تعریف
جدای از دانش پزشکی و آناتومی، فاست به معنی رویه است. در علم جواهر شناسی فاست به معنی سنگ‌های قیمتی تراشیده یا سطوح کوچک جواهر بوده، البته سطوح کوچک و تراشیده روی مفاصل بدن بویژه رویه‌های مفصلی مهره‌ها به راستی هزاران بار ظریف‌تر از جواهرات تراشیده شده‌اند، و ظرافت‌ها و کارآیی‌های شگفتی دارند، که در هنگام تخریب و آسیب‌دیدن و ایجاد دردهای ناتوان کننده است که توجه به ارزش فاست‌ها معطوف می‌گردد.
فعالیت بیومکانیکی هر جفت از مفاصل فاست عبارت از هدایت و محدود کردن حرکت قطعه‌ای ستون فقرات می‌باشد. بطور نمونه، در ستون فقرات کمری مفاصل فاست سبب نگهداری حرکت قطعه‌ای ستون فقرات از نیروهای پاره کننده قدامی و چرخش و خم شدن بیش از حد می‌شوند. اما این رویه‌های مفصلی در دامنه حرکات خم شدن به پهلو نقش زیادی بازی نمی‌کند. مفاصل فاست می‌توانند در اثر فرسودگی (دژنراسیون)، شکستگی، آسیب، ناپایداری استئوآرتریت و جراحی دچار تخریب شوند.
موارد کاربرد درمان‌های مداخله‌ای در مفاصل فاست گردنی
بر پایه پاسخ به بلوک‌های تشخیصی مفاصل فاست گردنی و براساس معیار‌های انجمن بین المللی بررسی و مطالعه درد 35 تا 70٪ بیماران مبتلا به دردهای مزمن گردنی، دچار درد مفصل فاست هستند. موارد شایع کاربرد مفاصل فاست برای اهداف تشخیصی درمانی شامل موارد زیر است:
-
درد محوری گردنی و یا درد فوقانی پشت یا سردرد‌های سرویکوژنیک (ناشی از گردن) که پایدار و ناتوان کننده باشند.
-
میانگین نمره درد با مقیاس مشابه بینایی (VAS) 5 از 10 باشد.
-
وجود درد متناوب یا مداومی که باعث ناتوانی در فعالیت‌های بیمار شده باشد.
-
شکست در درمان‌های نگهدارنده دارویی، طب فیزیکی، و یا ماساژ درمانی ستون فقرات
-
عدم وجود بیرون زدگی دیسک یا مدرکی از رادیکولیت
-
نداشتن هرگونه منعی برای گرفتن رضایت از بیمار، آرام‌بخشی یا ورود سوزن
-
نداشتن هرگونه منعی برای گرفتن رضایت از بیمار، آرام‌بخشی یا ورود سوزن
-
نداشتن هرگونه سابقه حساسیت به بی‌حسی کننده‌ها، استرویید‌ها و داروهای مورد استفاده در بلوک
-
موارد منع کاربرد یا بی‌تحملی به داروهای ضدالتهابی غیراستروییدی، طب فیزیکی یا ماساژ درمانی ستون فقرات
-
پاسخ مثبت به بلوک‌های بی‌حسی مقایسه‌ای کنترل شده
موارد کاربرد درمانی در مورد بلوک‌های فاست گردنی با روش بلوک شاخه میانی و همچنین روش داخل مفصلی بطور جداگانه آورده می‌شود.
موارد کلی ممنوعیت کاربرد
-
ترس از سوزن
-
درد با منشأ روان‌شناختی
-
ناتوانی بیمار در وضعیت‌گیری و رضایت دادن
-
عفونت دستگاهی یا در محل ورود سوزن
-
حساسیت به بی‌حسی کننده‌های موضعی، استرویید‌ها یا داروهای به کار رونده در بلوک
-
درد رادیکولوپاتی یا با منشأ گردنی (سرویکوژنیک) مشکوک یا ثابت شده
-
ناهنجاری آرنولد- کیاری برای مداخلات بالای گردن
-
مصرف ضد انعقاد‌ها یا داروهای ضد پلاکتی غیرآسپیرینی
-
بارداری
-
استعداد به خونریزی
موارد کاربرد بلوک فاست گردنی
بلوک فاست با روش داخل مفصلی معمولاً بعنوان مانور تشخیصی برای اثبات وجود منشأ درد در مفصل فاست بکار می‌رود، ولی روش بلوک شاخه عصبی میانی (MBB) برای درمان شرایط دردناکی مانند آسیب‌ها، آرتریت، و التهاب مفاصل فاست گردنی بکار می‌رود. این شرایط باعث ایجاد درد گردن، زیرپشت سر (پس سر) و گاهی درد سوپراکلاویکولار (بالای ترقوه) و شانه می‌گردند. برخی هر دو روش بلوک را برای ارزیابی مفصل فاست بعنوان عامل اصلی درد مفید دانسته‌اند، زیرا تصور بر این پایه است که اگر درد واقعی بیمار بدلیل تورم یا کشیدگی مفصل مورد نظر بوده و بدنبال تزریق بی‌حس کننده موضعی درد بیمار کاهش یابد، می‌توان استنباط نمود که مفاصل فاست دلیل واقعی درد بیمار می‌باشد. از سوی دیگر، بلوک شاخه عصبی میانی بعنوان شاهد دارای نتایج مشابهی با بلوک داخل مفصلی بوده است.
برخی توصیه می‌کنند که اگر درد و حساسیت در معاینه فیزیکی مفاصل فاست وجود داشته باشد، و انتشار پوستی درد نیز هماهنگ با آن باشد، این می‌تواند نشانه درد مفاصل فاست باشد. البته در مورد گردن بین الگوهای درد سرویکوژنیک و مفاصل فاست، همپوشانی وجود دارد. در بیمارانی که حساسیت واضح در مفاصل فاست مربوط، یا افزایش درد هنگام حرکت یا فشار آوردن روی مفصل دارند،می‌توان بلوک آزمایشی انجام داد.
تفاوت دو روش بلوک مفاصل فاست گردنی
تفاوت‌های مهمی بین این دو روش وجود دارد. روش درون مفصلی در و اقع بلوک انتخابی انتها‌های عصبی در کپسول مفصلی (کپسولی از جنس بافت فیبری که مفصل را می پوشاند) بوده، که کاربرد آن در موارد مزمن یا تحت مزمن دردهای شدید و مقاوم به درمان فاست می‌باشد، که برای بلوک تشخیصی تنها حجم کوچکی از بی‌حس کننده در کپسول سینوویال (مفصلی) مفصل فاست تزریق می‌گردد. هرچند بلوک درون مفصلی بمنظور تشخیصی علت بیماری روش بسیار خوبی است، ولی تاثیر درمانی آن در درازمدت بسیار جای سوال دارد. اما بلوک شاخه میانی گردنی عبارت از تزریق مستقیم مقدار کمی از دارو به شاخک میانی شاخه خلفی است. بلوک شاخه میانی بویژه با استفاده از امواج رادیویی تنها بعنوان اقدام تشخیصی بوده، بلکه دارای اثرات درمانی مهمی نیز می‌باشد.
از نظر علمی بلوک شاخه میانی دارای سه ویژگی خوب است، ایمن‌تر و بی‌خطرتر بوده، به سادگی کنترل می‌شود، و روش اجرای آسان‌تری دارد. بطور کلی، بلوک شاخه میانی کاربرد درمانی و ارزش پیشگویی بهتری نسبت به روش درون مفصلی دارد، هم چنین، با روش بلوک شاخه میانی می‌توان نوروتومی با امواج رادیویی را برای درمان درازمدت درد انجام داد. بعلاوه، در بیماران مبتلا به درگیری شدید و مزمن فاست، روش بلوک شاخه میانی برای کنترل درد‌هایی مفید بوده که بدلیل یکی یا چند شاخه میانی ایجاد شده است.
بلوک فاست گردنی (روش درون مفصلی)
این بلوک را می‌توان در هر سه وضعیت دمر، طاقباز و خوابیده به پهلو انجام داد. در هر وضعیتی که بیمار قرار می‌گیرد به دست آوردن یک نمای واقعی پهلویی ضروری است. باید با استفاده از چند نما بهترین و واضح‌ترین تصویر را به دست آورد. محل درست سوزن را با تزریق ماده حاجب تایید کرد، و باید تصاویر مربوطه پس از تزریق را ذخیره نمود.
در روش مایل پهلویی، بیمار می‌تواند در وضعیت طاقباز، خوابیده به پهلو یا دمر قرار گیرد. در وضعیت خوابیده به پهلو برای قرار گرفتن فقرات گردنی و پشتی در یک راستا (وضعیت خنثی) باید یک بالش مناسب زیر سر قرار داد.
در روش پشتی پهلویی، بیمار در وضعیت دمر قرار می‌گیرد و برای هم کردن گرد به جلو، یک بالشت یا تکیه‌گاه زیر قفسه سینه قرار داده می‌شود. با این کار کیفیت تجسم مفاصل فاست و هم چنین ستون‌های مفصلی بهتر می‌شود.
بلوک شاخه میانی گردنی
آماده‌سازی بیمار
بیمار در وضعیت دمر یا طاقباز قرار می‌گیرد. عامل کلیدی برای اجرای بلوک موفق توجه به جزئیات و بدست آوردن نمای واقعی پهلویی ا ست. پوست ناحیه ورود سوزن را کاملاً ضدعفونی شده و زمان بدهید تا خشک شود. موهای بلند باید زیر پوشش استریل جراحی قرار گیرند.
پایش پس از بلوک
به بیمار باید آموزش داد که پاسخ درد خود را نسبت به بلوک بیان کند. بهتر است که ارزیاب درد پیش و پس از بلوک نسبت به انجام نوع و داروی بلوک آگاهی نداشته باشد. می‌توان درد پیش و پس از نوع و داروی بلوک آگاهش نداشته باشد. می‌توان درد پیش و پس از عمل را با نمره مشابه بینایی درد VAS و همچنین دامنه حرکات گردن بیمار را ارزیابی کرد. باید به بیمار آموزش داد تا بطور روزانه درد و سیر بهبودی خود را یادداشت نموده، و هرگونه تغییر ناگهانی در نشانه‌های درد را تا 24 ساعت پس از بلوک گزارش دهد. اگر بیمار در بلوک اول 80٪ بهبودی را گزارش کرد، نامزد مناسبی برای بلوک دوم یا نوروتومی با امواج رادیویی است. باید پس از بلوک‌های گردنی، شماره تلفنی را برای تماس بیمار در دسترس وی قرار دهد.
عوارض جانبی بلوک فاست گردنی
عوارض ناشی از بلوک درون مفصلی و شاخه میانی در ناحیه گردن بسیار نادر است. با این حال عوارض جدی ممکن است رخ دهد که شامل عوارض سوزن و داروها می‌باشد. تزریق درون مفصلی بدلیل مجاورت شریان مهره‌ای و طناب نخاعی در امتداد گانگلیون (محل تحمع بخشی از اعصاب) ریشه عصبی، پرخطرتر از بلوک شاخه میانی می‌باشد.
این عوارض شامل پاره کردن دورا (خارجی ترین لایه مننژ)، آسیب به طناب نخاعی ،آسیب عصبی، تزریق ساب دورال (زیر خارجی ترین لایه مننژ)، تزریق به سوراخ درون مهره‌ای، تزریق داخل عروقی (ورید‌ها)، یا بسیار خطرناک‌تر با تزریق در شریان مهره‌ای یا شریان رادیکولار است. همچنین احتمال بروز عفونت مانند آبسه اپی‌دورال (بین مننژ و استخوان های اطراف)، مننژیت (عفونت مننژ) باکتریایی، و عوارض ناشی از تزریق ماده بی‌حس کننده، استرویید، یا سایر داروهای نیز وجود دارد. عوارض جدی دیگر شامل آسیب شاخه شکمی (ونترال)، ایجاد آمبولی (لخته خون داخل رگ) یا آسیب‌های عصبی جدی است.
عوارض خفیفی مانند سبکی سر، برافروختگی، تعریق، تهوع، افت فشار خون، غش، درد محل تزریق و سردرد نیز ممکن است روی دهد. عوارض جانبی وابسته به استرویید مانند کاهش کوتیزول خون، پوکی استخوان، افزایش وزن، احتباس آب و افزایش قند خون را نیز باید در نظر داشت. البته تفاوت عمده‌ای در عوارض ایجاد شده بین استرویید و داروهای دیگر در بلوک‌های محور نخاعی گزارش نشده است.
تخریب اعصاب شاخه‌های میانی گردن با امواج رادیویی موارد کاربرد
نورولیز شاخه میانی با امواج رادیویی که از شاخه خلفی اولیه منشأ می‌گیرد برای درمان بیمارانی انجام می‌گردد که درد شدیدی داشته ولی عمر کوتاهی دارند و در گذشته به 2 بار بلوک شاخه میانی با بی‌حس کننده موضعی پاسخ مثبت داده‌اند. این روش بی‌دردی طولانی مدت برای شرایط دردناکی هم‌چون آسیب‌ها، آرتریت یا التهاب مفاصل فاست گردنی ایجاد می‌کند. این شرایط می‌تواند از نظر بالینی بصورت درد گردن، درد پشت سری و شانه، و درد سوپراکلاویکولار خود را نشان دهد.
روش کار
تخریب اعصاب مفاصل فاست گردنی به وسیله قطع شاخه‌های میانی مربوط به مفاصل فاست گردنی درگیر انجام می‌شود. این روش تحت سی‌تی اسکن یا فلوروسکوپی انجام می‌شود.
روش پشتی
بیمار در وضعیت دمر قرار داده می‌شود. بالشی زیر قفسه سینه قرار داده می‌شود تا فقرات گردنی کمی خم گردد. پیشانی بیمار روی یک پتوی چند لایه یا نگهدارنده پلاستیکی قابل انعطاف پیشانی قرار داده می‌شود.
برای اینکه کانولای امواج رادیویی درست در محل قرار گیرد، پرتو فلوروسکوپ در وضعیت نمای پهلویی واقع قرار داده می‌شود. مرکز کمان عصبی سطح مربوطه شناسایی می‌شود.
روش فورامینال
بیمار در وضعیت طاقباز قرار داده می‌شود. پوست ناحیه قدامی
عوارض جانبی
-
تزریق داخل عروقی (شریانی یا وریدی)
-
تخریب ریشه‌های عصبی نخاع
-
تزریق ساب‌دورال، ساب آراکنویید (زیر لایه میانی مننژ) و اپی‌دورال
-
مسمومیت مغز و مخچه و ایجاد ناهماهنگی حرکتی، تشنج یا وزوز گوش
-
سردرد (که تزریق استرویید در حین انجام تخریب با امواج رادیویی یا پس از آن ممکن است در کاهش این عارضه یا سایر عوارض احتمالی مؤثر باشد).