بلاک عصب سیاتیک (Sciatic) با روش قدامی تحت هدایت سونوگرافی
بلاک عصب به معنی مسدود کردن انتقال های پیام درد با استفاده از تزریق مواد بی حسی (در بلاک موقتی) و مواد تخریب کننده عصب (در بلاک دائمی) گفته می شود. در مواردی دارو های ضد التهابی نیز به محل عصب یا داخل مفصل تزریق می شوند که باعث کاهش التهاب عصب و شروع فرآیند بهبودی می شوند.
آناتومی عصب سیاتیک
عصب سیاتیک یکی از اعصاب پا است که از اعصاب نخاعی کمری (اعصابی که مستقیما از نخاع کمر منشا می گیرند) منشا می گیرد. عصب سیاتیک بعد از جدا شدن از اعصاب نخاعی کمری از پشت لگن به سمت پایین حرکت می کند و وارد پشت ران می شود. این عصب بعد از ورود به ران به سمت پایین حرکت می کند و شاخه ها انتهایی آن تا انگشت کوچک پا ادامه دارند. عصب سیاتیک هم حسی و هم حرکتی است، به این معنی که علاوه بر تامین کردن حس، مسئولیت حرکت بعضی از عضلات پشت و داخل ران را نیز بر عهده دارد. قسمت حسی عصب سیاتیک مسئولیت تامین قسمت خارجی ساق پا و روی پا را بر عهده دارد و قسمت حرکتی این عصب به عضلات پشت و داخل ران عصب دهی می کند.
در تصاویر زیر عصب سیاتیک با هایلایت سبز نشان داده شده است:
در تصویر زیر قسمتی از پا که توسط عصب سیاتیک عصب دهی می شود با رنگ قرمز نشان داده شده است:
برتری های تصویربرداری سونوگرافی
در گذشته به دلیل عدم دسترسی به تصویربرداری های همزمان حین تزریق، اکثر تزریقات مدیریت درد با استفاده از مشخص کردن ساختار های آناتومیک بدن با لمس محل تزریق انجام می شدند. عیب این روش ها دقت پایین آن ها در مشخص کردن محل دقیق تزریق و امکان اشتباه قرار گرفتن سوزن داخل بدن (به دلیل عدم مشاهده آن با تصویربرداری همزمان) است.
در حال حاضر از تصویربرداری های همزمان بسیاری مانند فلوروسکوپی، سونوگرافی و CT Scan برای مشاهده ساختار های داخلی بدن و هدایت سوزن به سمت هدف استفاده می شود. تصویربرداری سونوگرافی یکی از در دسترس ترین روش های انجام تصویربرداری همزمان حین تزریقات است. سونوگرافی برتری هایی نسبت به دیگر روش ها دارد که از بین آن ها می توان به مشاهده عروق حین تزریق و جلوگیری از تزریق داخل عروقی و عدم تابش پرتو های یونیزان به بیمار (تصویربرداری با پرتوهای یونیزان مانند فلورسکوپی در خانم های باردار ممنوع است) اشاره کرد.
همچنین پزشک می تواند با مشاهده ساختار های داخل قبل از تزریق، روش مناسب را برای بیمار انتخاب کند. استفاده از تصویربرداری همزمان دقت و موفقیت تزریق را بالا می برد، عوارض جانبی احتمالی را به شدت کاهش می دهد و به دلیل بالا تر رفتن دقت تزریق، میزان داروی مورد نیاز برای اثربخشی تزریق کاهش پیدا می کند. به دلیل عدم عبور مناسب امواج فراصوت از بافت چربی در افراد با چاقی شدید معمولا از نوع دیگری از تصویربرداری استفاده می شود.
کاربردها
بلاک عصب سیاتیک برای تشخیص و درمان درد های ران، سطح خارج و روی پا کاربرد دارد. کاربرد تشخیصی به این صورت است که اگر بعد از انجام بلاک درد بیمار کنترل شد یعنی این عصب بلاک شده در ایجاد درد برای بیمار یا انتقال پیام های درد نقش داشته است. دیگر کاربرد این بلاک ایحاد بی حسی موضعی برای اعمال جراحی در افرادی است که انجام بلاک اپیدورال کمری در آن ها ممنوع است.
در صورتی که برای کنترل درد نیاز به انجام بلاک دائمی باشد (مانند افراد مبتلا به سرطان) می توان با انجام بلاک موقتی، میزان بی دردی و اختلال حرکتی بعد از انجام بلاک دائمی را پیشبینی کرد. دیگر کاربرد های بلاک عصب سیاتیک عبارت اند از کنترل درد های اورژانسی (مانند درد شکستگی پا یا درد بعد از جراحی) و درمان درد های ناشی از التهاب عصب و گیرافتادگی عصب در قسمت بالایی ران.
در روش قدامی سوزن از سمت جلوی ران به سمت این عصب هدایت می شود و این روش انجام این بلاک اکثرا در بیمارانی کاربرد دارد که در آن ها نمی توان از دیگر روش های انجام این بلاک استفاده کرد.
ممنوعیت ها
در بیماران با اختلال انعقادی (به دلیل مصرف دارو و یا بیماری) باید قبل از انجام تزریق اختلال را برطرف کرد. در مواردی که اختلال انعقادی به علت دارو باشد (مانند افرادی که دارو های قلبی مصرف می کنند) باید با صلاح دید پزشک این دارو ها قبل از انجام تزریق قطع شوند.
در صورت ابتلا بیمار به ضعف سیستم ایمنی (افراد مبتلا به دیابت، سرطان، ایدز، مصرف طولانی کورتیکواستروئید ها) باید در پیگیری ها به دنبال نشانه های عفونت گشت تا در صورت بروز درمان شود. تزریق در صورت ابتلا بیمار به عفونت محل تزریق و یا عفونت گسترده در بدن ممنوع است و باید بعد از درمان عفونت انجام شود.
نحوه انجام بلاک
برای انجام بلاک عصب سیاتیک با روش قدامی، سوزن ها از زیر کشاله ران، به سمت این عصب هدایت می شود. بیمار به حالت خوابیده به پشت قرار می گیرد تا دسترسی به کشاله ران مقدور باشد. بعد از قرارگیری بیمار در حالت مناسب با لمس کشاله ران و تصویربرداری سونوگرافی محل ورود سوزن مشخص می شود. در نهایت سوزن با هدایت سونوگرافی وارد بافت می شود و بعد از اطمینان از درست بودن محل نوک سوزن تزریق انجام می شود.
نحوه قرارگیری بیمار و پروب سونوگرافی و تصویر سونوگرافی:
نحوه انجام بلاک (ستاره قرمز محل ورود سوزن است):
عوارض جانبی احتمالی و روش های پیشگیری
تمام بیماران بعد از انجام تزریق تا مدتی تحت نظر قرار می گیرند تا اثربخشی تزریق ارزیابی شود و از اتفاق نیافتادن عوارض جانبی احتمالی اطمینان حاصل شود. به دلیل وجود عروق بسیار در بافت محل تزریق ممکن است هماتوم (تجمع خون در بافت) ایجاد شود. برای جلوگیری از تشکیل هماتوم می توان از سوزن های نازک، گذاشتن پک های سرد روی محل تزریق تا 20 دقیقه و یا فشار دادن محل ورود سوزن بعد از تمام شدن تزریق استفاده کرد.
با کمک تصویربرداری همزمان سونوگرافی و مشاهده سوزن در تمام طول مدت تزریق، آسیب دیدن عصب توسط نوک سوزن به ندرت اتفاق می افتد و می توان از این گونه عوارض جلوگیری کرد. دیگر عارضه احتمالی این تزریق افزایش درد موقتی است که در بعضی از بیماران اتفاق می افتد و به دلیل ورود سوزن به بافت است و خود به خود بهبود پیدا می کند. عفونت محل تزریق به ندرت و اکثرا در بیماران با نقص سیستم ایمنی (دیابت، سرطان، ...) اتفاق می افتد و به دلیل انجام پروسیجر به صورت استریل نادر است.