است و باید بعد از درمان عفونت انجام شود.
نحوه انجام بلاک
برای انجام بلاک مفاصل فست کمری با روش رادیوفرکوئنسی شاخه داخلی سوزن از سمت پشت کمر، از کنار خط وسط، با تصویربرداری همزمان فلوروسکوپی به سمت شاخه داخلی اعصاب نخاعی مسئول عصب دهی به مفصل فست هدایت می شود. بیمار به حالت خوابیده به شکم قرار می گیرد و بعد از قرارگیری بیمار در حالت مناسب پزشک با کمک تصویربرداری و لمس استخوان های ستون فقرات کمری محل ورود سوزن مشخص می شود. در نهایت سوزن با کمک تصویربرداری همزمان فلوروسکوپی وارد بافت می شود و بلاک انجام می شود.
نحوه قرار گیری بیمار:
تصویر فلوروسکوپی نشان دهنده آناتومی شاخه داخلی:
نحوه انجام بلاک:
تصاویر فلوروسکوپی نشان دهنده سوزن در شاخه داخلی:
عوارض جانبی احتمالی و روش های پیشگیری
تمام بیماران بعد از انجام بلاک تا مدتی تحت نظر قرار می گیرند تا اثربخشی بلاک ارزیابی شود و از اتفاق نیافتادن عوارض جانبی احتمالی اطمینان حاصل شود. به دلیل وجود عروق بسیار در بافت محل ورود سوزن ممکن است هماتوم (تجمع خون در بافت) ایجاد شود. برای جلوگیری از تشکیل هماتوم می توان از گذاشتن پک های سرد روی محل تزریق تا 20 دقیقه و یا فشار دادن محل ورود سوزن بعد از تمام شدن بلاک استفاده کرد. با کمک تصویربرداری همزمان فلوروسکوپی و مشاهده سوزن در تمام طول مدت تزریق، آسیب دیدن ساختار های مجارو مانند شریان و ورید های ناحیه، یا آسیب دیدن اعصاب نخاعی توسط سوزن به ندرت اتفاق می افتد و می توان از این گونه عوارض جلوگیری کرد.
به دلیل اینکه در این روش بلاک دائمی تزریق دارویی انجام نمی شود، عوارض مرتبط با تزریق دارو در محل اشتباه که در دیگر روش های بلاک دائمی اتفاق می افتند، هرگز ایجاد نمی شوند. دیگر عارضه احتمالی این تزریق افزایش درد موقتی است که در بعضی از بیماران اتفاق می افتد و به دلیل ورود سوزن به بافت است و خود به خود بهبود پیدا می کند. عفونت محل تزریق به ندرت و اکثرا در بیماران با نقص سیستم ایمنی (دیابت، سرطان، ...) اتفاق می افتد و به دلیل انجام پروسیجر به صورت استریل نادر است.