تعویض مفصل زانو یک روش جراحی تهاجمی است که در آن مفصل آسیب دیده زانو (در اکثر موارد در نتیجه ابتلا به استئو آرتریت) برداشته شده و با یک مفصل یا عضو مصنوعی جایگزین می شود.
در بسیاری از مواقع ساختارهای داخل زانو (همچون غضروف یا سطوح استخوانی مفصل) ممکن است به خاطر استفاده بیش از حد، وارد شدن ضربه یا بعضی شرایط دیگر (همچون آرتریت روماتوئید، تومور و موارد مانند آن) دچار آسیب دیدگی شود.
این آسیب ها در صورتی که شدید باشد، می تواند انجام عمل جراحی تعویض مفصل زانو را برای بیمار به همراه داشته باشد. این عمل جراحی بطور خاص برای بیمارانی انجام می شود که دچار بیماری حاد استئو آرتریت زانو هستند و این شرایط نسبت به روش های درمانی فیزیوتراپی و برنامه توانبخشی عکس العمل مناسب نشان نداده و دچار درد شدید و ناتوانی به خاطر این بیماری شده اند.
عمل جراحی تعویض مفصل زانو معمولاً تحت بی هوشی عمومی یا بی حسی موضعی انجام می شود و به ۲ تا ۴ ساعت زمان نیاز دارد. مصرف داروهایی مثل آنتی بیوتیک ها معمولاً برای بیمار قبل از عمل جراحی تجویز می شود تا به این ترتیب بتوان از عوارض بالقوه احتمالی همچون عفونت پس از درمان تعویض مفصل زانو پیش گیری کرد.
انجام این عمل جراحی معمولاً نیازمند ایجاد یک شکاف تقریباً ۳۰ سانتی متری در پایین جلوی زانو یا کشکک است. سپس بافت نرم همچون عضله از روی زانو برداشته می شود تا به این ترتیب دسترسی به مفصل زانو ایجاد شود. به این ترتیب می توان سطوح آسیب دیده مفصل استخوان تیبیا و فیمور را خارج کرد. در ادامه پروتز در محل قرار می گیرد و با استفاده از چسب مخصوص در محل تثبیت می شوند. به این ترتیب می توان کشکک زانو را خارج کرده و در صورت نیاز با مفصل مصنوعی تعویض نمود آنگاه وضعیت رابط ها و مفاصل در موقعیت صحیح تنظیم شده و از یک لوله مخصوص برای خارج کردن ترشحات زخم استفاده می شود. در نهایت زخم با بخیه یا گیره های مخصوص بسته می شود. عمل جراحی تعویض مفصل زانو بدون عوارض خاص معمولاً به ۷ تا ۱۰ روز بستری در بیمارستان نیاز دارد.
مشکلات و بیماریهایی که نیاز به انجام عمل جراحی تعویض مفصل زانو را ایجاد می کنند
عمل جراحی تعویض مفصل زانو ممکن است برای بیمارانی تجویز شود که دارای مشکلات خاص در ارتباط با مفصل زانوی خود باشند و این مشکلات نسبت به روش های درمانی فیزیوتراپی معمول و برنامه های توانبخشی واکنش مناسب نشان نداده باشند. به این ترتیب بیمار احتمالاً با درد شدید و ناتوانی مواجه می شود. بعضی از شرایطی که نیاز به انجام عمل جراحی تعویض مفصل زانو دارد، به شرح زیر هستند:
• استئو آرتریت حاد
• آرتریت روماتوئید
• آسیب دیدگی رباط یا عفونتی که باعث استئو آرتیت حاد می شود
• ابتلا به بیماری نقرس
• نکروز آواسکولار (مرگ استخوان به دنبال عدم عرضه مناسب خون به آن)
• دیسپلازی استخوان (رشد غیر عادی استخوان)
• تشکیل تومور
علائم و نشانه هایی که به انجام عمل جراحی تعویض مفصل زانو منتهی می شوند
بیماران معمولاً با ورم شدید، درد و سفتی مفصل و نیز علائمی مواجه می شوند که می توانند ملایم تا شدید باشند. در این حالت درد ممکن است در ناحیه جلو، پشت یا اطراف زانو یا بعضی اوقات در ناحیه ران، ساق پا، قوزک یا کف پا احساس شود. این علائم معمولاً با انجام فعالیت هایی که نیازمند وارد کردن فشار زیاد به بدن هستند (به خصوص بالا رفتن از تپه ها یا سطوح غیر هموار یا ایستادن برای یک مدت زمان طولانی)، خم شدن زیاد، صاف کردن یا پیچاندن زانو، بالا رفتن از پله ها، زانو زدن یا در هنگام چمباتمه زدن، تشدید می شوند. علاوه بر این بیمار ممکن است با یک پا راه رفته یا به خاطر درد نتواند وزن خود را تحمل کند. این علائم همچنین می تواند با استراحت کردن افزایش پیدا کرده و به صورت گرفتگی، درد یا سفتی (در اکثر مواقع در طول شب یا در ابتدای صبح) احساس شود.
در این شرایط هنگامی که محکم زانوی خود را لمس می کنید، معمولاً با احساس درد و حساسیت مواجه می شوید. علاوه بر این ممکن است زانو احساس ضعیف شدن یا بی ثباتی داشته و در بعضی موارد با انجام بعضی حرکت های خاص احساس فرو ریختن داشته باشد. کبودی، مورمور، یا بی حسی نیز ممکن است در بین بیماران مبتلا به مشکل مفصل زانو مشاهده شود.
درمان های پس از تعویض مفصل زانو
بلافاصله پس از انجام عمل جراحی تعویض مفصل زانو از پوشش مخصوص بر روی مفصل استفاده شده و یک لوله برای خارج کردن ترشحات زخم در محل قرار داده می شود. در این زمان معمولاً برای بیمار از آنتی بیوتیک ها و داروهای رقیق کننده خون استفاده می شود تا به این ترتیب ریسک عفونت و تشکیل لخته خونی کاهش پیدا کند. علاوه بر این می توان برای بیمار از داروهای مسکن قوی در این شرایط استفاده کرد.
در این زمان از تمرین های حرکتی برای آماده کردن پا در حداقل زمان ممکن استفاده می شود. در این رابطه معمولاً به بیماران توصیه می شود در اولین روز پس از انجام عمل جراحی از رخت خواب خارج شده (با کمک یک متخصص فیزیوتراپی) و در روز دوم با کمک عصای زیر بغل یا واکر قدم بزنند. در این زمان لازم است توصیه های فیزیوتراپ به دقت مورد توجه قرار گیرد.
فیزیوتراپی می تواند آموزش های لازم را درباره نحوه انجام صحیح تمرین های حرکتی به بیمار ارائه کند. علاوه بر این ممکن است استفاده مداوم از دستگاه های ورزشی توسط بعضی جراحان به بیمار توصیه شود. بخیه های زده شده در محل مفصل پس از چند روز حل شده یا با گذشت حدود ۱۰ روز پس از عمل جراحی کشیده می شوند.
پس از انجام عمل جراحی تعویض مفصل زانو و مرخص شدن از بیمارستان، بعضی بیماران با انجام تمرین های حرکتی فیزیوتراپی به خوبی درمان می شوند. در این حالت احتمال موفقیت درمان بطور گسترده با توجه به شرایط بیمار و تلاش وی پس از عمل جراحی مشخص می شود.
بیمارانی که عمل جراحی تعویض مفصل زانو را انجام داده اند می بایست بطور منظم تمرین های انعطاف پذیری و تقویتی را به عنوان بخشی از برنامه توانبخشی خود مورد استفاده قرار دهند تا به این ترتیب بتوان از دستیابی به نتایج بهینه پس از درمان مطمئن شد. در این حالت تاکید اصلی بر بازیابی کامل سطح کشیدگی و دامنه حرکتی کامل زانو و نیز تقویت عضلات چهار سر ران است. تمرین های حرکتی تقویت زرد پی، عضلات سرینی، و ساق پا نیز برای بهبود وضعیت کنترلی مفصل زانو در ارتباط با انجام فعالیت هایی که به مفصل فشار وارد می کند، از اهمیت خاص برخوردار است.
روش های درمان دستی مورد استفاده در فیزیوتراپی همچون ماساژ، حرکت دادن مفصل، درای نیدلینگ، و الکترو درمانی دارای نقش با اهمیت در بهبود انعطاف پذیری بافت آسیب دیده و بازیابی دامنه حرکت عضلات دارد. این درمان ها بطور خاص در طول ۶ تا ۱۲ هفته اول پس از عمل جراحی تعویض مفصل زانو اهمیت دارند.
فیزیوتراپی تعویض مفصل زانو
استفاده از روش های فیزیوتراپی برای همه بیمارانی که عمل جراحی تعویض مفصل زانو را انجام داده اند،قبل و بعد از درمان، از اهمیت خاصی برای تسریع فرآیند بهبود و اطمینان از دستیابی به نتایج بهینه برخوردار است. در حالت ایده آل روش های درمانی فیزیوتراپی می بایست قبل از عمل جراحی آغاز شوند.
فیزیوتراپی قبل از عمل جراحی
فیزیوتراپی قبل از عمل جراحی تعویض مفصل زانو ممکن است برای یک دوره برای بیمار تجویز شود تا به این ترتیب بتوان مفصل زانو و عضلات اطراف آن را برای انجام عمل جراحی آماده کرد.
فیزیوتراپی پس از عمل جراحی
بسیاری از بیمارانی که عمل جراحی تعویض کامل مفصل زانو (TKR) را انجام داده اند، در طول چند هفته با استفاده از روش های فیزیوتراپی احساس بهتری پیدا خواهند کرد. استفاده از روش های فیزیوتراپی پس از عمل جراحی تعویض مفصل زانو بطور خاص برای بازیابی دامنه حرکتی کامل مفصل، تقویت و بازیابی حرکت های عادی روزمره آن لازم و ضروری است.
اهداف اصلی درمان های فیزیوتراپی پس از عمل جراحی به شرح زیر هستند:
• کاهش درد و التهاب مفصل زانو
• عادی کردن دامنه حرکتی مفصل زانو
• تقویت عضلات مفصل شامل عضلات چهار سر ران و عضله زرد پی
• تقویت عضلات پایین تنه شامل ماهیچه های ساق پا، ران و باسن
• بهبود وضعیت قرارگیری کشکک زانو
• عادی کردن طول عضلات
• بهبود تحریک پذیری، چالاکی و توازن
• بهبود تکنیک و وضعیت انجام فعالیت هایی مثل راه رفتن، بالا رفتن از پله، چمباتمه زدن و خم شدن
• حداقل کردن احتمال ایجاد آسیب دیدگی مجدد
روش های درمانی مورد استفاده در فیزیوتراپی تعویض مفصل زانو شامل موارد زیر هستند:
• ماساژ بافت نرم
• الکترو درمانی
• استفاده از عصای زیر بغل
• استفاده پوشش کمپرس کننده
• حرکت دادن مفصل
• درای نیدلینگ
• گرما یا سرما درمانی
• استفاده از تمرین های حرکتی به منظور بهبود انعطاف پذیری، قدرت (به خصوص عضلات چهار سر ران) و توازن
• توصیه های مربوط به اصلاح نحوه انجام فعالیت
• آموزش بیمار
• اصلاح بیو مکانیکی