بلاک عصب اکسسوری - Accessory
بلاک عصب به معنی مسدود کردن انتقال‌های پیام درد با استفاده از تزریق مواد بی‌حسی (در بلاک موقتی) و مواد تخریب‌کننده عصب (در بلاک دائمی) گفته می‌شود. در مواردی داروهای ضد التهابی نیز به محل عصب تزریق می‌شوند که باعث کاهش التهاب عصب و شروع فرآیند بهبودی می‌شوند.
آناتومی عصب اکسسوری
عصب اکسسوری یکی از اعصابی است که مستقیما از مغز منشا می‌گیرد. این عصب بعد از خروج از مغز به سمت پایین حرکت می‌کند و از بالای گردن به سمت پشت بدن تغییر مسیر می‌دهد. این عصب مسئولیت عصب‌دهی به بعضی عضلات گردن و شانه را بر عهده دارد که جلوتر توضیح داده می‌شود. دو تا از عضلات مهمی که توسط این عصب، عصب‌دهی می‌شوند عبارت‌اند از عضله استرنوکلیدوماستوئید (در کنار گردن، Sternocleidomastoid) و عضله تراپزیوس (در پشت شانه و گردن، Trapezius). در بیماری‌های مختلفی ممکن است این عضلات دچار اسپاسم (انقباض دائمی و بیش از حد و ایجاد درد برای بیمار) شوند که یکی از راه‌های درمان این اسپاسم‌ها بلاک عصب اکسسوری است.
در تصویر زیر عصب اکسسوری با هایلایت سبز و عضلات توضیح داده شده با هایلایت قرمز نشان داده شده‌اند:
در تصویر زیر بیمار مبتلا به دیستونی گردنی (Cervical dystonia، بیماری‌ای که در آن عضلات گرد دچار اسپاسم می‌شوند) نشان داده شده است.
به انحراف گردن بیمار و برجسته شدن عضله استرنوکلیدوماستوئید توجه کنید:
کاربردها
بلاک عصب اکسسوری برای تشخیص و درمان دردهای ناشی از اسپاسم عضلات تراپزیوس و استرنوکلیدوماستوئید (مانند بیماری دیستونی گردنی) استفاده می‌شود. کاربرد تشخیصی به این صورت است که اگر بعد از انجام بلاک درد بیمار کنترل شد و اسپاسم برطرف شد یعنی عصب اکسسوری مسئول ایجاد اسپاسم بوده است.
در افرادی که نیاز به انجام بلاک دائمی برای کنترل درد و اسپاسم دارند، ابتلا یک بلاک موقتی انجام می‌شود تا بتوان تاثیر ضددردی بلاک دائمی و همچنین میزان اختلال حرکتی بعد از بلاک دائمی (چون عصب اکسسوری مسئول انتقال پیام‌های حرکتی به عضلات توضیح داده شده است) را پیش‌بینی نمود.
بلاک دائمی با روش‌ها مختلفی انجام می‌شود که در تمامی آن‌ها عصب تخریب می‌شود تا به صورت دائمی جلوی انتقال پیام‌های درد گرفته شود. یکی از روش‌های انجام بلاک دائمی تخریب عصب با تزریق مواد کشنده عصب است. این نوع روش بلاک دائمی تفاوت چندانی با بلاک موقتی ندارد و فقط به جای داروهای بی‌حسی موقتی از داروها تخریب کننده عصب استفاده می‌شود و روش انجام آن‌ها مشابه است.
ممنوعیت‌ها
در بیماران با اختلال انعقادی (به دلیل مصرف دارو و یا بیماری) باید قبل از انجام تزریق اختلال را برطرف کرد. در مواردی که اختلال انعقادی به علت دارو باشد (مانند افرادی که داروهای قلبی مصرف می‌کنند) باید با صلاح دید پزشک این داروها قبل از انجام تزریق قطع شوند.
در صورت ابتلا بیمار به ضعف سیستم ایمنی (افراد مبتلا به دیابت، سرطان، ایدز، مصرف طولانی کورتیکواستروئیدها) باید در پیگیری‌ها به دنبال نشانه‌های عفونت گشت تا در صورت بروز درمان شود. تزریق در صورت ابتلا بیمار به عفونت محل تزریق و یا عفونت گسترده در بدن ممنوع است و باید بعد از درمان عفونت انجام شود.
نحوه انجام بلاک
برای انجام بلاک عصب اکسسوری سوزن از سمت کنار گردن، دقیقا از لبه خلفی استرنوکلیدوماستوئید سمت عصب اکسسوری هدایت می‌شود. بیمار به حالت خوابیده به پشت قرار می‌گیرد و سر خود را به سمت مقابل می‌چرخاند تا پزشک به محل ورود سوزن دسترسی داشته باشد. بعد از قرارگیری بیمار در حالت مناسب محل ورود سوزن با لمس عضلات گردن مشخص می‌شود. در نهایت سوزن وارد بافت می‌شود و تزریق انجام می‌شود.
نحوه قرار گیری بیمار:
نحوه انجام بلاک:
عوارض جانبی احتمالی و روش‌های پیشگیری
تمام بیماران بعد از انجام تزریق تا مدتی تحت نظر قرار می‌گیرند تا اثربخشی تزریق ارزیابی شود و از اتفاق نیافتادن عوارض جانبی احتمالی اطمینان حاصل شود. به دلیل وجود عروق بسیار در بافت گردن ممکن است هماتوم (تجمع خون در بافت) اتفاق بی‌افتد. برای جلوگیری از تشکیل هماتوم می‌توان از سوزن‌های نازک، گذاشتن پک‌های سرد روی محل تزریق تا 20 دقیقه و یا فشار دادن محل ورود سوزن بعد از تمام شدن تزریق استفاده کرد.
آسیب دیدن ساختارهای مجاور مانند شریان و وریدهای گردن، تزریق داخل شریانی یا وریدی و یا بلاک دیگر اعصاب‌ای که از گردن عبور می‌کنند به ندرت اتفاق می‌افتد و می‌توان از این گونه عوارض جلوگیری کرد. یکی از عوارض احتمالی این بلاک افزایش ضربان قلب به صورت موقتی و به دنبال بلاک شدن عصب واگ است. در صورت بلاک شدن عصب فرنیک ممکن است بیمار دچار تنگی نفس خفیف و موقتی شود اما در بیمارانی که مبتلا به بیماری ریوی هستند باید از اتفاق نیافتادن این عارضه اطمینان حاصل کرد. این عوارض به صورت خود به خودی بهبود پیدا می‌کند.
دیگر عارضه احتمالی این تزریق افزایش درد موقتی است که در بعضی از بیماران اتفاق می‌افتد و به دلیل ورود سوزن به بافت است و خود به خود بهبود پیدا می‌کند. عفونت محل تزریق به ندرت و اکثرا در بیماران با نقص سیستم ایمنی (دیابت، سرطان، ...) اتفاق می افتد و به دلیل انجام پروسیجر به صورت استریل نادر است.