بلاک دائمی مفصل ساکروایلیاک-Sacroiliac با روش رادیوفرکوئنسی-Radiofrequency تحت هدایت فلوروسکوپی
بلاک عصب به معنی مسدود کردن انتقال های پیام درد با استفاده از تزریق مواد بی حسی (در بلاک موقتی) و مواد تخریب کننده عصب (در بلاک دائمی) گفته می شود. در مواردی دارو های ضد التهابی نیز به محل عصب تزریق می شوند که باعث کاهش التهاب عصب و شروع فرآیند بهبودی می شوند. در روش رادیوفرکوئنسی به جای تخریب عصب با مواد کشنده عصب از سوزن خاصی استفاده می شود که با تولید امواج رادیویی عصب را تخریب می کند. در این روش به دلیل عدم نیاز به تزریق دارو عوارض ناشی از تزریق در محل اشتباه هیچ گاه اتفاق نمی افتد.
آناتومی مفصل ساکروایلیاک
ستون فقرات در انتهای پایینی خود به لگن متصل می شود. استخوان ساکروم (Sacrum) استخوان پشتی لگن است که ستون فقرات از بالا به آن متصل می شود. این استخوان از دو طرف به استخوان های ایلئوم (Ilium) متصل می شود که استخوان های ایلئوم طرفین لگن را تشکیل می دهند. به مفصل بین استخوان ساکروم و استخوان ایلئوم مفصل ساکروایلیاک گفته می شود که این مفصل در پشت لگن، در دو طرف خط وسط قرار دارد.
در تصویر زیر استخوان ایلئوم با رنگ آبی، استخوان ساکروم با رنگ قهوه ای و مفصل ساکروایلیاک با رنگ سبز نشان داده شده است:
برتری های تصویربرداری فلوروسکوپی
در گذشته به دلیل عدم دسترسی به تصویربرداری های همزمان حین تزریق، اکثر تزریقات مدیریت درد با استفاده از مشخص کردن ساختار های آناتومیک بدن با لمس محل تزریق انجام می شدند. عیب این روش ها دقت پایین آن ها در مشخص کردن محل دقیق تزریق و امکان اشتباه قرار گرفتن سوزن داخل بدن (به دلیل عدم مشاهده آن با تصویربرداری همزمان) است. در حال حاضر از تصویربرداری های همزمان بسیاری مانند فلوروسکوپی، سونوگرافی و CT Scan برای مشاهده ساختار های داخلی بدن و هدایت سوزن به سمت هدف استفاده می شود. تصویربرداری فلوروسکوپی یکی از روتین ترین روش های انجام تصویربرداری همزمان حین تزریقات است.
فلوروسکوپی برتری هایی نسبت به دیگر روش ها دارد که از بین آن ها می توان به امکان تزریق ماده حاجب (برای تایید درست قرار گرفتن محل نوک سوزن) و عبور پرتو ها از بافت چربی (این موضع در افراد با چاقی شدید کمک کننده است) اشاره کرد. همچنین پزشک می تواند با مشاهده ساختار های داخل قبل از تزریق، روش مناسب را برای بیمار انتخاب کند. استفاده از تصویربرداری همزمان دقت و موفقیت تزریق را بالا می برد، عوارض جانبی احتمالی را به شدت کاهش می دهد و به دلیل بالا تر رفتن دقت تزریق، میزان داروی مورد نیاز برای اثربخشی تزریق کاهش پیدا می کند. به دلیل استفاده از پرتو های یونیزان در این نوع تصویربرداری، استفاده از آن در خانم ها باردار توصیه نمی شود.
کاربردها
مفصل ساکروایلیاک به دلایل مختلفی مانند سن بالا، تروما (آسیب فیزیکی) و ... دچار استئوآرتریت می شود. علاوه بر استئوآرتریت که شایع ترین نوع آرتریت این مفصل است، دیگر انواع آرتریت مانند آرتریت روماتوئید نیز می توانند این مفصل را درگیر کنند. از دیگر علل درگیر این مفصل عبارت اند از: اسپوندیلیت آنکیلوزان، بیماری لایم و عفونت.
درصورتی که علت ایجاد در این مفصل عفونت باشد معمولا علائم سیستمیک مانند تب نیز همراه درد دیده می شود و باید برای درمان آن از آنتی بیوتیک استفاده نمود. بیماری اسپوندیلیت آنکیلوزان معمولا علاوه بر درگیر مفصل ساکروایلیاک، دیگر مفاصل بدن را نیز دیگر می کند و به تزریق داخل مفصلی به خوبی پاسخ می دهد.
بلاک دائمی مفصل ساکروایلیاک برای کنترل درد ناشی از بیماری های بالا که حداقل یک بار به بلاک موقتی پاسخ داده اند اما به دلیل مقاوم بودن بیماری دوباره عود کرده اند استفاده می شود.
تصاویر مفصل ساکروایلاک بیمار مبتلا به اسپوندیلیت آنکیلوزان دو طرفه:
ممنوعیت ها
در بیماران با اختلال انعقادی (به دلیل مصرف دارو و یا بیماری) باید قبل از انجام تزریق اختلال را برطرف کرد. در مواردی که اختلال انعقادی به علت دارو باشد (مانند افرادی که دارو های قلبی مصرف می کنند) باید با صلاح دید پزشک این دارو ها قبل از انجام تزریق قطع شوند.
در صورت ابتلا بیمار به ضعف سیستم ایمنی (افراد مبتلا به دیابت، سرطان، ایدز، مصرف طولانی کورتیکواستروئیدها) باید در پیگیری ها به دنبال نشانه های عفونت گشت تا در صورت بروز درمان شود. تزریق در صورت ابتلا بیمار به عفونت محل تزریق و یا عفونت گسترده در بدن ممنوع است و باید بعد از درمان عفونت انجام شود.
نحوه انجام بلاک
برای انجام بلاک مفصل ساکروایلیاک، سوزن از پشت باسن، به سمت این مفصل هدایت می شود. بیمار به حالت خوابیده به شکم قرار می گیرد تا دسترسی به پشت لگن مقدور باشد. بعد از قرارگیری بیمار در حالت مناسب با لمس استخوان های لگن و تصویربرداری فلوروسکوپی محل ورود سوزن مشخص می شود. در نهایت سوزن با هدایت تصویربرداری وارد بافت می شود و بعد از اطمینان از درست بودن محل نوک سوزن بلاک انجام می شود.
نحوه انجام بلاک:
تصاویر فلوروسکوپی حین انجام بلاک:
عوارض جانبی احتمالی و روش های پیشگیری
تمام بیماران بعد از انجام تزریق تا مدتی تحت نظر قرار می گیرند تا اثربخشی تزریق ارزیابی شود و از اتفاق نیافتادن عوارض جانبی احتمالی اطمینان حاصل شود. به دلیل وجود عروق بسیار در بافت محل تزریق ممکن است هماتوم (تجمع خون در بافت) ایجاد شود. برای جلوگیری از تشکیل هماتوم می توان از سوزن های نازک، گذاشتن پک های سرد روی محل تزریق تا 20 دقیقه و یا فشار دادن محل ورود سوزن بعد از تمام شدن تزریق استفاده کرد.
به دلیل استفاده از تصویربرداری همزمان فلوروسکوپی و مشاهده سوزن در تمام طول مدت انجام بلاک، آسیب دیدن ساختار های مجارو مانند عصب سیاتیک به ندرت اتفاق می افتد و می توان از این گونه عوارض جلوگیری کرد. دیگر عارضه احتمالی این تزریق افزایش درد موقتی است که در حدود 25% از بیماران اتفاق می افتد و به دلیل ورود سوزن به بافت است و خود به خود بهبود پیدا می کند. افزایش درد بعد از انجام بلاک شایع ترین عارضه این بلاک است و به همین دلیل در برخی موارد همراه با انجام بلاک کورتیکواستروئید تزریق می شود تا درد بعد از انجام بلاک کاهش پیدا کند.
عفونت محل تزریق به ندرت و اکثرا در بیماران با نقص سیستم ایمنی (دیابت، سرطان، ...) یا تحت رادیوتراپی لگن اتفاق می افتد و به دلیل انجام پروسیجر به صورت استریل نادر است.