بلاک عصب سوپرا اربیتال (Supraorbital) تحت گاید سونوگرافی
بلاک به معنی قطع پیام رسانی اعصاب است و معمولا برای جلوگیری از درد و درمان سندرم‌های درد مختلف با استفاده از تزریق مواد بی‌حسی و در مواردی کورتیکواستروئیدها (دسته‌ای از داروهای ضد التهابی) انجام می‌شود.
آناتومی عصب سوپرا اربیتال
عصب سوپرا اربیتال شاخه‌ای از عصب افتالمیک (ophtalmic) است که خود عصب افتالمیک شاخه‌ای از عصب تریژمینال (trigeminal) است. عصب تریژمینال مستقیما از مغز خارج می‌شود. عصب سوپرا اربیتال از داخل کاسه چشم به سمت پیشانی می‌آید و به قسمت خارجی پلک بالایی و قسمت خارجی پیشانی عصب دهی می‌کند و حس این مناطق را تامین می‌کند. این عصب در محل خارج شدنش از داخل چشم از داخل شیاری استخوانی عبور می‌کند که پزشک از این حالت آناتومیک برای مشخص کردن محل عصب استفاده می‌کند. عصب سوپرا اربیتال صرفا حسی است و مسئولیت حرکت عضلات چشم، پلک فوقانی یا پیشانی را بر عهده ندارد. به دلیل فقط حسی بودن این عصب، بعد از بلاک برای بیمار محدودیت حرکتی ای ایجاد نخواهد شد.
در تصویر زیر این عصب نشان داده شده است:
در تصویر زیر شیار استخوانی‌ای که عصب سوپرا اربیتال از داخل آن عبور می‌کند نشان داده شده است:
ناحیه عصب دهی شده توسط عصب سوپرا اربیتال (رنگ زرد):
نورالژی تریژمینال یکی از علل شایع درد صورت است. درد این بیماری معمولا شدید، یک طرفه و با شروع سریع است و حالت برنده یا برق گرفتگی دارد. درد نورالژی تریژمنال در شب‌ها شایع تر است. بیماران مبتلا به این بیماری معمولا دوره‌های بهبودی و عود مکرر دارند. در این بیماری یک یا چند ناحیه در صورت وجود دارد که با تحریک آن‌ها درد بیمار شروع می‌شود. بسته به محل این ناحیه در صورت ممکن است درد بیمار با فعالیت‌های روزمره‌ای مانند مسواک زدن، آرایش کردن، غذا خوردن، برخورد باد با صورت و حتی حرف زدن فعال شود. به نظر می‌رسد که این بیماری به دلیل تحت فشار قرار گرفتن قسمتی از عصب توسط شریان (سرخرگ) همراهی کننده آن اتفاق می‌افتد که باعث تخریب قسمتی از غلاف عصبی و تحریک پذیر آن می‌شود.
تصویربرداری در تزریقات مدیریت درد
به طور کلی موفقیت بلاک‌هایی که برای کنترل و درمان سندرم‌های درد انجام می‌شوند به دقت تزریق بستگی دارد. دو نوع کلی انجام تزریقات استفاده از آناتومی سطحی برای مشخص کردن محل تزریق (روش بلایند) و استفاده از تصویربرداری همزمان هستند. در روش بلایند به دلیل آن که ساختارهای داخلی در هنگام تزریق دیده نمی‌شوند امکان اشتباه قرار گرفتن محل سوزن بیشتر است. این روش‌ها به عنوان روش‌های کلاسیک انجام تزریق شناخته می‌شوند و به مرور زمان به دلیل افزایش دقت تصویربرداری‌های مختلف امروزه کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرند.
استفاده از تصویربرداری همزمان به پزشک اجاره می‌دهد تا آناتومی ناحیه تزریق را قبل از ورود سوزن بررسی کند و تزریق دقیق‌تری انجام دهد که باعث کمتر اذیت شدن بیمار حین انجام تزریق، بلاک با کیفیت‌تر و طولانی‌تر، کاهش مقدار داروی مورد نیاز برای تزریق و کاهش عوارض جانبی می‌شود. از تصویربرداری‌هایی که به صورت گسترده برای انجام بلاک‌های مختلف از آن‌ها کمک گرفته می‌شود می‌توان به سونوگرافی، فلوروسکوپی و CT Scan اشاره کرد.
برتری‌های تصویربرداری سونوگرافی
از بین تصویربرداری‌هایی که برای انجام بلاک استفاده می‌شوند، تصویربرداری سونوگرافی از همه در دسترس‌تر است و به دلیل نبودن پرتوهای یونیزان در این تصویربرداری و عدم نیاز به تزریق ماده حاجب ریسک کمتر نسبت به بقیه دارد. تصویربرداری سونوگرافی توانایی نشان دادن عروق محل تزریق را دارد و می‌توان از آن برای جلوگیری از تزریق داخل عروقی استفاده کرد. علاوه بر توانایی نشان دادن عروق، دستگاه سونوگرافی با نشان دادن اعصاب و دیگر ساختارهای بافت نرم ناحیه حین انجام تزریق امکان تزریق دقیق‌تر و موثرتر با عوارض جانبی کمتر را فراهم می‌کند. یک برتری دیگر تصویربرداری سونوگرافی به تصویربردای فلوروسکوپی نبود پرتوهای یونیزان است و امکان استفاده از این تصویربرداری برای خانم‌های حامله نیازمند تزریق وجود دارد. لازم به ذکر است که در افرادی که علت جراحی یا به صورت مادرزادی آناتومی به هم ریخته و غیرطبیعی دارند ممکن است بسته به نظر پزشک نوع تصویربرداری برحسب بیمار متفاوت باشد. در مطالعات انجام شده دقت بلاک عصب سوپرا اربیتال با گاید سونوگرافی 97% گزارش شده است.
کاربردها
از این بلاک برای ایجاد بی‌حسی موضعی طی اعمال جراحی، تشخیص و درمان سندرم‌های درد صورت، و پیش بینی کردن پاسخ بیمار به بلاک دائمی این عصب استفاده می‌شود. کاربرد تشخیصی به این صورت است که اگر بعد از انجام بلاک موقت درد بیمار کنترل شد، یعنی منشا درد بیمار از این عصب بوده است.
این بلاک برای کنترل دردهای حاد و اورژانس مانند دردهای ناشی از تروما (آسیب فیزیکی)، دردهای ناشی از هرپس زوستر (زونا) حاد نیز استفاده می‌شود. بیماری‌های دیگری که برای درمان آن‌ها از این بلاک استفاده می‌شود عبارت‌اند از: میگرن، سردرد خوشه ای (cluster)، نورالژی (اختلال عصب) بعد از هرپس یا تروما و به خصوص نورالژی تریژمینال.
بلاک دائمی که با تزریق مواد تخریب کننده عصب یا امواج رادیویی (روش رادیوفرکوئنسی) انجام می‌شود برای بیمارانی کاربرد دارد که به بلاک موقتی پاسخ داده‌اند اما بعد از مدتی دردشان عود کرده است. از بیمارانی که کاندید بلاک دائمی هستند می‌توان به بیماران با تومور در محل عصب دهی شده توسط عصب سوپرا اربیتال اشاره کرد.
ممنوعیت‌ها
در افرادی که به دلیل بیماری‌ای دیگر (مانند بیماری قلبی) داروهای ضد انعقاد مصرف می‌کنند باید تحت نظر پزشک مدتی دارو قطع شود تا خطر خونریزی بعد از تزریق کاهش یابد. در صورت اختلال انعقادی به دلیل بیماری بسته به نظر پزشک و پس از انجام آزمایشات لازم می‌توان در صورت صلاحدید پزشک این بلاک را انجام داد. در افرادی که به دلیل جراحی یا مادرزادی آناتومی ناحیه بهم ریخته است این بلاک باید با دقت بیشتری انجام شود و تزریق در محلی که عفونت پوستی فعال وجود دارد یا در صورت عفونت سیستمیک بدن باید تا بعد از درمان عفونت عقب انداخته شود. این تزریق نباید برای افرادی که در مسیر عبور سوزن تومور دارند انجام شود.
نحوه انجام بلاک
بیمار به حالت خوابیده به پشت قرار می‌گیرد و پزشک با لمس استخوان فوقانی پلک محل خروج عصب از کاسه چشم را مشخص می‌کند. سپس با استفاده از بتادین یا الکل پوست محل تزریق ضد عفونی می‌شود. بعد از مشخص کردن محل عصب و عروق ناحیه با تصویربرداری سونوگرافی در نهایت سوزن وارد پوست می‌شود. بعد از اطمینان از درست بودن محل نوک سوزن با تصویربرداری همزمان سونوگرافی تزریق انجام می‌شود.
محل قرارگیری پروب سونوگرافی و تصویر سونوگرافی (عروق ناحیه با رنگ قرمز در تصویر سونوگرافی داپلر دیده می‌شوند):
نحوه انجام بلاک:
بررسی‌های بعد از تزریق
تمام بیماران بعد از انجام تزریق از جهت بررسی اثربخشی بلاک و بروز عوارض جانبی احتمالی تزریق تحت نظر قرار می‌گیرند.
با اینکه اکثر بیماران بعد از انجام بلاک بی دردی پیدا می‌کنند، بعضی از بیمارن افزایش درد موقتی بعد از انجام بلاک را تجربه می‌کنند که به دلیل ورود سوزن به بافت است و همراه با درد اصلی بیماری بعد از مدت کوتاهی از بین می‌رود.
به بیماران توصیه می‌شود تا در صورت افزایش درد و یا تب که می‌تواند نشانه عفونت باشد به پزشک مراجعه کنند.
عوارض جانبی احتمالی:
شایع‌ترین عارضه این بلاک ایجاد کبودی یا هماتوم (تجمع خون در بافت) است که به دلیل پرخون بودن بافت محل تزریق اتفاق می‌افتد. اما می توان با وارد کردن فشار بعد از انجام بلاک روی محل تزریق جلوی این عوارض را گرفت. استفاده از سوزن‌های نازک هم باعث کاهش احتمال تشکیل هماتوم می‌شود. همچنین می‌توان از پک‌های سرمازا استفاده کرد. این پک‌ها درد بعد از تزریق را هم کاهش می‌دهند.
چون عروق همراه این عصب تقریبا مسیر یکسانی را طی می‌کنند و در نزدیکی هم قرار دارند، احتمال تزریق داخل عروقی و مسمومیت وجود دارد. که می‌توان به راحتی جلوی این عارضه را با مشاهده ساختارهای داخلی با تصویربرداری سونوگرافی گرفت.
ایجاد عفونت بعد از تزریق نادر است (و در افراد با نقص ایمنی مانند افراد مبتلا به ایدز یا سرطان یا دیابت که قند خونشان تحت کنترل نیست بیشتر اتفاق می افتد) و می‌توان با استفاده از وسایل استریل و شستن محل تزریق با بتادین قبل از ورود سوزن به راحتی جلوی آن را گرفت.