درد مفصل ساکروایلیاک یکی از دردهای مربوط به کمر می‌باشد که مربوط به بخش لگن کمر (Pelvis) می‌باشد و سناریوهای متعددی باعث بوجود آمدن این درد میشود مانند جراحت ناشی از تصادف, جهت گیری نامناسب بیومکانیکی بدن, تغییرات هورمونی در زمان بارداری خانم‌ها و یا امراض ورم مفصلی.
مفصل ساکروایلیاک از مفصل بین استخوان ساکروم (Sacrum) و دو استخوان ورم مفصلی(Ilium) لگن تشکیل شده است. سطح مفصل با استفاده از غضروف مفصلی پوشیده شده و همچنین مفصل با استفاده از لیگامانهای قوی و ضخیم نیز تقویت شده که باعث پایداری زیاد این مفصل میشود.
نقص عملکرد مفصل ساکروایلیاک به عنوان یکی از دلایل درد پایین کمر و یا پا شناخته میشود. در این حالت درد پا می‌تواند بسیار مشکل‌ساز بوده و شبیه به درد سیاتیک یا درد ناشی از بیرون‌زدگی دیسک کمر احساس شود.
منبع درد مفصل ساکروایلیاک در بدن
مفصل ساکروایلیاک در کنار قاعده ستون فقرات، زیر ستون فقرات کمری و بالای استخوان دنبالچه (کوکسیکس) قرار دارد. این مفصل استخوان ساکروم (استخوان سه‌گوشی که در قاعده ستون فقرات قرار دارد) را به لگن (بال ایلیاک ) متصل می‌کند.
این مفصل عموماً دارای ویژگی‌های زیر است:
• کوچک و بسیار قوی بوده و رباط‌های نیرومندی که در اطرافش قرار دارند از آن حمایت میکنند
• دامنه حرکتی بسیار کمی دارد
• نیروهای وارده از نیم‌تنه بالا را به لگن (باسن) و پاها منتقل می‌کند
• به شکل یک ساختار جاذب شوک عمل می‌کند
دلیل درد این مفصل مشخص نیست، اما گمان می‌رود که تغییر در حرکت طبیعی این مفصل علت دردناک شدن آن باشد. درد این مفصل می‌تواند ناشی از یکی از عوامل زیر باشد:
• حرکت بیش از اندازه (بیش‌تحرکی یا ناپایداری): عموماً درد در پایین کمر و یا باسن احساس میشود و ممکن است به کشاله ران‌ها نیز منتشر شود.
• حرکت بسیار کم (کم‌تحرکی یا ثابت ماندن): عموماً درد در یک طرف پایین کمر یا باسن احساس شده و می‌تواند به پاها نیز منتشر شود. معمولاً، درد تنها تا بالای زانوها منتشر میشود، البته گاهی اوقات تا مچ پاها نیز پایین می‌رود. این درد به درد سیاتیک یا درد ناشی از رادیکولوپاتی که از عصب سیاتیک به پایین منتشر میشود شبیه است.
پیشینه نقص عملکرد مفصل ساکروایلیاک
به مدت چندین دهه، احتمال داده می‌شد که مفصل ساکروایلیاک یکی از دلایل اصلی درد پایین کمر و یا پاها باشد، که البته مشکل بودن اثبات آن با استفاده از تست‌های تشخیصی استاندارد باعث شد بسیاری از دانشمندان علم پزشکی در این مورد تردید داشته باشند.
همچنین طی بیست تا سی سال گذشته، تمرکز علم پزشکی بر دردهای ناشی از مشکلات دیسک کمر (مثل بیرون‌زدگی دیسک و بیماری تخریبی دیسک) که یکی از دلایل شایع درد پایین کمر و یا پاها محسوب می‌شوند بیشتر شده است. البته، هر چند که در حال حاضر نیز تشخیص نقص عملکرد مفصل ساکروایلیاک کار سختی است، با این حال، روش تزریق داروی بی‌حسی به مفصل ساکروایلیاک روش بسیار خوبی برای تشخیص این عارضه شناخته میشود.
تشخیص
تشخیص دقیق نقص عملکرد مفصل ساکروایلیاک می‌تواند کار سختی باشد زیرا علائم آن شبیه علائم سایر عارضه‌های شایع ازجمله سایر کمردرد‌های مکانیکی مثل سندرم فاست و همچنین عارضه‌های دیگر ستون فقرات کمری ازجمله بیرون‌زدگی دیسک و رادیکولوپاتی (دردی در امتداد عصب سیاتیک که به طرف پاها منتشر میشود) است.
معمولاً تشخیص این عارضه از طریق معاینه فیزیکی (برای کنار گذاشتن سایر علل) و یا یک تزریق (برای تسکین درد) انجام میشود.
معاینه فیزیکی برای تعیین منبع درد
در معاینه فیزیکی، پزشک تلاش می‌کند تا با حرکت دادن مفصل ساکروایلیاک مشخص کند که آیا این مفصل منبع درد است یا خیر.
اگر این حرکت دادن مفصل، مجدداً باعث بروز درد شده و همچنین ثابت شود که سایر منابع بالقوه درد (مانند بیرون‌زدگی دیسک که در نتایج ام‌آرآی قابل تشخیص است) نیز ارتباطی به علائم و درد بیمار ندارند، مفصل ساکروایلیاک می‌تواند دلیل درد باشد.
چندین تست تحریکی وجود دارد که می‌توان از آن‌ها برای ایجاد علائم درد مفصل ساکروایلیاک استفاده کرد. اصولاً، مثبت بودن نتیجه چندین تستی که در آن‌ها درد مفصل ساکروایلیاک ایجاد (بازسازی) میشود، احتمال تشخیص صحیح نقص عملکرد مفصل ساکروایلیاک را بالا می‌برد.
برای مثال، یک معاینه فیزیکی می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
• بیمار می‌تواند رو به بالا روی لبه تخت معاینه دراز بکشد، طوری که پای طرف درگیر بدن از لبه تخت آویزان باشد یا روی یک چهارپایه نزدیک به تخت قرار بگیرد به‌طوری‌که مفصل ساکروایلیاک روی لبه تخت قرار بگیرد.
• بیمار می‌تواند برای کمتر کردن تأثیر سایر اندام‌ها بر مفصل ساکروایلیاک پای آویزان شده، زانوی پای مقابل را به طرف سینه خود بکشد. در این وضعیت، هیچ تکیه‌گاهی برای مفصل ران وجود نداشته و وارد آوردن فشار روی بال ایلیاک (لگن) یا قسمت بالای ران باعث بروز درد در بیمار میشود.
• از آنجا که در چنین وضعیتی سایر ساختارهای ستون فقرات کمری و لگن نیز تحت فشار قرار می‌گیرند، باید مطمئن شد که آیا درد دقیقاً در مفصل ساکروایلیاک بروز می‌کند.
تزریق برای تعیین منبع درد
تزریق به مفصل ساکروایلیاک، که به آن بلوک مفصل ساکروایلیاک هم گفته میشود، یک تست تشخیصی مفید برای تشخیص درد این مفصل است. البته، برای وارد کردن سوزن به قسمت مناسب مفصل ساکروایلیاک به یک پزشک ماهر و باتجربه نیاز است. برای همین، معمولاً این تزریق تحت هدایت سونوگرافی انجام میشود تا از دقت تزریق اطمینان حاصل شود. گاهی اوقات یک ماده رنگی تزریق میشود تا مفصل بهتر دیده شود که به این روش آرتروگرام گفته میشود.
در این تست، پزشک با استفاده از هدایت فلوروسکوپی (دیدن تصاویر اشعه ایکس به صورت زنده) یک سوزن را به مفصل ساکروایلیاک بیمار وارد کرده و لیدوکائین (یک محلول بی‌حس کننده) را به آن تزریق می‌کند. اگر تزریق، درد بیمار را تسکین دهد، می‌توان نتیجه گرفت که مفصل ساکروایلیاک منبع درد است. معمولاً، به طور همزمان یک محلول استروئیدی هم تزریق میشود تا التهاب مفصل ساکروایلیاک و درد آن را کاهش دهد.
راه ها و روش های درمان
درمانهای موجود برای نقص عملکرد مفصل ساکروایلیاک (درد مفصل ساکروایلیاک) معمولاً محافظه‌کارانه (یعنی غیرجراحی) بوده و هدف آن‌ها این است که مفصل دوباره قابلیت حرکت طبیعی‌اش به دست بیاورد.
معمولاً از روش‌های درمانی زیر برای نقص عملکرد مفصل ساکروایلیاک استفاده میشود:
* استراحت
استراحت کردن به مدت کوتاه می‌تواند به رفع التهاب مفاصل ساکروایلیاک کمک کند. خودداری از انجام فعالیت‌های روزمره نیز می‌تواند در کمک به بهبودی این عارضه تأثیر داشته باشد.
* گرما درمانی و یخ درمانی
استفاده از بسته‌های یخ بر روی موضع محل درد می‌تواند به کاهش التهاب آن کمک کند. این کار در کاهش التهاب اولیه و حساسیت شدید مفصل ساکروایلیاک تأثیر زیادی دارد.استفاده از گرما مانند صفحات گرم کننده یا شستن با آب داغ نیز به بهبود جریان خون و افزایش انتقال عناصر غذایی به موضع آسیب‌دیده کمک می‌کند.
* اصلاح شیوه خوابیدن
با اصلاح شیوه خوابیدن می‌توان از بروز درد کمر در هنگام خوابیدن یا راه رفتن جلوگیری کرد. اغلب افرادی که از درد ناشی از التهاب مفصل ساکروایلیاک رنج می‌برند، معتقدند که خوابیدن به پهلو و قرار دادن یک بالش در بین زانوها برای متقارن نگه داشتن مفصل لگن، بهترین حالت برای تسکین درد ناشی از این عارضه است.
* داروها
داروهای ضد التهاب (مسکنها)، ضد افسردگی، شل کننده عضلانی و.... در این بیماری مؤثر هستند که فقط باید توسط پزشک تجویز شوند، و در عین حال باید دانست که درمان اصلی و اساسی این بیماری نیستند.
* تزریق استروئید
تزریق استروئید به نقاط ماشه‌ای می‌تواند به کاهش درد کمک کند. در برخی افراد تنها فرو کردن سوزن می‌تواند کارساز باشد. به این روش سوزن‌کاری خشک می‌گویند. در این شیوه یک سوزن را به چند قسمت در داخل یا اطراف نقطه ماشه‌ای وارد میکنند. طب سوزنی نیز ممکن است برای برخی افراد مفید واقع شود.
* تزریق اوزون (اوزون تراپی)
در این روش با استفاده دستگاه سونوگرافی گاز اوزون را به ناحیه مربوطه تزریق میکنند این روش کاملا بدون عوارض است و ممکن است طبق صلاحدید پزشک در چند مرحله انجام گیرد.
در این روش همانند روش بالا با کمک دستگاه سونوگرافی لیزر را در ناحیه مربوطه می تابانند و همانند این است که سنسور خطر یک ناحیه را خاموش کنند و در نتیجه درد بهبود یابد. این روش نیز ممکن است طی چند مرحله البته با صلاحدید پزشک همچنین طبق شرایط بیمار صورت گیرد.
این روش همانند روش بالاست فقط با امواج رادیویی صورت میگیرد و طیف گسترده‌ای را شامل میشود.
* درمان فیزیکی
پزشک مراقب سلامت و یا پزشک متخصص درمان فیزیکی می‌تواند به شما کمک کند تا ورزش‌های اختصاصی برای اصلاح دامنه حرکت مفصل و ورزش‌های کششی برای حفظ پایداری مفصل ساکروایلیاک را فرا بگیرید. ورزش‌های تقویتی که به منظور افزایش پایداری نخاع و ستون فقرات انجام میشود، نیز می‌تواند در بهبود عملکرد مفصل ساکروایلیاک و کاهش درد آن مؤثر باشد. با انجام ورزش‌های اصلاح دامنه حرکت مفصل که به طور اختصاصی برای مفصل ساکروایلیاک انجام میگیرد، اغلب می‌توان حرکت طبیعی این مفاصل را بازیابی نموده و درد و حساسیت عصب سیاتیک در این منطقه را تسکین داد. در ادامه، سه ورزشی که برای این منظور مفید هستند، شرح داده میشود:
-
کشش یک زانو به سینه: به پشت بخوابید و هر بار یکی از زانوهای خود را با دو دست به آرامی به سمت قفسه سینه بکشید. این حرکت را 3 تا 4 بار تا رسیدن به حداکثر دامنه حرکتی مفصل انجام دهید.
-
پرس رو به بالا: روی شکم بخوابید و در حالی که ناحیه لگن شما در تماس با سطح زمین قرار دارد، با تکیه بر روی دست‌ها، بالاتنه خود را به طرف بالا بکشید. در این حالت، قسمت پایین کمر و باسن خود را شل بگیرید و یک نیروی کشش آرام وارد کنید. حالت پرس رو به بالا را در ابتدا به مدت 5 ثانیه نگه دارید و به تدریج زمان آن را به 30 ثانیه برسانید.
-
چرخش پایین کمر: این ورزش باید در حالتی که وزن بدن بر روی کمر قرار ندارد، انجام شود. برای این منظور به پشت بخوابید و هر دو زانوی خود را در کنار هم خم کنید و کف پاها را روی زمین بچسبانید. در همین حالت، زانوها را با هم به طرف چپ و راست حرکت دهید و به سطح زمین نزدیک کنید. با انجام این حرکت باید ران پاها به روی یکدیگر بلغزد و در عین حال، زانوها زیاد از هم فاصله نگیرند. دقت کنید که عضلات پایین کمر خود را نیز باید محکم بگیرید.
* تزریق در مفصل
تزریق در محل مفصل ساکروایلیاکیک راهکار مؤثر دیگر برای درمان التهاب آن به شمار می‌رود. در کشور آمریکا معمولاً از کورتیکواستروئیدها برای کاهش درد و التهاب مفاصل استفاده میکنند و آن را مستقیماً در محل مفصل‌هایی که دچار التهاب شده است، تزریق میکنند. البته متأسفانه این روش در بسیاری از بیماران باعث تسکین طولانی مدت درد نمی‌شود و فقط تأثیر موقتی و کوتاه‌مدت دارد. علاوه بر آن از این داروها فقط باید به مقدار محدودی استفاده کرد، زیرا به طور کلی مصرف استروئیدها می‌تواند باعث ضعیف شدن بافت‌هایی از قبیل غضروف‌ها، استخوان‌ها، تاندون‌ها و رباط‌ها شود.
* روش تزریق ترمیمی
نوع دیگری از تزریق که امروزه برای درمان التهاب مفاصل مورد استفاده قرار میگیرد، تزریق ترمیمی نام دارد. در این روش تلاش میشود تا با تزریق داروهایی، واکنش‌های ترمیمی خود بدن را تحریک کنند.روش‌های دیگری که برای درمان درد مفاصل ساکروایلیاک وجود دارد شامل پرولوتراپی، پلاسمای غنی از پلاکت و طب سوزنی می‌باشد. این روش‌ها برای درمان درد و اختلالات عملکردی مفصل ساکروایلیاک، از کارایی بالایی برخوردارند.
* پرولوتراپی
در روش پرولوتراپی از یک ماده تکثیر شونده به نام محلول دکستروز (آب قند) استفاده میشود و آن را مستقیماً در محل اتصال رباط یا تاندون به استخوان تزریق می‌کند. این کار باعث شروع فرایند التهاب میشود. در واقع با این کار دقیقاً همان فرایندی که بدن انسان به طور طبیعی در زمان بروز یک التهاب در پیش میگیرد، شبیه‌سازی میشود و سیستم ترمیم و بازسازی طبیعی خود بدن تحریک می‌گردد. التهاب موضعی که به این ترتیب به وجود می‌آید، باعث افزایش خونرسانی و تأمین عناصر غذایی بیشتری برای نواحی آسیب‌دیده میشود و در نتیجه، بافت‌های آسیب‌دیده می‌توانند خود را بهتر ترمیم کنند و رشد رباط‌ها و تاندون‌های جدید در این ناحیه آغاز میشود.
* پلاسمای غنی از پلاکت
(PRP) پلاسمای غنی از پلاکت نیز یکی از روش‌هایی است که در آن با تزریق یک دارو، فرایند طبیعی ترمیم بدن تحریک میشود. در واقع در این روش نیز همانند روش پرولوتراپی که از تزریق دکستروز استفاده می‌شد، از تزریق پلاسمای غنی از پلاکت برای فریب دادن بدن و وادار کردن آن به ترمیم آسیب‌های عضلانی – اسکلتی استفاده میشود. این عمل می‌تواند باعث کاهش درد و بهبود عملکرد مفصل شود. عوامل رشدی که در پلاکت‌های موجود در پلاسمای غنی از پلاکت وجود دارند، می‌توانند روند ترمیم بافت‌ها به وسیله خود بدن را سرعت ببخشند.
* فیزیوتراپی
فیزیوتراپی نقش بسیار مهمی در درمان این بیماری دارد. پزشک متخصص، بخصوص با آموزش، اصلاح وضعیت بدن و تجویز تمرینات ورزشی به درمان این بیماری کمک می کند. البته گرم کردن، ماساژ درمانی (روی نقطه دردناک)، آزاد کردن و کشش عضلات و ... هم جزو درمانهای این بیماری است که توسط فیزیوتراپ مورد استفاده قرار می گیرد. کمپرس آب گرم یا سرد، و یا هردو (بصورت متناوب) نیز کمک کننده است. استفاده از امواج اولتراسوند (Ultrasound) و بخصوص شاک ویو (Shook Wave Therapy) نیز بسیار کمک کننده است که در حقیقت دو روش فیزیوتراپی هستند.
* عصب‌برداری با استفاده از امواج رادیوفرکانس
انرژی حاصل از امواج رادیویی می‌تواند به بافت عصب‌هایی که عامل بروز درد در بدن شما شده‌اند، آسیب وارد کند و یا آن را از بین ببرد. درمان درد با استفاده از امواج رادیوفرکانس در 50 درصد از بیمارانی که از این روش استفاده کرده‌اند، نتایج خوبی داشته است و در یک دوره 3 تا 6 ماهه، میزان درد این بیماران را حداقل تا 50 درصد کاهش داده است. این یک نتیجه بسیار امیدبخش است و با افزایش مطالعات علمی که مزایای این روش را به اثبات رسانده‌اند، میزان استقبال از این روش نیز امروزه روند رو به رشدی پیدا کرده است.
* تحریک الکتریکی
با کاشتن یک محرک الکتریکی در قسمت پایین ستون فقرات می‌توان درد ناشی از التهاب مفصل ساکروایلیاک را تا حد زیادی تسکین داد. در این روش درمانی از یک دستگاه تحریک الکتریکی عصب برای ارسال امواج الکتریکی به صفحات ژله‌ای دستگاه و از آنجا به بافت‌های نرم بدن استفاده میشود. این کار می‌تواند باعث اختلال در رسیدن پیام‌های عصبی عامل درد به مغز شود و از این طریق درد را کاهش دهد و نیاز به مصرف داروهای مخدر را برطرف نماید.
* جراحی فیوژن ستون فقرات
روش‌های تهاجمی‌تری هم برای درمان التهاب مفصل ساکروایلیاک وجود دارد که از آن جمله می‌توان به جراحی فیوژن، عصب‌برداری با استفاده ازامواج رادیوفرکانس و کاشت محرک الکتریکی در محل مفصل اشاره کرد. البته از این روش‌ها فقط باید هنگامی استفاده شود که تمامی گزینه‌های دیگر از جمله روش‌های غیر تهاجمی و غیر جراحی، تأثیری در بهبود این عارضه نداشته باشند.