بلاک شبکه عصبی سلیاک (Celiac plexus) با روش قدامی
(جلویی، Anterior) تحت هدایت CT Scan
بلاک عصب به معنی مسدود کردن انتقال های پیام درد با استفاده از تزریق مواد بی‌حسی (در بلاک موقتی) و مواد تخریب کننده عصب (در بلاک دائمی) گفته می شود. در مواردی داروهای ضد التهابی نیز به محل عصب تزریق می‌شوند که باعث کاهش التهاب عصب و شروع فرآیند بهبودی می‌شوند.
آناتومی شبکه عصبی سلیاک
سیستم عصبی بدن به دو نوع خودکار و ارادی تقسیم می‌شود که اعصاب خودکار بدن شامل اعصاب سمپاتیکی و پاراسمپاتیکی هستند. احشا داخل شکم اکثرا توسط اعصاب سمپاتیکی عصب دهی می‌شود. این اعصاب سمپاتیکی از نخاع سینه‌ای (نخاع در ستون فقرات سینه‌ای) منشا می‌گیرند به این صورت که در هر سمت از ستون فقرات سینه‌ای یک ردیف گانگلیون (گره عصبی) سمپاتیکی قرار دارد و از این ردیف گانگلیون‌ها سه شاخه عصبی اصلی به نام‌های اسپلانکنیک بزرگتر، اسپلانکنیک کوچکتر و کوچکترین اسپلانکنیک منشا می‌گیرند که از داخل قفسه سینه به پایین حرکت می‌کنند و در زیر دیافراگم، در کنار آئورت (شریان اصلی ای که از قلب خارج می‌شود)، شبکه عصبی سلیاک (Celiac) را تشکیل می‌دهند. شاخه‌های نهایی شبکه عصبی سلیاک به احشا داخل شکم عصب می‌کنند.
در تصویر زیر این ساختارها در زیر دیافراگم نشان داده شده‌اند (شبکه عصبی سلیاک با هایلایت سبز نشان داده شده‌است):
در تصویر زیر شبکه عصبی سلیاک در سطح مقطع بدن با هایلایت سبز نشان داده شده‌است:
در تصویر زیر این شبکه عصبی در جلوی شریان آئورت در داخل شکم نشان داده شده‌است:
برتری های تصویربرداری CT Scan
در گذشته به دلیل عدم دسترسی به تصویربرداری‌های همزمان حین تزریق، اکثر تزریقات مدیریت درد با استفاده از مشخص کردن ساختارهای آناتومیک بدن با لمس محل تزریق انجام می‌شدند. عیب این روش‌ها دقت پایین آن‌ها در مشخص کردن محل دقیق تزریق و امکان اشتباه قرار گرفتن سوزن داخل بدن (به دلیل عدم مشاهده آن با تصویربرداری همزمان) است.
در حال حاضر از تصویربرداری‌های همزمان بسیاری مانند فلوروسکوپی، سونوگرافی و CT Scan برای مشاهده ساختارهای داخلی بدن و هدایت سوزن به سمت هدف استفاده می‌شود. تصویربرداری CT Scan یکی از دقیق‌ترین روش‌های انجام تصویربرداری همزمان حین تزریقات است. CT Scan برتری‌هایی نسبت به دیگر روش‌ها دارد که از بین آن‌ها میتوان به دقت بسیار بالا، نشان دادن بافت نرم و سخت به صورت همزمان و امکان استفاده از کنتراست اشاره کرد.
همچنین پزشک می‌تواند با مشاهده ساختارهای داخل قبل از تزریق، روش مناسب را برای بیمار انتخاب کند. استفاده از تصویربرداری همزمان دقت و موفقیت تزریق را بالا می برد، عوارض جانبی احتمالی را به شدت کاهش می دهد و به دلیل بالا تر رفتن دقت تزریق، میزان داروی مورد نیاز برای اثربخشی تزریق کاهش پیدا می کند. به دلیل استفاده از پرتو های یونیزان در این نوع تصویربرداری، استفاده از آن در خانم ها باردار توصیه نمی شود.
کاربرد ها
بلاک شبکه عصبی سلیاک برای تشخیص و درمان درد های پهلو و داخل شکمی کاربرد دارد. کاربرد تشخیصی به این صورت است که اگر بعد از انجام بلاک درد بیمار کنترل شد یعنی این عصب در ایجاد درد برای بیمار نقش داشته است یا پیام های درد را منتقل می کرده است. دیگر کاربرد این بلاک کنترل درد ناشی از پانکراتیت حاد است. در بیماران مبتلا به نارسایی عروقی احشا شکمی که دچار درد های ناشی از کمبود خونرسانی (به خصوص بعد از غذا) می شوند، می توان با انجام شبکه عصبی سلیاک درد بیمار را درمان کرد. در بیمارانی که به علتی مانند سرطان دچار درد دائمی شکمی هستند می توان درد بیمار را با انجام بلاک دائمی درمان کرد، اما قبل از انجام بلاک دائمی باید یک یا چند بلاک موقتی انجام شود تا بتوان اثربخشی بلاک دائمی را پیشبینی کرد.
برتری اصلی روش قدامی نسبت به دیگر روش ها نحوه قرارگیری بیمار است. در دیگر روش های انجام این بلاک معمولا لازم است بیمار مدت طولانی ای روی شکم دراز بکشد که این موضوع در بیماران با ایلئوستومی یا کولستومی یا درد و توده شکمی مشکل بزرگی است. در روش قدامی بیمار به پشت می خوابد و به همین دلیل می تواند مدت طولانی ای به صورت ثابت قرار بگیرد تا بلاک انجام شود. همچنین انجام بلاک با این روش نسبت به دیگر روش های انجام بلاک شبکه سلیاک معمولا سریع تر انجام می شود که این موضوع با درد شکمی که نمی توانند به صورت ثابت در یک موقعیت خاص قرار بگیرند موضوع مهمی است.
ممنوعیت ها
در بیماران با اختلال انعقادی (به دلیل مصرف دارو و یا بیماری) باید قبل از انجام تزریق اختلال را برطرف کرد. در مواردی که اختلال انعقادی به علت دارو باشد (مانند افرادی که دارو های قلبی مصرف می کنند) باید با صلاح دید پزشک این دارو ها قبل از انجام تزریق قطع شوند. چون این بلاک باعث افزایش حرکات روده می شود، انجام بلاک در افرادی که بیماری انسدادی روده ای دارند ممنوع است. در صورت ابتلا بیمار به ضعف سیستم ایمنی (افراد مبتلا به دیابت، سرطان، ایدز، مصرف طولانی کورتیکواستروئید ها) باید در پیگیری ها به دنبال نشانه های عفونت گشت تا در صورت بروز درمان شود. تزریق در صورت ابتلا بیمار به عفونت محل تزریق و یا عفونت گسترده در بدن ممنوع است و باید بعد از درمان عفونت انجام شود.
نحوه انجام بلاک
برای انجام بلاک شبکه عصبی سلیاک با روش قدامی سوزن از جلوی شکم ، با تصویربرداری همزمان CT Scan به سمت این شبکه عصبی هدایت می شود. برای انجام این بلاک بیمار به حالت خوابیده به پشت قرار می گیرد و بعد از قرارگیری بیمار در حالت مناسب محل ورود سوزن با کمک تصویربرداری مشخص می شود. در نهایت سوزن با کمک تصویربرداری همزمان CT Scan وارد بافت می شود و بعد از اطمینان از درست بودن محل سوزن با تزریق ماده حاجب تزریق انجام می شود.
نحوه انجام بلاک:
تصاویر CT Scan سوزن در محل شبکه عصبی سلیاک:
عوارض جانبی احتمالی و روش های پیشگیری
تمام بیماران بعد از انجام تزریق تا مدتی تحت نظر قرار می گیرند تا اثربخشی تزریق ارزیابی شود و از اتفاق نیافتادن عوارض جانبی احتمالی اطمینان حاصل شود. به دلیل وجود عروق بسیار در بافت محل تزریق ممکن است هماتوم (تجمع خون در بافت) ایجاد شود. برای جلوگیری از تشکیل هماتوم می توان از سوزن های نازک، گذاشتن پک های سرد روی محل تزریق تا 20 دقیقه و یا فشار دادن محل ورود سوزن بعد از تمام شدن تزریق استفاده کرد.
با کمک تصویربرداری همزمان CT Scan و مشاهده سوزن در تمام طول مدت تزریق، آسیب دیدن ساختار های مجارو مانند شریان و ورید های ناحیه، ایجاد پونوموتوراکس (پاره شدن پرده های پوشاننده ریه که باعث تنگی نفس می شود)، تزریق داخل عروقی (که می تواند باعث مسمومیت بیمار شود) و آسیب دیدن نخاع، اعصاب نخاعی، دیسک های ستون فقرات یا کلیه ها توسط نوک سوزن به ندرت اتفاق می افتد و می توان از این گونه عوارض جلوگیری کرد. حدود نیمی از بیماران بعد از انجام بلاک دچار اسهال می شوند که این عارضه با گذشت زمان از بین می رود. احتمال ایجاد عوارض به دلیل برخورد سوزن در مسیر خود با احشا شکمی در این روش، بیشتر از دیگر روش ها است.
دیگر عارضه احتمالی این تزریق افزایش درد موقتی است که در بعضی از بیماران اتفاق می افتد و به دلیل ورود سوزن به بافت است و خود به خود بهبود پیدا می کند. عفونت محل تزریق به ندرت و اکثرا در بیماران با نقص سیستم ایمنی (دیابت، سرطان، ...) اتفاق می افتد و به دلیل انجام پروسیجر به صورت استریل نادر است.